Doctrinal
Übersicht
Doctrinal de los caballeros
Doctrinal des prêtres
Doctrinal du temps
The Doctrinal of death
16 Bl. 
ab⁶c. 29 Z. Typ. 
2:114G, 
5:95G. Init. 
a, 
l. Rubr. 
β, 
δ. Zweimal 1 Hlzs. DrM 
I. 
Tit. ⁌ (T)He doctrynalle of dethe.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a ⁌ This treatyſe is called the doctrynale of dethe  and is to be rede afoꝛe a man oꝛ a woman whan it  ſemeth that they be in the artycle of deth.  (R⁶) this as it foloweth afoꝛe the  ſeke perſone ye ſhall vnderſtonde  … Endet Bl. 16b Z. 9 … yf there be none opoꝛtunite to ſa-ye them afoꝛe with this hymnes. Memento ſalutis  auctoꝛ. and Rerum deus tenax vigoꝛ ⁊c.  ⁌ Here endeth the Doctrynale of deth En-pꝛynted at weſtmynſter In Caſtons hous.  By me Wynkyn de woꝛde.  DrM  
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Die Dietsche Doctrinale
Mutmaßlicher Verf. Jan de Clerk, auch 
                  Jan de Boendale, 
                  Jan
                  Deckers. Der Text der Inkunabel beginnt Ljunggren Z. 13, die Textfassung ist verkürzt und zeigt Abweichungen.
Ausg. von Gunilla Ljunggren (Der Leyen Doctrinal. Eine mittelniederdeutsche Übersetzung des mittelniederländischen Lehrgedichts Dietsche Doctrinale. Hrsg. Gunilla Ljunggren. Lund/Kopenhagen 1963. (Lunder Germanistische Forschungen. 35). — Verf.Lex.² V 743–746.
176 Bl. [Aa⁸]b–rꝛſstvux–z⁊⁶A. 19 Z. 2mal 1 Hlzs. 
Tit. den duytſchen  doctrinael  Hlzs.  Bl. 1b
				[²]It is die tafele vanden duytſchen doctrinale  (D¹)ie pꝛologhe-  Van leringhe … Tab. endet Bl. 4b Z. 14
				(N¹)och ſubtylre vā gode   .lxxxix  Bl. 5a den duytſchen  doctrinael  Hlzs.  Bl. 5b
				(D¹)ie pꝛologhe  [²]Nder alle creatnren  Heeft de meiſter ď naturē  Twee gemaect… Sign. b
				(E¹)en auder ſeit niet allene  … Endet Bl. 175b Z. 7 So dat wi comen ſalichlike  In ſijn ewighe hemelrike.  [²]it boec woꝛt gemaect aldns  In den den naem van Iulius.  (D¹)oemen ſcreef Criſtus gebooꝛt  Xiij. hondert e xl vooꝛt  E oec o:daer toe mede  Al Tantwerpen in die ſtede  Int vierde iaer des regiments:  Des ſeſten paeus Clements  E int achtiende iaer des rijcs.  Des vyfte keyſers lodewycs  E int xxxiijſte iaer  Bl. 176a Dat die derde Ian vooꝛwaer  In bꝛabant mit groter ere  hertoghe ſat ende here  (I¹)nt iaer als ic verſinne  Van der werelt beghinne  Ses M. e hondert  E liij. wien des wondert  AMEN  Ghepꝛendt Te Delf In Hollant Int iaer M.CCCC.lxxxix  Bl. 176b leer.
Vorlage: Res.Publ.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 69. 
HC 6314. 
Kok: Houtsneden S. 116. 
CA 604. 
ILC 735. 
Pell 4386. 
CIBN D-190. 
Pr 8886. 
BMC IX 22.IA 47169. 
ISTC id00299300. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Le Doctrinal des femmes mariées
4 Bl. 
[a]. 28 Z. Typ. 
4:106G. Init. 
f. 
Bl. 1a
				(L³)E doctrinal  des femmes  mariees  Femme qui es en mariage  A ton ſeul mary tabandonne  Car qui ſon corps a pluſieurs donne  Iamais il neſt tenu pour ſaige  … Endet Bl. 4b Z. 7 Et te pꝛie a dieu de bon cueur  Quil vous doint paix et paradis  Et fut impꝛeſſe a Biſancon  
Faks. ✽Martin, André: Le doctrinal des femmes mariées. in: Trésors des bibliothèques de France 2 (1929) S. 56–58. Paris: Van Oest 1929.
Claudin IV 486–487. 
Bechtel D-339. 
Pell 4387. 
CIBN D-201. 
ISTC id00299820. 
 Paris BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. 
a⁶. 20 Z. Typ. 
1:109G. Init. 
a. 1 Hlzs. 
Tit.
				(L²)E doctrinal des fem-mes mariees  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. .a.ii. Femme qui es en mariage.  A ton ſeul mary tabandonne  … Endet Bl. 6a Z. 20 Quil vous doint paix ⁊ paradis.  Bl. 6b leer.
Anm. Auktion Bibliorare (Paris) Bibliothèque Jean Bourdel, 1. Teil (19.VI.2024) Nr 44.
C 2031. Claudin III 441. Bechtel D-338. 
6 Bl. 
A⁶. 20 Z. Typ. got. TitHlzs. DrM 
I. 
Tit. LE DOCTRINAL DES  FEMMES MARIES  DrM  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a Femme qui es en mariage  A ton ſeul mary tabandonne  … Endet Bl. 6a. Bl. 6b leer.
Paris BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Tit.
				(L²)E doctrinal des femmes mariees.  Bl. 2a m. Sign. aii
				[²]Emme qui es en mariage  A ton ſeul mari tabandonne  … Endet Bl. 6a Z. 20 Quil vous doint paix et paradis  Bl. 6b leer.
Chantilly MConde. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Le Doctrinal des filles
4 Bl. 
a. 22 Z. Typ. 
1:121G. Min. f. Init. 
Bl. 1a m. Sign. a Senſuit le doctrinal des filles  vtile et pꝛoffitable  (f²)Illes pour faire bon treſoꝛ  Crainte ayez deuant les yeulx  Car en fille crainte ſiet mieulx  Que le rubis ne fait en loꝛ  … Endet Bl. 4a Z. 5 Car qui bien en ſon cueur limpꝛime  A grant peine finera mal  Cy finiſt le doctrinal des filles  Bl. 4b leer.
Bechtel D-342. 
Pr 8619. 
BMC VIII 345.IA 42292. 
Chantilly 658. 
ISTC id00299800. 
 Chantilly MConde. 
London BL. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tit.
				(L²)E doctrinal des  filles.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.ii.
				(f)Ille pour faire bon treſoꝛ  Crainte ayes deuāt vos yeulx  Car en fille crainte ſiet mieulx  Que le rubis ne fait en loꝛ  … Endet Bl. 5a. Bl. 5b Les dix commandements de la loi de Dieu. Les cinq commandements de lʼ`Eglise. Les douze articles de la foi. Bl. 6b leer.
Anm. Zur Initiale vgl. auch Paul Needham: Two unrecorded French–language incunabula from the press of Antoine Caillaut, with additional notes on his printing before 1492. In: Hellinga–Festschrift. Amsterdam 1980, S. 340 u. 347.
Paris BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. aii
				(f²)Ille pour faire bon treſoꝛ.  craīte aiez deuant voz yeulz  car en fille crainte ſiet myeulx  que le rubie ne fait en oꝛ.  … Endet Bl. 5b Z. 16 Car qui bien on ſon cueur limpꝛime  A grāt paine finera mal  Cy fine le doctrinal des filles  Bl. 6 unbekannt.
Bechtel D-344. 
Ce³ D-300. 
Walsh: Harvard 3688. 
ISTC id00300000. 
 Cambridge (Mass.) HoughtonL (def.). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. 
a⁶. 17 Z. Typ. 
3:98G. Init. 
a, 
d. Rubr. 
β. 
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. aii
				(F²)Ille pour faire bon treſoꝛ  craīte aiez deuant voz yeulz  car en fille crainte ſiet myeulx  que le rubis ne fait en oꝛ  … Endet Bl. 5b Z. 16 Car qui bien en ſon cueur linpꝛime  A grant pai ne finera mal  ⁌ Cy fine le doctrinal des filles  Bl. 6 unbekannt.
R 159. 
Bechtel D-346. 
Ce³ D-301. 
Mead 4617a. 
ISTC id00301000. 
 San Marino (Calif.) HuntingtonL. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
C 2032. 
Wegen der Druckermarke 16. Jh.
Le Doctrinal des nouveaux mariés
Text: Montaiglon I 131–138.
6 Bl. 
a⁶. 23 Z. Typ. 
14:112G. Init. 
c. Hlzs. 
Tit.
				(L)E doctrinal des  nouueaulx maries Bl. 2a Nouueaulx mariees il vous fault  Scauoir les loys de mariage  Et les garder sans nul default … Endet Bl. 6a Z. 23 Saige femme est bien apriser  BL. 6b leer.
Vorlage: Paul Needham: Two unrecorded French–language incunabula from the press of Antoine Caillaut, with additional notes on his printing before 1492 (Abb. Bl. 1a).
Anm. Zu Type u. Initiale vgl. Paul Needham: Two unrecorded French–language incunabula from the press of Antoine Caillaut, with additional notes on his printing before 1492. In: Hellinga–Festschrift. Amsterdam 1980, S. 340 u.345.
New York MorganL. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. 
a⁶. 23 Z. Typ. got. 1 Hlzs. DrM 
I. 
Paris BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. 
a⁶. 24 Z. Typ. 
1:107G. 1 Hlzs. DrM 
I. 
Tit. Le doctrinal des nouelles mariees.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a Le doctrinal des  nouuelles mariees  (N)Ouuellement mariee aprenez  De mariage les loys et retenez  Honneur aures … Endet Bl. 6a Z. 10 Qui puiſſe eſtre de ton mary repꝛins  Ainſi pourras garder ton mariaige.  Cy finiſt le doctrinal des nou-uelles maries. Impꝛime a lantenac. Le cincquieſme iour doctobꝛe Lan mil quatre cens quatre vigns xi.  Iehan Cres.  DrM  Bl. 6b leer.
HC 6316. 
Bechtel D-360. 
Walsby 19. 
CRF V 317. 
ISTC id00301020. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. 
a⁶. 23 Z. Typ. 
14:112G. Init. 
e. Hlzs. 
Tit.
				(L)E doctrinal des nouelles mariees Bl. 2a Le doctrinal des nouuelles mariees  Nouuelleméte mariees aprenes  De mariage des loys et retenes … Endet Bl. 6a Z. 17 Ainnsy pourras garder ton mariage  Bl. 6b leer.
Vorlage: Paul Needham: Two unrecorded French–language incunabula from the press of Antoine Caillaut, with additional notes on his printing before 1492.
Anm. Zu Type u. Initiale vgl. Paul Needham: Two unrecorded French–language incunabula from the press of Antoine Caillaut, with additional notes on his printing before 1492. In: Hellinga–Festschrift. Amsterdam 1980, S. 340 u.345.
New York MorganL. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Bl. 1a m. Sign. aii. Le doctrinal des nouuelles mariees.  Nouuellement mariees apꝛenes  De mariage les loys et retenes  … Endet Bl. 4b Z. 21 De coꝛps de bien loyaulte luy feras  Ainſy pourras garder ton mariage  
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. A⁶. 26 Z. Typ. got. 1 Hlzs. 
Tit. ⁌ Le doctrinal  des filles Nouuellemēt mariez  Hlzs.  … Endet Bl. 4b Qui puiſſe eſtre de ton mary reprins  Ainſi ſi pourras garder ton mariage.  ⁌ Finis.  
6 Bl. 
a⁶. 24–26 Z. Typ. 
1:97G. 
Bl. 1 leer? Bl. 2a m. Sign. a.ii. Le doctrinal des nouuelles mariees.  Nouuellement mariees apꝛenes  De mariaige les loys et retenes  … Endet Bl. 5b Z. 18 Qui puiſſe eſtre de ton mary repꝛins  Ainſi pourras garder ton mariaige  Explicit  Bl. 6 leer?
Bechtel D-362. 
Pr 8821. 
BMC VIII 153.IA 40272. 
ISTC id00301050. 
 London BL (Bl. 1 u. 6 fehlen). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
H 6315. Bechtel D-359. Pell 4388. 
Wegen der Druckermarke 16. Jh.
Le Doctrinal de sapience
Wird meistens, aber zu Unrecht, Guy de Roye (etwa 1345–1409, 1385 Erzbischof von Sens, 1390 von Reims) zugeschrieben. Das D. ist, wie die Einleitung besagt, zur Unterweisung und Erbauung ‘pour les simples prestes … et pour les simples gens’ bestimmt.
Vgl. Gust. Gröber: Gesch. d. mittelfranz. Lit. 1. 2. Aufl., 1933, S. 136f. (Grundr. d. roman. Philologie. NF. 1, 3, 1).
98 Bl. 
[ab–m⁸n⁶]. 31 Z. Typ. 
1:120G. 
Bl. 1 leer? Bl. 2a
				[⁸]E pꝛeſent liure en francoys eſt de treſ-grant pꝛouffit et edificacion / et eſt examine et appꝛouue a paris ꝑ pluiſeurs  maiſtres en diuinite / Et la fait trāſcripre reuerend pere en dieu monſeigneur  guy de roye par la miſeracion diuine  archeueſque de ſens pour le ſalut de  ſon ame ⁊ des ames de tout ſon peuple  Et dit par eſpecial des ſimples gens lays pour leſquelz ledit  liure a eſte fait eſpecialemēt et oꝛdonne / … Z. 27 … et eſt compille le dit liure des choſes qui ſenſuyuent.  Et pꝛemierement.  Des articles de la foy criſtiēne ou mier foillet  … Endet Bl. 4a Z. 7 La complainte de celluy qui fiſt ce liure. au .lxxxxijᵉ. fo.  Bl. 4b leer. Bl. 5a
				[⁶]E qui eſt en ce petit liure doibuent enſaigner  les pꝛeſtres a leurs paroiſſiens / … Lage c pitie pour ce quil le veoit ſi villainement battu / car naturelle… Endet Bl. 97b Z. 1 … Et  dieu par ſa grace noꝯ doint tellemet gouuerner ⁊ viure en ceſte  bꝛiefue vie que nous puiſſions viure et regner ſans fin in ſecula  ſeculoꝛum / Amen  Cy finiſt le liure de ſapience impꝛime a geneue Lan  mil quatre cens .lxxviii . le neufieſme iour du moix  doctobꝛe.  Bl. 98 leer?
Anm. Bl. 97b Z. 5 auch … empꝛime … (z.B. 1. Ex. Paris BN).
HC 14013. 
C 5175. 
Bechtel D-301. 
Lökkös: Impr.Genève 3. 
IGICorr 3522A. 
Pell 10033. 
CIBN D-191. 
Chantilly 1722. 
Lökkös: Cat.Genève 388. 
ISTC id00301100. 
 Chantilly MConde. Genève BPU (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def.). Paris BN (2 Ex., 1. Ex. def.). Torino BNU. 
Gesamtüberlieferung: 6 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
96 Bl. 
a–m⁸. 31 Z. Typ. 
1:122G. 
Bl. 1 leer? Bl. 2a
				[]E pꝛeſent liure en Francois eſt de treſgrāt pꝛouffit  et edificacion / … Sign. b tires / dont nous ne noꝯ debuons pas eſmerueiller … Endet Bl. 95b Z. 13 … que nous puiſſions viure et regner ſans fin in ſecula ſeculoꝛū. Amen.  Bl. 96 leer?
C 5174. 
Bechtel D-303. 
Lökkös: Impr.Genève 15. 
CRF XI 891. 
ISTC id00301200. 
 Lyon BMun (def.). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
88 Bl. 
[a–l⁸]. 32 Z. Typ. 
1:120G. 
Bl. 1 leer? Bl. 2a
				[⁷]E pꝛeſent liure en francoys eſt de treſgrāt  pꝛouffit et edification / … Lage b quel les receupt benignement ⁊ leur fiſt treſbonne chiere ⁊ les  … Endet Bl. 88a Z. 31 … que nous puſſions viure et regner ſans fin in  ſecula ſeculoꝛū. Amen.  Bl. 88b leer.
C 5172. 
Bechtel D-302. 
Lökkös: Impr.Genève 6. 
Pr 7806. 
BMC VIII 364.IB 38407. 
ISTC id00301150. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
124 Bl. 
[a]b–n¹⁰. 2 Sp. 26 Z. Typ. 
1:137G. 
Bl. 1 leer. Bl. 2aα
				[⁶]E pꝛeſent liure en fran-cois eſt de treſgrant pꝛouffit et edification … Sign. b
				(D¹)e qui eſt en ce pe … Endet Bl. 124bβ Z. 23 …  noꝯ  puiſſōs viure et regner ſās  fin In ſecula ſeculoꝛū Amen  
Claudin IV 363–364. 
Bechtel D-304. 
CIBN D-192. 
ISTC id00301250. 
 Paris BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
96 Bl. 
a–m⁸. 31 Z. Typ. 
2:119G. Init. a(DrM I Meyer: DrVM), 
l. 
Bl. 1 leer? Bl. 2a m. Sign. a.ij.
				(C⁸)E ſent liure en frācois eſt de treſgrāt pꝛouffit ⁊ edificaciō / … Sign. b tires / dont nous ne noꝯ debuons pas eſmerueiller ne eſvahir  … Endet Bl. 95b Z. 13 … que nous puiſſi-ons viure et regner ſans fin in ſecula ſeculoꝛū. Amen.  Cy finiſt le doctrinal de ſapience imprime a pꝛomentour par  Maiſtre Loys guerbin. Lan de grace Mil .cccc.lxxxij. le  ij. jour daouſt. Deo gracias Amen  Bl. 96 leer?
Anm. Ist wohl seitengetr. Nachdr. von Nr 8606. H 14014. 
Schr 5153. 
Bechtel D-305. 
CIBN D-193. 
Ernst: Kestner-Mus. 178. 
ISTC id00301300. 
 Hannover KestnerM (def.). Paris BN (def.). 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Anm. Ist wohl seitengetr., meist zeilengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.La stampa a Chabéry nel Sec. XV. Reggio dʼ Emilia 1932. (Scritti della scuola bibliografia italiana. 18.)
 Modena Sem. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
82 Bl. 
a–i⁸k¹⁰. 36 Z. Typ. 
5:108/109G. Min. f. Init. 2 Hlzs. 
Tit. Le doctrinal de ſapience.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.ii
				(c⁵)E pꝛeſent liure en francoys eſt de treſgrand  pꝛouffit et education … Sign. b phete toy qui as ouy les Iugemens de dieu metz les en tō cueur  … Bl. 81a Hlzs.  Endet Bl. 81b Z. 30 … que nous puiſſons viure et regner ſans fin In ſe-cula ſeculorum. Amen  Cy. finiſt le doctrinal de ſapience Impꝛime a lyon par mai-ſtre guillaume le roy Lan de grace mil.CCCC.lxxxv. et le  vi. iour du moys dauril.  Bl. 82 leer.
Chantilly MConde. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
82 Bl. 
a–i⁸k¹⁰. 36 Z. Typ. 
5:108/109G. Min. f. Init. 2 Hlzs. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aii
				(c⁵)E pꝛeſent liure en trancoys eſt de treſgrant  pꝛouffit et edificacion … Sign. b abiſme ſans fons. Cōment dit le prophete toy qui as ouy les  … Endet Bl. 81b Z. 30 … que nous puiſſons viure et regner ſans fin In ſe-cula ſeculoꝛum. Amen  Cy finiſt le doctrinal de ſapience Impꝛime a lyon par maiſtre guillaume le roy Lan de grace mil CCCClxxx et v.  le ix. iour du moys de feurier.  Bl. 82a Hlzs.  Bl. 82b leer.
Anm. Ex. Toulouse BMun Bl. 1a abw. von der GW-Beschreibung:  Le doctrinal de ſapience.  .
HC 14015. 
Claudin III 64–67. 
Bechtel D-308. 
CRF III 690. 
CIBN D-194. 
ISTC id00301500. 
 Auxerre [BMun]. Paris BN. Toulouse BMun (Bl. 73–82 fehlen). 
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
82 Bl. 
a–i⁸k¹⁰. 36 Z. Typ. 
1:109G. 1 Hlzs. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.ii
				[⁵]E pꝛeſent liure en francoys eſt de treſgrant  pꝛouffit ⁊ edificaciō … Sign. b abiſme ſans fons. Comment dit le prophete toy qui as ouy les  … Endet Bl. 81b Z. 30 … que nous puiſſons viure ⁊ regner ſans fin  In ſecula ſeculoꝛum. Amen.  Cy finiſt le doctrinal de ſapience.  Bl. 82 leer?
C 5173. 
Bechtel D-309. 
Pr 8699. 
BMC VIII 287.IB 41808. 
ISTC id00301550. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
62 Bl. 
a–g⁸h⁶. 38 Z. Typ. 
3:98G. Init. a(DrM Ia, Meyer: DrVM 13). Rubr. 
δ. 
Tit. Le doctꝛinal de ſapience.  Bl. 2a m. Sign. aii
				(C¹⁰)E pꝛeſēt liure en frācoys eſt de treſgrāt pꝛouffit  et edification … Sign. b nauies pas acreu. Hee ame deuote ſe tu veiſſes adōcques ton createur / ton fre… Endet Bl. 61b Z. 6 … que nous  puiſſions viure et regner ſans fin in ſecula ſeculoꝛum. Amen.  ⁌ Cy finiſt le doctrinal de ſapience treſutille a toute  perſōne pour le ſalut de ſon ame Impꝛime en lan de  grace mil.CCCC.lxxxviii. le .vii. jour daouſt.  Bl. 62 leer?
C 5176. 
Bechtel D-310. 
Lökkös: Impr.Genève 53. 
Pell 10037. 
CIBN D-195. 
ISTC id00301600. 
 Paris BN (def.). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
118 Bl. 
a–o⁸p⁶. Gez. [1]Folio .ii.–cxvi[2]. 27–28 Z. Typ. 
2:114G, 
3:100G. Teilweise Min. f. Init. 1 Hlzs. DrM 
I. 
Tit. Le doctrinal de ſapience qui contient les troys eſtatz du monde.  DrM  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.ii. u. Blz. Folio .ii.
				[⁶]E qui eſt en ce petit liure doibuent  ēſegner les ſtres a leurs parrochiens … Sign. b ques moy car dieu ma enuoie a toy pour toy mener en  … Endet Bl. 116a m. Blz. cxvi. Z. 16 …  noꝯ puiſſons  viure et regner ſans fin in ſecula ſeculoꝝ. Amen:  Cy finiſt le doctrinal de ſapiēce lel eſt treſutile ⁊ ꝓfitable a toꝯ bons chꝛiſtiēs. Et a eſte īpꝛime ꝑ Pierres  Leuet demourat aux balences dargent en la rue ſaīt  Iacques. Lan de gꝛace M.cccc.lxxxviii. Le xviii iouꝛ  de mars.  Z. 23
				[³]E pꝛeſent liure en francoys ē de treſgrāt pꝛo-fit et edificacion. … Endet Bl. 118a Z. 27 La complainte de celluy qui fiſt ce liure cxv.  Bl. 118b leer.
H 14016. 
Bechtel D-311. 
Madsen 3551. 
ISTC id00301630. 
 København KglB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
62 Bl. 
a–g⁸h⁶. 38–39 Z. Typ. 
1:109G. Rubr. 
α. 
Bl. 1 Tit.? Bl. 2a m. Sign. a.ii.
				(c⁶)E pꝛeſent liure en francoys eſt de treſgrant pꝛouffit ⁊ edificatiō … Sign. b navies pas acreu. Hee ame devote ſe tu veiſſes adōcques tō creates tō fre… Endet Bl. 61b Z. 7 … que noꝯ puiſſions viure ⁊ regner ſans fin in ſecula ſeculoꝛum. Amen.  ❡ Cy finiſt le doctrinal de ſapience treſutille a toute  perſonne pour le ſalut de ſon ame Impꝛime en lan de  grace mil .CCCC.lxxxix. le .xvii. iour daouſt.  Bl. 62 leer?
Anm. Ist wohl Nachdr. von Nr 8614. Claudin III 429–431. 
Bechtel D-312. 
ISTC id00301660. 
 118 Bl. 
a–o⁸p⁶. Gez. [1]Folio .ii–Folio .cxvi.[2]. 28 Z. Typ. 
2:114G, 
3:100G. Min. f. Init. 1 Hlzs. DrM 
I. 
Tit. Doctrinale de ſapience qui contient les troys eſtatz du monde.  DrM  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aii u. Blz. Folio .ii.
				(c⁶)E qui eſt en ce petit liure doibuent  ēſeigner les ſtres a leurs parrochiens … Sign. b ques moy car dieu ma enuoie a toy pour toy mener en  … Endet Bl. 116a m. Blz. Folio .cxvi. Z. 16 …  noꝯ puiſſons  viure et regner ſans fin in ſecula ſeculoꝛum: Amen.  Cy finiſt le doctrinal de ſapiēce lel eſt treſutille ⁊ ꝓfitable a toꝯ bōs chꝛiſtiēs. Et a eſte īpꝛime ꝑ Pierres  Leuet demourāt aux balences dargent en la rue ſaīct  Iacques. Lan de grace Mil cccc.xc Le penultime iour de nouembꝛe.  Z. 23
				(c³)E pꝛeſent liure en francoys eſt de treſgrāt ꝓfit et edificacion. … Endet Bl. 118a. Bl. 118b leer.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
27 Z. 
Zur Datierung vgl. CIBN (Wasserzeichenbefund).
Paris BN (Fragm. 8 Bl. aus Lage k, def.). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
110 Bl. 
a–n⁸o⁶. Gez. [1]Folio ii.–Folio .cviii.[2]. 29 Z. Typ. 
3:99G, 
11:120G. Vereinzelt Min. f. Init. DrM 
I. 
Tit. Cy commence le doctrinal de ſapience  qui contient les tꝛoys eſtatz du monde  DrM  Bl. 2a m. Sign. aii. u. Blz. Folio ii.
				[⁵]E qui eſt en ce petit linre doibuent enſegner les pꝛeſtres a leurs parrochiens / … Sign. b ſtre mauluais hoſte qui nous a mauluaiſement receus  … Endet Bl. 108a m. Blz. Folio .cviii. Z. 22 …  nous puiſſōs  viure et regner ſans fin in ſeculula ſeculoꝝ Amen  Cy finiſt le doctrinal de ſapience lel eſt treſutille  ⁊ pꝛofitable a toꝯ bōs xiens. Et a eſte impꝛime a Pa-ris par Iehā treperel demourāt a lenſeigne ſaint laurens ſur le pōt nrēdame .Mil cccc. quatre vingtz ⁊ xii.  Le xxiiiᵉ. iour Daouſt  Bl. 108b
				(c³)E pꝛeſent liure en francoys eſt de treſgrāt ꝓ-fit et edification / … Bricht ab Bl. 109b Z. 29 De voulentiers ⁊ ſouuent lxxxv  Bl. 110 unbekannt.
Anm. Als Vorlage diente ein Druck von Levet (Nr 8615 oder 8617). 86 Bl. 
a–k⁸l⁶. 36 Z. Typ. 
3:95/96G. Min. f. Init. Rubr. 
α. 
Tit. Le doctrinal de ſapience.  Bl. 2a m. Sign. aij
				(c)E ſent liure en frācoys eſt de treſgrāt ꝓuffit  ⁊ edificaciō / … Sign. b bon hoſte qui les coucha bien & les tint bien aiſes & le lande-… Endet Bl. 85b Z. 12 … que nous puiſ-ſons viure et regner ſans fin in ſecula ſeculoꝝ. Amen.  ⁌ Cy finiſt le doctrinal de ſapience treſutile  a toute perſonne pour le ſalut de ſon ame Im-pꝛime a lyon le penultīe iour daouſt ꝑ Iaques  maillet lan de grace. Mil.CCCC.xciij.  Bl. 86 leer?
Anm. Als Vorlage diente Nr 8614 oder 8616. 48 Bl. 
a–h⁶. 42 Z. Typ. 
3:98G. Init. 
c, 
t. Rubr. 
δ. 1 Hlzs. 
Tit., xylogr.
				(L³)E doctrinal  de ſapience  treſutile:~  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij
				(C¹²)E ſent liure en francoys eſt de treſgrant  pꝛouffit ⁊ edificaciō / … Sign. b iuge ſans quon luy feiſt reuerence ne hōneur / aīſi me laignel deuāt le tondeur  … Endet Bl. 48a Z. 26 …   nous puiſſons viure ⁊ regner ſans fin In ſecula ſeculoꝛum Amen.  ⁌ Cy finiſt le doctrinal de ſapience treſutile atoute ꝑſonne  pour le ſalut de ſon ame Impꝛime a geneue lan de grace  Mil.CCCC.xciij. Le .viij. iour de nouembꝛe.  Bl. 48b leer.
H 8215. 
C 5177. 
Bechtel D-317. 
Lökkös: Impr.Genève 63. 
CIBN D-197. 
ISTC id00301800. 
 Nice BMun. 
Paris BN (def.). 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
48 Bl. 
a–h⁶. 42 Z. Typ. 
1:97G. Init. 
a, 
d, 
g, 
h. Rubr. 
α. 1 Hlzs. 
Tit., xylogr.
				(L²)E doctrinal  de ſapience.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij
				(C¹²)E pꝛeſent liure en francoys eſt de treſgrāt pꝛoffit ⁊ edificacion / … Sign. b de mort / ⁊ certes il diſoyt pure verite / mais vous vouliez payer leſcot que vous ne  … Endet Bl. 48a Z. 38 …  noꝯ puiſſōs viure ⁊ regner ſans fin in ſecula ſeculoꝛū. amē  ⁌ Cy finiſt le doctrinal de ſapience treſutile a toute perſonne  pour le ſalut de ſon ame. Impꝛime a lyon par Claude daygne  Lan mille. CCCC.lxxxxvij. le xvij. jour de mars.  Bl. 48b leer.
Anm. Ist wohl Nachdruck von Nr 8620. — Zur Datierung vgl. Nr 8623. C 5178. 
Bechtel D-318. 
CIBN D-198. 
Pr 8667. 
Bod-inc D-117. 
ISTC id00301830. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
102 Bl. AB⁸C⁶D–F⁸GH⁶I–L⁸M⁶N⁸O⁶. 32 Z. Typ. got. Min. f. Init. 1 Hlzs. DrM x. 
Tit. Le doctrinal de ſapience  qui contiēt les troys eſtatz  du monde  DrM  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a
				(c)E qui eſt en ce petit liure doibuent enſeigner les preſtres a leurs parroyſſy-ens … Sign. b ⁌ De la paſſion noſtreſeigneur.  … Endet Bl. 100b Z. 24 … viure ⁊ regner ſās fin. In ſecula ſeculoꝝ. Amen.  Cy finiſt le Doctrinal de ſapience lel eſt treſutile  et profitable a tous bons creſtiens. Et a eſte imprime a  Paris par Michel le noir demeurant ſur le pont ſainct  michel a lenſeigne ſainct jehan leuangeliſte Mil quat-tre cens quattre vingtz et xvii Le xxxᵉ iour de mars.  Bl. 101 Tab. Endet Bl. 102a ⁌ y fine la table de ce preſent liure.  Bl. 102b leer.
C 5179. 
Bechtel D-319. 
Pell 10042. 
CIBN D-199. 
ISTC id00301860. 
 Paris BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
94 Bl. 
a–l⁸m⁶. 33 Z. Typ. 
3:97G. Init. 
a, 
g. 
Tit.
				(L)e doc-trinal de ſapience treſutile a toute perſonne  pour le ſalut de ſon ame.  Bl. 2a m. Sign. aii
				(C¹²)E pꝛeſēt liure en frācoys eſt de treſgrant  pꝛoffit ⁊ edificatiō …
Anm. Es kann sich nur um den 10.IV.1498 handeln, da 1499 Ostern schon
         auf den 31.III. fiel. Auch bei Nr 8621 wird nicht more Gallico gerechnet worden sein; denn es ist unwahrscheinlich, das
         Dayne in knapp 4 Wochen zwei völlig verschieden ausgestattete Auflagen herausgebracht
         hat. C 5180. 
Claudin IV 162–163. 
Bechtel D-320. 
CRF I 547. 
ISTC id00301900. 
 Langres SocHist. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
92 Bl. 
a–k⁸lm⁶. 31 Z. Typ. 
2:112G, 
3:93G. Init. 
b, e(?), 
f. Rubr. 
β. 1 Hlzs. 
Tit.
				(L)E doctrinal de ſapience  treſutile a toute perſon-ne pour le ſalut de ſon  ame.  Hlzs.  Bl. 1b
				(C)E pꝛeſent liure en frācoys eſt de treſgrant  pꝛouffit et effication … Sign. b mal / la ſante: la maladie / la povrete et la richeſſe  … Endet Bl. 92a Z. 13 …  nous puiſſions viure et regner  ſans fin in ſecula ſeculoꝛum. Amen.  ⁌ Cy finiſt le doctrinal de ſapience treſutile  a toute perſonne pour le ſalut de ſon ame.  Impꝛime a lyon. Lan de grace Mille .ccccc.  Et le .vj. iour de may.  Bl. 92b leer.
C 5181. 
Bechtel D-321. 
CRF XIX 493. 
ISTC id00301950. 
 Besançon BMun. 
London BL (def.). 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
H 14012. 
Bechtel D-300. 
Pell 10032. 
CIBN I S. 664. 
ISTC ig00735200. 
 Zur Datierung vgl. CIBN.
Paris BN. Valognes BMun. 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
92 Bl. 
A–I⁸KL¹⁰. 33 Z. Typ. 
5:113G. Init. 
a, 
b. Rubr. 
α. 2 Hlzs. DrM 
I. 
Bl. 1a m. Sign. Aj
				(T³)his that is writen in this lytyl boke ought the preſtres  to lerne aud teche to theyr paryſſhēs: And alſo it is ne-ceſſary for ſymple preſtes that vnderſtōde not the ſcriptures. And it is made foꝛ ſymple peple and put in to engliſſh  … Bl. 1b Z. 8.
				(T²)his preſent boke in frenſhe is of right grete prouffyt and  edificacion … Sign. b weꝛkes of meꝛcy. and hath kepte all foꝛ his ſone. and by the  … Endet Bl. 92a Z. 5 … and  lyue in thys ſhort lyf that we may come to hys blyſſe for to lyue aud regne there wythout ende in ſecula ſeculorum Amen  ⁌ Thus endeth the doctrinal of ſapyence the whyche is ryght  vtile and prouffytable to alle cꝛyſten men / whyche is tranſlated  out of Frenſhe in to englyſſhe by wyllyam Caxton at weſtmeſtter fynyſſhed the .vij. day of may the yere of our lord / M / cccclxxx ix  Caxton me fieri fecit  Bl. 92b DrM  
Anm. Auf Bl. 66b Z. 27 befindet sich an Stelle von Kapitel 64 folgende Notiz: ⁌ Of the neclygences of the maſſe and of the remedyes I paſſe ouer for it apperteyneth to pꝛeſtes & not to laie men. C.lxiiij. Das Ex. Windsor RL enthält am Schluss noch eine Lage zu 4 Bl. (Bl. 4 fehlt), auf der dieses Kapitel nachgetragen ist: Bl. 1a ⁌ Of the necligences happyng in the maſſe. and of the reme-dyes Capitulo. lxiiijᵒ  (L³)Ike as we haue ſeyd that thys boke is made eſpecyally  for the symple peple. … Endet Bl. 3b or ellys drynke it hym ſelf / This chapitre to fore I durſt not ſette in the boke by cauſe it  is not conuenyent ne aparteynyng that euery laye man ſholde  knowe it Et cetera /  Bl. 4 leer?
		
 HC 14017. 
Duff-Hellinga 127. 
De Ricci: Census of Caxtons 40. 
Ce³ D-302. 
Pr 9676. 
BMC XI 169. 
Bod-inc D-118. 
Oates 4106. 
ISTC id00302000. 
 Cambridge UL. 
London BL (def.). 
Manchester RylandsL (Fragm.). 
New Haven CenterBritArt (def.). 
New York MorganL (2 Ex.). 
Oxford Bodl (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def.). 
Princeton ScheideL. 
San Marino (Calif.) HuntingtonL. 
Urbana UL (def.). 
Washington (D.C.) FolgerL (def.). 
Windsor RL (Perg.). 
 Gesamtüberlieferung: 13 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
56 Bl. 
a–g⁸. Gez. [1]ij–lvi.. 38 Z. Typ. 
7:140G, 
8:101G. Init. 
a. 
Tit.(L)O doctrinal de ſapienſa.  Bl. 2a m. Sign. aij. u. Blz. ij(L)Os enſenhamens eſcrichs en lo pꝛeſen libꝛe deuo enſenha / los rictos a-loꝛs parroquias / et aitanbe ꝑ las gens degleya ignoꝛans  no entendo  pas la ſancta ſcriptura / coma per las ſimplas gēs lo pꝛeſen libꝛe es eſtat  fach ⁊ cōpilat.… Z. 28 … Et tractara lo-dich libꝛe de las materias ⁊ enſenhamēs aiſſi  ſe enſec. Et pꝛemieyramen.  Dels articles de la fe catholica  (C)Aſcun creſtia tenen et ſeguen la ley creſtiana. … Sign. b ble home. Et aqueſt diable era meſtre dels autres diables ⁊ per lafa tōba plus a pe-… Endet Bl. 56a m. Blz. lvi. Z. 11 … Et dieu per ſa gracia nos done talamē gouerna ⁊ vieure en aqueſta  coꝛta vida. que nos pueſcam vieure et regna ſens fi in ſecula ſeculorum.  Amen  regiſtre  a.b.c.d.e.f.g. Et ſo totz quaſerns.  Bl. 56b leer.
Vorlage: Paris BN (Einzelfotos).
Anm. Im okzitanischen Dialekt des Languedoc.
Pell 10044. 
CRF III 691. 
CIBN D-200. 
ISTC id00302100. 
 Paris BN (def.). Toulouse BMun (def.). 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Le Doctrinal des bons
8 Bl. 20 Z. Typ. 
3:112G. Init. 
e. TitHlzs. A. 
Tit.
				(L)e doctrinal des ſeruiteurs  Bl. 1b Hlzs.  
Anm. Zur Type u. Initiale vgl. Paul Needham: Two unrecorded French–language incunabula from the press of Antoine Caillaut, with additional notes on his printing before 1492. In: Hellinga–Festschrift. Amsterdam 1980, S. 340 u.345.
Claudin I 323. 
Bechtel D-334. 
CRF XVIII 193. 
ISTC id00299700. 
 Paris EcBeauxArts (def.). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. 
Anm. Wahrscheinlich identisch mit Chantilly Cat. 659, das den Typen nach ins 16. Jh. gehört.
C 2029.