Hortus sanitatis
Unter „Hortus sanitatis“ werden Ausgaben verzeichnet, die zu den drei Grundtypen der Kräuterbuch-Drucke zählen. Der lateinische Hortus zeigt sich in Vorwort, Textkern und Illustration als eine von Jakob Meydenbach groß angelegte Nachahmung des Gart der Gesundheit.
Vgl. Keil, Gundolf: Gart, Herbarius, Hortus. Anmerkungen zu den ältesten Kräuterbuch-Inkunabeln. In: Würzburger medizinhistorische Forschungen 24(1982) S. 588–635. — Verf.Lex.² IV 154–164; XI 694.
s.a. Herbarius (GW 12268–12279)
Übersicht
13547–13550
13551
Lateinisch
13547 Hortus sanitatis.
a–zA–ZAa–Ll. 2 Sp. 54–56 Z.
Tit. Ortus Sanitatis  De herbis et plantis  De animalibus et reptilibus.  … Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij omnipotētis  eterni dei: totius nature … Sign. b capitulum .xvj  … Endet Sign. Ll6 Sp. 4 Finis 
Vorlage: Pellechet.
Pell 5757. GWMs n0173.
Arras BMun†.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
13548 Hortus sanitatis. Mainz: Jakob Meydenbach, 23.VI.1491. 
454 Bl. AB⁸C–Za–l⁸⁶M⁸n–y⁸⁶z⁊⁸aa–hh⁶⁸ii–ll⁶〈ij–iiij〉⁸v⁶A⁸B–E⁶. 2, Tab. 3 Sp. 46–48 Z. Typ. 1:92G, 2:155G. Init. a. Häufig Min. f. Init. Zahlr. Hlzs. KolTit.
Tit., xylogr. Ortus ſanitatis.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. Aij [⁷]Mnipotētis eterni dei.  tociꝯ nature creatoꝛis opera mirabilia admirāda mecū vicibus iteratis … Bl. 2bβ Z. 7 Capittulū Pꝛimum  [⁶]Arona Pandecta ca .j.  Aaron grece. Arabice  Siricātica. latine vero  Barba aaron vel larus  vel ſerpētaria mīoꝛ. … Sign. b none. Alliū aliud domeſticū aliud ſilue… Endet Bl. 422aβ Z. 43 … cū ypoſtaſi plūbea t retentōem mēſtruoꝝ ex ꝑte  tꝑm ī ntitate ⁊ litate. pt ex his  dicta  ſunt. Hec Auicēna Egidius Yſaac. ⁊. Et  hec de vrinis dicta ſufficiant.  Bl. 422b Hlzs.  Bl. 423a m. Sign Aj Prohemiū.  (c)Vm ſūmi  dei adiutoꝛio libꝝ  … Tab. endet Bl. 453aβ Z. 43 Zignites. Ca. cxliiij.  Bl. 453bα A fine cum vniuerſa pendere dicātur  eoꝙ ſi finis bonus eſt totū laudabile d  eſt. … β Z. 9 … Quem quidem  librum omni diligētia collectum ⁊ elaboratum. intelligibili caꝛactere pꝛoprijs impenſis Iacobus meydenbach ciuis Moguntinus luculētiſſime impꝛeſſit. … Z. 22 Impreſſum eſt autem hoc im in inclita  ciuitate Moguntina. … Z. 34 Anno ſalutis Milleſimo Quadringenteſimo Nonageſimo pꝛimo. Die vero Iouis viceſima tercia menſis Iunij.  Bl. 454 leer.
Vorlage: Res.Publ. Unit 15. Berlin SB (Original).
Anm. 1. Günther (Stalden) Brochure 15: Between Scriptorium and Printing Press (2015) Nr 49 m. Prov. Schäfer (Schweinfurt).
Anm. 2. Die unvollständigen Ex. Glasgow TrinityC und 4. Ex. London WellcomeMedL bildeten ursprünglich ein Exemplar. Vgl. Elma Brenner im Wellcome Library Blog, 30.VIII.2013 [24.II.2016].
HC 8944. Klebs 509.1. Schr 4247. Schramm XV Abb. 26–1098. CBB 2003 u.Suppl. CBS 1982. Ce³ H-486 u.Suppl. IBE 2971. IBP 2873 u.Add. IDL 2404. IJL² 204. IGI 4900 u.Corr. Kaplan 267. Pell 5754. CRF I 818. CRF II 241. CRF IV 253. CRF V 472. CRF VI 1048. CRF VII H-8. CRF XIII 1190. CRF XV 137. CRF XVIII 281. VB 1568. BSB-Ink H-388. CIBN H-294. Pr 160. BMC I 44.IB 343. Bod-inc H-220. Aleksandrovič 14. Borm: IG 1395. Brinkhus 1093. Collijn: Stockholm 542. Collijn: Uppsala 810. Ernst: Hildesheim II,2 170. Günther 1821. Hubay: Eichstätt 505. Juntke: MarienB 225. Jurot 434. 435. Kat. Bibl. Schäfer 170. Luginbühl-Bothien 308. Madsen 1299. Madsen T 20. Nolden 1456a. Oates 55. Ohly-Sack 1492–1494. Rhodes: Oxford 947. Sack: Freiburg 1893. Sallander: Uppsala 810bis. Schlechter-Ries 943. Šimáková-Vrchotka 983. 984. Stewing: Rudolstadt 65. UBL-Ink H-156. Voit H-070. Voulliéme: Trier 925. Walsh: Harvard 34–40. ISTC ih00486000. GWMs n0166.
Aarau KantB (def.). Aberdeen UL. Annaberg-Buchholz *K. Antwerpen MPlantin. Aschaffenburg HB. Austin UL (def.). Baltimore ArtM. Bamberg SB. Basel *UB. Berlin *DtHistM
, *KunstB
(def.), *Kupferstichkab, *SB
(3 Ex., ehem. 1. Ex. nicht nachweisbar, 3. Ex. Fragm. 1 Bl.). Besançon BMun. Bethesda NLMed. Beuron Benedikt. Boston (Mass.) CountwayLMed (def.). Braunschweig UB. Bremen SUB. Brescia BQuerini. Brussel BR
(2 Ex., 2. Ex. Fragm. Bl. 82–85, 171–241, 248–251 u. 254–262). Bydgoszcz MiejskaB (def.). Caën BMun (def.). Cambrai BMun. Cambridge ClareC (def.), FitzwilliamM, KingC, UL. Cambridge (Mass.) Arboret (def.), HoughtonL (2 Ex.). Český Krumlov ZamKn
(def.). Charkiv BU
. Chicago NewberryL (def.), UL (def.). Città del Vaticano BVat
(3 Ex.). Claremont HonnoldL (def.). Cleveland MedHistCenter. Cremona BStat. Darmstadt ULB
. Deventer StB
(def.). Donaueschingen ehem. HB. Dresden SUB (z.Z. Moskva GosB). Eichstätt UB (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def.). Épernay BMun. Erlangen UB (2 Ex.). Fermo BCiv (def.). Ferrara BCom. Fiecht Benedikt
. Firenze BN. Frankfurt (Main) UB
(3 Ex., 2. Ex. Bl. 1 u. 454 fehlen, 3. Ex. Fragm. 1 Bl.). Frauenfeld KantB
(def.). Freiburg Erzbisch
, UB
(def.). Fribourg BCantU
(def.), Cord
(Bl. 1 fehlt). Glasgow TrinityC
. Göttingen SUB. Gotha ehem. ForschB. Graz LB (Bl. 1 u. 298 fehlen). Haag MMeerman
. Halle MarienB
, ULB. Hamburg ehem. SUB. Heidelberg ApothekenM
, UB
. Hildesheim DomB. Innsbruck ULB. Ithaca UL. Jerusalem NL
(def.). Kansas City (Mo.) HallL (def.). Karlsruhe LB†. København KglB (2 Ex.). Köln UStB
(2 Ex., 1. Ex. def.). Kraków BU (2 Ex.). Křivoklát Fürstenberg
. Leipzig BuchM
(2 Ex., 1. Ex. z.Z. Moskva GosB, 2. Ex. Fragm. 1 Bl.), UB
. Leuven TheolF. London BL
(3 Ex., 1. Ex. Bl. 422 u. 454 fehlen, 2. Ex. Bl. 1–5 u. 448–454 fehlen, 3. Ex. Fragm. ), BotanGard (Fragm.), KingC
(def.), LinneanSoc, NaturHistM (2 Ex.), PharmSoc (def.), SocAntiquar, SocApothec, WellcomeMedL
(4 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def., 3. Ex. def., 4. Ex. def.). Los Angeles BioMedL. Madrid BN (2 Ex., 2. Ex. def.). Mainz GutenbergM (2 Ex.). Manchester RylandsL
. Mannheim UB
(def.). Martin NKn (def.). Melbourne UL
(def.). Milano BAmbros. Minneapolis UL (def.), WangensteenL (def.). Modena BEst. Montpellier BVille (def.). Moskva GosB
(def.). München SB
(2 Ex., 2. Ex. def.), UB
. Münster ULB. Nantes MDobree. Napoli BN (def.). New York MorganL. Norman UL. Norwich PL (def.). Nürnberg GermanNM. Olomouc SKn. Oslo NB (3 Ex., 1. Ex. def.). Oxford Bodl (3 Ex., 2. Ex. def., 3. Ex. Fragm. 7 Bl.), QueenC. Palermo BRegion. Paris BN (3 Ex., 2. Ex. def., 3. Ex. def.), BUPharmac
(def.), EcBeauxArts
(def.), IFrance (def.), Mazarin (def.). Pavia BU (3 Ex., 2. Ex. def., 3. Ex. def.). Pelplin Sem
. Philadelphia CPhysicians, UL. Pittsburgh BotanL, CarnegieUL. Poznań Erzbisch (def.). Praha Kap (def.), NKn
(3 Ex.), NM(Nostiz)
, Präm
(def.). Princeton ScheideL. Providence ABrownL, HayL. Rötha ehem. Friesen. Roma BAngel, BCasanat (def.), BCorsin
(def.), BN
. Rudolstadt StB
(def.). Salzburg ehem. BenediktPeter. Sankt Petersburg NB (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def.). San Marino (Calif.) HuntingtonL. Schaffhausen MinB. Stockholm KglB. Strasbourg BNU. Stuttgart LB
. Sydney UL. Tenri City CentrL. Toledo BP (def.). Torino BNU. Trier StB
. Tucson UL (def.). Tübingen UB
(def.). Uppsala UB (2 Ex.). Warszawa BN (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex.†). Washington (D.C.) DumbartonL, LC (3 Ex.). Wellesley HorticultSoc (2 Ex.). Wien ehem. LiechtensteinB (def.), NB
. Williamstown ChapinL. Wolfenbüttel HerzogAugustB
(2 Ex., 2. Ex. def.). Worcester (Mass.) AntiquSoc. Wrocław BOssolinski (def.), BU (3 Ex.). Würzburg UB
(2 Ex., 2. Ex. def.). Zwickau RatsSchB.
Gesamtüberlieferung: 210 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
13549 Hortus sanitatis. [Strassburg: Johann Prüss, z.T. mit Typen des Johann Grüninger, nicht nach 1498]. 
360 Bl. a⁸b–k⁶l⁸m–r⁶s⁸t–zAa⁶Bb⁸Cc–Ee⁶Ff⁸Gg–Ii⁶A⁸BC⁶D⁸E–H⁶I⁸K–O〈PqrſT〉V⁶X⁸YZ⁶⁊⁸aa⁶bbcc–ee⁶. 2, Tab. 4 Sp. 54–55 Z. Prüss Typ. 4:300G, 8:80G, 9:150G m. Einsprengungen aus 7:156G, 15:210G, Grüninger Typ. 15:64G, 20:82G (im Skeletthlzs.). Init. dd. Meist Min. f. Init. Rubr. α, β. Zahlr. Hlzs. KolTit. Randbn.
Tit. Hlzs.  (O¹)rtus (S¹)anitatis  De herbis ⁊ plantis  De Animalibus ⁊ reptilibus  … Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. aij [⁷]Mnipotētis  eterni dei: totius natu-re creatoꝛis opera mira-bilia admiranda mecū  vicibus iteratis … Bl. 2bβ Z. 1 Capitulum .j.  (a³)Arona pandecta ca .i. Aaron grece.  Arabice Siricantica. Latine vero  Barba aaron: vel laurus: vel ſerpen-taria minoꝛ. … Sign. b Capitulum .xvj.  … Endet Bl. 342bβ Z. 35 … cum ypoſtaſi plumbea ſignificat retentionem menſtruoꝛum ex parte tempoꝝ in quantitate ⁊ qualitate. patet ex his  dicta ſunt. Hec  Auicenna Egidius yſaac. ⁊. Et hec de vrinis  dicta ſufficiant.   Finis  Bl. 343a Sp. 1 m. Sign. cc Prohemiū.  (c³)Vm ſummi dei  adiutoꝛio libꝝ  … Tab. endet Bl. 360a Sp. 4 Z. 50 Finis.  Bl. 360b leer.
Vorlage: Res.Publ. Unit 12. Leipzig BuchM (Original).
HC 8942. RSuppl 197. Klebs 509.2. Schr 4249. 5380. Schramm XX Abb. 1023. 1495–1608. CBB 2002 u.Suppl. CBS 1983. Ce³ H-488. CIH 1742. IBE 2972. IBP 2874 u.Add. IDL 2406. IGI 4902 u.Corr. Pell 5752. CRF IV 254. CRF XV 139. CRF XX 158. BSB-Ink H-390. CIBN H-296. Bod-inc H-221. Collijn: Uppsala 809. Finger: Düsseldorf 558. Günther 2936. Hubay: Neuburg-Ottobeuren 222. Hummel-Wilhelmi 339. Ohly-Sack 1496. Pascher: Kärnten 1089V. Sack: Freiburg 1895. UBL-Ink H-157. H-158. Walsh: Harvard 211. ISTC ih00488000. GWMs n0169.
Aarau KantB. Amsterdam BVU, UB
. Ann Arbor UL. Bamberg SB. Bautzen *StB (Bl. 360 fehlt). Bolton PL. Bonn ULB
(Bl. 233 u. 234 fehlen). Braunschweig UB. Bressanone Sem. Brussel BR (2 Ex.). Budapest BN
(2 Ex., 1. Ex. Fragm. 10 Bl., 2. Ex. def.). Cambridge (Mass.) Arboret. Clinton HamiltonC. Cuyk Kreuzh. Darmstadt ULB (def.). Düsseldorf *ULB (def.). Edinburgh UL (def.). Erfurt StB
. Erlangen UB. Firenze BN. Frankfurt (Main) UB (Fragm.). Freiburg UB
. Glasgow UL. Jena *ULB. Karlsruhe LB
. Köln UStB (Bl. 1 fehlt). Leipzig BuchM (Bl. 1 fehlt), UB
(2 Ex., 1. Ex. Kaufv. 31.I.1500, ehem. 2. Ex.). Lisle Arboret. London NaturHistM, VictoriaAlbertM, WellcomeMedL (def.). Lund UB (2 Ex.). Luzern ZB. Maastricht StB (def.). Madrid BU
(3 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def., 3. Ex. def.). Melk Benedikt (Bl. 1 u. 355–360 fehlen). Michaelbeuern Benedikt. Milano BNBraid, ILombard, MHistNat. Mons BU (Bl. 355–360 fehlen). Moskva GosB. München SB
, UB
(2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def.). New Haven MedSch. New York HispanSoc, MetropolMArt, PL. Nîmes ehem. BMun (def.). Norwalk ehem. BurndyL. Nürnberg StB
(2 Ex.). Offenburg StB (def.). Ottobeuren Benedikt (Besitzv. 1498). Oxford Bodl. Paris Arsenal, BArtsDec
(def.), BN, MHistNatur
(def.). Philadelphia LComp. Sankt Petersburg NB. Siena BCom (def.). Solothurn *ZB
(Fragm. Bl. 331–342). Tübingen Stift
. Überlingen LeopoldSophieB
. Uppsala UB. Urbana UL (def.). Valognes BMun (def.). Vyšší Brod Zisterz
(def.). Warszawa BN†. Washington (D.C.) LC (2 Ex., 1. Ex. Bl. 1 fehlt, 2. Ex. Bl. 215 fehlt). Wien ehem. LiechtensteinB (Perg.), NB
(def.). Winterthur StB
. Wrocław BOssolinski (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex.†), BU.  — Schoenberg (Philadelphia) (Bl. 1 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 87 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
13550 Hortus sanitatis. [Strassburg: Johann Prüss, z.T. mit Typen des Johann Grüninger, nicht nach 21.X.1497]. 
360 Bl. a⁸b–k⁶l⁸m–r⁶s⁸t–zAa⁶Bb⁸Cc–Ee⁶Ff⁸Gg–Ii⁶A⁸BC⁶D⁸E–H⁶I⁸K–Q⁶R⁸ST⁶U⁸aa⁶bbcc–ee⁶. 2, Tab. 4 Sp. 54–55 Z. Prüss Typ. 4:300G, 8:80G, 9:150G m. Einsprengungen aus 13:150G, 15:210G, Grüninger Typ. 15:64G, 20:82G (im Skeletthlzs.). Init. dd. Meist Min. f. Init. Rubr. α, β. Zahlr. Hlzs. KolTit. Randbn.
Tit. (O¹)rtus (S¹)anitatis  De herbis et plantis.  De Animalibus ⁊ reptilibus  … Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. aij (o)Mnipotētis  eterni dei: totiꝯ nature creatoꝛis oꝑa mira-bilia admiranda me-cū vicib iterat … Bl. 2bβ Capitulum .j.  (a³)Arona. Pādecta ca .i. Aaron grece  Arabice Siricantica. Latine vero  Barba aaron: vel laurus: vel ſerpentaria minoꝛ. … Sign. b Hlzs.  Capitulum .xvj  … Endet Bl. 342bβ Z. 36 … cum ypoſtaſi plumbea ſignificat reten-tionē menſtruoꝝ ex parte tempoꝛū in quāti-tate ⁊ qualitate. patet ex his  dicta ſūt. Hec  Auicenna: Egidius: Iſaac ⁊. Et hec de vꝛi-nis dicta ſufficiant.   Finis.  Bl. 343a m. Sign. cc Sp. 1 Pꝛohemiū.  (c³)Vm ſummi dei  adiutoꝛio libꝛu  … Tab. endet Bl. 360a Sp. 4 Z. 49 Finis.  Bl. 360b leer.
Vorlage: Darmstadt ULB (Mikrofilm).
Anm. Kollation auch abweichend … zA⁶B⁸C–E⁶F⁸G–I⁶K⁸LM⁶N⁸O–R⁶S⁸T–ZAaBb⁶Cc⁸DdEe⁶Ff⁸Gg⁶HhIi–Ll⁶ (z.B. Ex. Tübingen UB).
HC 8941. Klebs 509.3. Schr 4248. Schramm XX Abb. 1495–1608. Schmidt: Prüss 5. CBB 2001 u.Suppl. CBS 1984. Ce³ H-487. CIH 1741. CIR H-51. IBE 2973 u.Adic. IBPort 872. IDL 2405. IGI 4901 u.Corr. Pell 5751a–e. CRF I 819. CRF XIII 1191. CRF XV 138. VB 2383. BSB-Ink H-389. CIBN H-295. Pr 1447. BMC I 124.IB 1682. Bod-inc H-220(2). Brinkhus 1094. Collijn: Uppsala 811. Gamper 126. Hargreaves: Medical Incunabula 58. 59. Madsen 1300. Müller: Einsiedeln 385. Ohly-Sack 1495. 3073. Rhodes: Oxford 948. Scheidegger-Tammaro 745. Voit H-071. Walsh: Harvard 212. 213. ISTC ih00487000. GWMs n0168.
Berlin *SB
(2 Ex., 1. Ex.†, 2. Ex. Fragm. 2 Bl. ). Bethesda NLMed. Birmingham (Ala.) ReynoldsL. Braga BU
. Brussel BR
(2 Ex., 2. Ex. Bl. 1–8, 89 u. 94 fehlen). Budapest BN. Cambridge FitzwilliamM, UL
. Cambridge (Mass.) Arboret (hsl. 21.X.1497), HoughtonL (def.). Clinton HamiltonC
(def.). Cluj-Napoca BU
. Darmstadt ULB
. Dessau LB
(z.Z. Moskva GosB). Edinburgh CPhysicians (def.), UL (def.). Einsiedeln Benedikt
. Erlangen UB (def.). Évora BP (Bl. 245 u. 246 fehlen). Fermo BCiv. Flensburg K
. Frankfurt (Main) UB
(2 Ex., 2. Ex. def.). Gloucester PL. Göttweig ehem. Benedikt. Goslar ehem. SlgAdam. Graz UB. Greifswald UB†
. Haag MMeerman. Hamburg ehem. SUB. Hannover StB. Kirtland Arboret. København KglB. Köln *UStB
(def.). Konstanz Gy
. Leipzig BuchM
(2 Ex., 1. Ex. z.Z. Moskva GosB). Leuven UB†. Liège BU. London BL
(Bl. A1 fehlt), BotanGard, KingC
, LinneanSoc, NaturHistM, SciM, VictoriaAlbertM. Los Angeles BioMedL (def.), UCaliforniaL (def.). Luzern Kapuz. Madrid MCiencNatur (def.). Mainz GutenbergM (Fragm. 1 Bl.). Mantova BCom (def.). Milano BNBraid. Minneapolis BakkenL (def.). Modena BEst. Montréal OslerL, UL. München ehem. CGeorg, SB
(3 Ex.). New York AcadMed, BotanGard, MetropolMArt, MorganL. Oxford Bodl
(Fragm. 1 Bl. ), CorpChristC (def.), PlantSciL (def.), TrinityC. Paris BN, BUPharmac
. Parma BPalat (def.). Philadelphia CPhysicians (def.), UL. Pittsburgh BotanL. Praha NKn, Präm
. Roma BCasanat, BCorsin
(def.). Salzburg ehem. BenediktPeter, UB. Sankt Gallen StB
. San Marino (Calif.) HuntingtonL. Schlierbach Zisterz
. Schmalkalden LutherB. Sevilla BColomb. Soest StB. Strasbourg BNU. Swindon M. Torino Accad. Troyes BMun
. Tübingen UB
. Überlingen LeopoldSophieB (def.). Uppsala UB. Venezia BNMarc. Washington (D.C.) DibnerL, FolgerL (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def.), LC (2 Ex.). Wien NB
(2 Ex., 2. Ex. nur Bl. 202–332). Wolfegg Waldburg. Wrocław BU
(z.Z. Moskva GosB). Würzburg UB
(def.). Zürich ZB
.
Gesamtüberlieferung: 108 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
HC 8943. Klebs 509.4. Schr 4250. CBS 1985. Ce³ H-489. Feigelmanas 222. IBEPostinc 131. IBPPostinc 38. Pell 5751f–g. 5753. CRF II S. 72. CRF XV 140. BSB-Ink (H-391). CIBN II S. 48. Pr 1448. 1449. 9996A. Brit.Libr.Cat. 153 S. 147. Bod-inc H-222. Brinkhus (1095). Johnson-Scholderer: GermB S. 418. Borm: IG 1396. Davies: EGB 194. Ohly-Sack 1497. Walsh: Harvard 216b. VD16 ZV 22673. Voit S. 789. ISTC ih00489000. GWMs n0170.
Wegen Ausstattung und Typen nicht vor 1507.
Aarau KantB. Augsburg /SStB/. Basel UB (def.). Boston (Mass.) PL. Braunschweig UB. Brno LArch. Bryn Athyn CL
(def.). Cambridge SussexC. Cambridge (Mass.) HoughtonL. Chicago UL. Darmstadt ULB
. Dresden SUB
. Edinburgh CPhysicians
. Erlangen UB. Firenze IBotan. Frankfurt (Main) UB (Fragm.). Graz UB (def.). København KglB. Köln UStB
. Leipzig BuchM
. León CSanIsidoro. Linz LB (Bl. 331-340 fehlen). London BL
(2 Ex., 2. Ex. def.), LinneanSoc, NaturHistM, VictoriaAlbertM (def.), WellcomeMedL (def.). Los Angeles BioMedL. Marburg UB. Montpellier BVille. München SB. New York MorganL. Nîmes BMun. Nürnberg GermanNM (def.). Olomouc SKn (3 Ex.). Oslo NB (def.). Oxford Bodl. Paris BN (3 Ex., 3. Ex. def.), BUMed
(2 Ex.). Philadelphia CPhysicians (def.). Praha Präm
. Regensburg ehem. HB
. Saint Louis BotanGard. Salamanca BU. Sankt Petersburg NB (def.). San Marino (Calif.) HuntingtonL. Schweinfurt StB. Stuttgart LB
(2 Ex.). Tübingen UB
. Västerås StB. Vilnius Akad
(def.). Washington (D.C.) FolgerL (def.). Wien NB
(Bl. 358 fehlt). Wolfenbüttel HerzogAugustB
.
Gesamtüberlieferung: 61 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12 Sp. 11b Hortus sanitatis. [Lyon]. 
C 3177. VD16 H 5122. IBPPostinc 39. Pell 5756. 5758. Brit.Libr.Cat. 153 S. 147. BSB-Ink (H-391.050). ISTC ih00489300. GWMs n0165.
Es handelt sich um die Ausgabe [Strassburg: Reinhard Beck], 1517.
Reproduktionen: München SB (Digitalisat).
Göttingen SUB. Halle ULB
(2 Ex.). Köln UStB. Kraków BU (def.). London BL
, UL. Lyon ehem. BMun. München SB
(Titelbl. fehlt), UB. Sankt Petersburg NB (def.).
Gesamtüberlieferung: 11 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12 Sp. 11cP Hortus sanitatis. Venedig: Bernardinus Benalius, 11.VIII.1511. 
Essling 1723. EDIT16 CNCE022780. GWMs n0174.
Französisch
13551 Hortus sanitatis, franz. Paris: Antoine Vérard, [nach 25.X.1499]. 
2, Tab. 4 Sp. 50 Z. Typ. 11:97G, 17:85G. Init. a, b, i, k, q, r, x, y. Rubr. ε. Leisten. Zahlr. Hlzs., dar. Wdh. DrM II. KolTit. Randbn.
1. 292 Bl. a⁸b–z⁊aa–xx⁶yyab⁶c. Gez. [1]Fueillet ii–Fueillet Clxxv[17] [m. Fehlern].
Tit., xylogr. Oꝛtus ſanitatis  tranſlate de latin  en francois  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. aii u. Blz. Fueillet ii ⁌ Le iardin de ſante tranſlate de latin  en francois.  ⁌ Le proheſme de  lacteur.  (D)V tout puiſſant et eternel  dieu creatur de toute natu-re: … Bl. 2bβ Z. 14 ⁌ Le pꝛemier chapitre.  ⁌ De lerbe nōmee aaron dicte en frācois  barbe daaron: ou petite ſerpentaire.  Hlzs.  (P)Andecta au pꝛemier chapitre.  ⁌ Ceſte heꝛbe eſt appellee en  grec Aaron. … Sign. b (C)Eſte herbe Agrimoine eſt con-… Endet Bl. 275bβ Z. 43 … Et le blāc  eſt plus froit et plus louable/ et ſi eſt bon et vallable contre la douleur de la poictrine.  ⁌ Ce ſuffiſe des herbes ⁊ arbꝛes  et des choſes qui de iceulx cōqueurent et conuiennent a luſage de  medicine.  Bl. 276 leer. Bl. 277a m. Sign. ai (R)Egiſtre par maniere de table de ceſtuy pꝛeſent liure Oꝛtus ſani-tatis. … Tab. endet Bl. 292a Sp. 4 Z. 22 ⁌ Finiſt la table  des herbes  Bl. 292b leer.
2. 198 Bl. A–XAA–EE⁶FFGGaaabbbAB⁶⁸. Gez. [1]Fueillet ii–Fueillet CLxx[28].
Tit., xylogr. Le traictie. Des beſtes. oyſeaux  poiſſons. pierres pꝛecieuſes  et oꝛines. Du jardin de ſāte.Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. Aii u. Blz. Fueillet ii ⁌ Le pꝛologue  (P)Ource que es choſes deuāt-dictes layde diuine … Z. 23 ⁌ Chapitre pꝛemier  De homine   Homme.  (A) Homo. ⁌ yſidoꝛe. ⁌ Noſtre ſei-gneur dieu doncques … Sign. b pent et affligēt/ et che ent leſ dictes beſtes auec  … Endet Bl. 183bβ Z. 27 … il appert par les choſe dictes. Ces choſes dient auicenne/  gilles/ et yſaac. ⁊c.   Ces choſes dictes des  vrines ſuffiſent.  Bl. 184 leer. Bl. 185a m. Sign. Ai Sp. 1 ⁌ Enſuyt la table repertoire de maladie  ⁊ leur remedes … Tab. endet Bl. 198a Sp. 4 Z. 9 fueillet .clxx  U. d. Sp. ⁌ Ceſtuy pꝛeſent oeuure treſlicitement appelle le iardin de ſante tranſ-late de latin en frācois la grace de dieu aydant A eſte nouuellemēt impꝛi-me a paris pour Anthoine verard/ marchant libꝛaire demouraut a Paris  en la rue ſaint Iaques pꝛes petit pont a lenſeigne ſaint iehan leuāgeliſte  Ou au palais au pꝛemier pillier deuant la chapelle ou len chante la meſſe  de meſſeigneurs les pꝛeſidens.  Bl. 198b DrM 
Vorlage: Res.Publ. Unit 12. Berlin SB (Original).
Zur Datierung: Die Adresse wurde erst nach dem Einsturz der Brücke Notre–Dame am 25.X.1499 verwendet. Der Kauf eines Exemplars durch Heinrich VII. von England ist für 1501/02 urkundlich bezeugt, vgl. Macfarlane S. XIV–XV.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 12. Res.Publ. Unit 70. Neuchâtel BPU (Digitalisat). Valenciennes BMun (Digitalisat).
HC 8958. C 3339. Klebs 509.5. Claudin II 504. Bechtel H-68. Macfarlane 140. CBB 2004 u.Suppl. CBS 1986. Ce³ H-490. IGI 4903. Pell 5755. CRF II 242. CRF IV 255. CRF VI 1049. CRF VII H-9. CRF VIII 276. CRF X 383. CRF XV 142. CRF XVII 330. CRF XVIII 282. CIBN H-297. Brit.Libr.Cat. 153 S. 147. Thomas: FrB 232. Barbier-Degenne 378. Kind: Göttingen 1652. Sallander: Uppsala 1775. ISTC ih00490000. GWMs n0171.
Alençon BMun. Berlin *SB
. Blois BMun (1). Bourges BMun. Brussel BR (1). Chartres Arch (Fragm. 8 Bl.). Göttingen SUB
. Lexington TransylvaniaUL (Perg.). London BL
(2 Ex., 1. Ex. 1). Mons BU (def.). Montpellier BVille. Neuchâtel BPU
. New York AcadMed (def.), MorganL. Paris Arsenal
(def.), BN (2 Ex., 2. Ex. Perg. 1), BUPharmac
(def.), EcBeauxArts
(2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. 1, def.), IFrance, Mazarin (def.), MDutuit (Perg.), Sem. Roma BCasanat. Rouen BMun (1, def.). Sankt Petersburg Akad (def.), NB
. Upperville GardL. Uppsala UB (1, Bl. 1 fehlt). Valenciennes BMun
(def.).
Gesamtüberlieferung: 32 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Gesamtkatalog der Wiegendruckehttps://gesamtkatalogderwiegendrucke.de/docs/HORTSAN.htm • Letzte Änderung: 2014-03-17