Historia
Unter dem Begriff „Historia“ wird anonyme
            erzählende Literatur profanen Inhalts zusammengefasst, unabhängig von ihrer
            Form in Vers oder Prosa und ob der Begriff „Historia“ (oder
            „Istoria“, „Histoire“ u.a.) Bestandteil des Titels oder des
            Incipits ist. Die Werke sind alphabetisch geordnet; Schriften mit Personennamen im Titel
            werden unter dem ersten vorkommenden Namen, nicht unter ihrem Werktitel eingereiht.
            Textsorten wie Cantari, erzählende Lieder und Dialoge, die ebenso Lesetexte sind
            wie historische Ereignisberichte oder inhaltlich vergleichbare Erzählungen, werden
            nicht unterschieden. Die Zahl thematischer Zusammenfassungen wurde auf drei begrenzt
            („Karl der Große“, „Lanzelot“, „Tristan“).
Der Historia-Begriff wurde in der spätmittelalterlichen
            Literatur vielseitig verwendet. Da ihm eine definitorische Eindeutigkeit fehlt, soll
            hier auch nicht differenziert oder terminologisch unterschieden werden. Biblische
            Erzählungen, Legenden oder profan-biographische Erzählungen, generell der
            erbaulichen Literatur zuzurechnen, tragen diesen Titel sehr häufig und lassen sich
            sehr schwer abgrenzen. Als religiöse Texte bleiben sie weitestgehend
            unberücksichtigt, Stoffe z.B. aus dem Leben der Heiligen sind dem Artikel 
Legenda zugeordnet.
Um dem Nutzer das Auffinden der Texte zu erleichtern, ist die
            Übersicht zum vorliegenden Artikel sehr ausführlich angelegt und bezieht die
            bereits im GW gedruckten Titel und Autorenschriften ein. Ein zweites Register listet
            Werke auf, in deren Titel sich das Wort „Historia“ lateinisch oder in allen
            seinen volkssprachlichen Varianten findet, die aber nicht der erzählenden Literatur
            zuzurechnen sind.
Vgl. Beer, Marina: Romanzi di Cavalleria. Il
            „Furioso“ e il romanzo Italiano del primo cinquecento. Roma 1987.
            („Europa delle Corti.“ Centro studi sulle società di antico regime.
            Biblioteca del Cinquecento. 34.) (zitiert: Beer). — Cantari (Verf. Eugenio
            Ragni). In: Dizionario critico della letteratura Italiana. 2. ed. 1(1986) S.
            492–500. (zitiert: Cantari). — Debaene, Luc: De Nederlandse
            Volksboeken. Antwerpen 1951. Nachdr. 1977. (zitiert: Debaene). — Dictionnaire
            des lettres françaises. Bd 1: Le Moyen Age. 1964. (zitiert:
            Dictionnaire). — Dizionario bio-bibliographico e indice. Letteratura
            Italiana. Gli Autori.Vol. 1. 2. Torino 1990. (zitiert: Dizionario). —
            Doutrepont, Georges: Les Mises en prose des épopées et des romans
            chevaleresques du XIVe au XVIe siècle. Bruxelles 1939. (Académie royale de
            Belgique. Classe des Lettres, etc. Mémoires. XL.) (zitiert:
            Doutrepont). — Eigen, Hella: Die Überlieferung der „letteratura
            cavalleresca“. Ihre Stellung auf dem italienischen Buchmarkt des 15. Jahrhunderts.
            Wiesbaden 1987. (Buchwissenschaftliche Beiträge aus dem deutschen Bucharchiv
            München. 18.) (zitiert: Eigen). — Ertzdorff, Xenja von: Romane und
            Novellen des 15. und 16. Jahrhunderts in Deutschland. Darmstadt 1989. (zitiert:
            Ertzdorff). — Gotzkowsky, Bodo: „Volksbücher“. Prosaromane,
            Renaissancenovellen, Versdichtungen und Schwankbücher. Bibliographie der deutschen
            Drucke. T. 1.: Drucke des 15. und 16. Jhs. Baden-Baden 1991. (Bibliotheca Bibliographica
            Aureliana. 125.) (zitiert: Gotzkowsky). — Koppitz, Hans Joachim: Studien zur
            Tradierung der weltlichen mittelhochdeutschen Epik im 15. und beginnenden 16.
            Jahrhundert. München 1978. — Knape, Joachim: Historie im Mittelalter und
            früher Neuzeit. Begriffs- und gattungsgeschichtliche Untersuchung im
            interdisziplinären Kontext. Baden-Baden 1984. (Saecula Spiritalia.
            10.) — Liepe in Reallexikon der deutschen Literaturgeschichte. 2. Aufl. Bd 1.
            Berlin 1958 S. 658. — Lommatzsch, Erhard: Beiträge zur älteren
            italienischen Volksdichtung. Untersuchungen und Texte. Bd I–III. Berlin
            1950–1951. (Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin.
            Veröffentlichungen des Instituts für Romanische Sprachwissenschaft.
            2–4.) (zitiert: Lommatzsch). — Morpurgo, Salomone: Supplemento a Le
            opere volgari a stampa dei secoli XIII e XIV indicate e descritte da Francesco Zambrini.
            Bologna 1929. (zitiert: Morpurgo). — Müller, Jan-Dirk:
            Volksbuch/Prosaroman im 15./16. Jahrhundert. Perspektiven der Forschung. In:
            Internationales Archiv für Sozialgeschichte der deutschen Literatur. 1985
            S. 1–128. (Sonderheft Forschungsreferate. 1.) — Palau y Dulcet,
            Antonio: Manual del librero hispanoamericano. Bd 5: E–F. Barcelona 1951. (zitiert:
            Palau). — Passano, Giambattista: I novellieri Italiani in verso indicati e
            descritti. Bologna 1868. Nachdr. Leipzig 1973. (zitiert: Passano). — Schmitt,
            Anneliese: Die „schoen und gar lieblich zu lesenden Historien“ als
            bibliographische Herausforderung. Zur Arbeit am Gesamtkatalog der Wiegendrucke. In:
            Pirckheimer-Jahrbuch 11(1996) S. 115–129. — Ugolini, Francesco A.:
            I Cantari d’argomento classico. Genève, Firenze 1933. (Giulio Bertoni.
            Serie I: Storia - Letteratura - Paleografia. 19.) — Varnhagen, Hermann:
            Über eine Sammlung alter italienischer Drucke der Erlanger
            Universitätsbibliothek. Erlangen 1892. (zitiert: Varnhagen: Erlangen). —
            Woledge, Brian: Bibliographie des romans et nouvelles en prose française.
            Antérieurs a 1500. Genève, Lille 1954. Suppl. 1954–1973.
            Genève 1975. (zitiert: Woledge). 
Übersicht
Les Adevinaux amoureux
Alexander, ein edler Herr zu Mainz
Alexander, Graf von Metz
Vom Ritter Alexander und seiner Frau
Historia Alexandri Magni
Di messer Alexandro di Siena
Altobello (Versepos)
De duobus amantibus
De duobus amantibus (Euryalus und Lucrezia)
Der Pfaffe Amis
Ancroia Regina
Historia Apollonii regis Tyri
Arnalte y Lucenda
Artus. Le livre du vaillant et preux chevalier Artus
Aspramonte. Le battaglie …
Aymon, franz., engl., niederdeutsch
Barlaam et Josaphat
La Battaglia de Tristano e Lancillotto
Baudouin, Comte de Flandre
Begijnken van Paris
Le bellezze di Firenze
Vom Ritter Beringer
Bertrand du Guesclin
Bianca. Storia della Bianca e della Bruna
Bighignol e Tonin
Blanchardin and Eglantine
El Bolognese
Bradiamonte sorella di Rinaldo
Brandan. Die wunderbare Meerfahrt …
Buch der Beispiele der alten Weisen
Buovo d’Antona
Caccia di Meleagro
Capet, Hugues
Carcel de amor
Carolus Magnus
Ciriffo Calvaneo
Cirino d’Ancona
Cleriadus et Meliadice
Daniel
Die Geschichte vom Ritter Peter Diemringer
Distruzione di Gerusalemme
Distruzione di Troia
La doncella Teodor
Ecken Ausfahrt
Egenolf von Staufenberg
Esther
Euryalus und Lucrezia
Falabacchio e Chattabrigha Giganti
Le faucon
La fausseté d’amour
Ferramondo
Fierabraccia e Ulivieri
Fiorindo
Fioretti dei Paladini
Florent
Fontaine périlleuse
Francia (Franza). La historia real di Francia
Gesta Caroli Magni
Gesta Romanorum
Geta e Birria
Ghismonda
Les trois grands
Grimalte y Gradissa
Grisel y Mirabella
Griseldis
Guerino il Meschino
Guerra di Serezzano
Guerra dei Tedeschi contro i Veneziani
Guesclin, Bertrand du
Guiscardo e Gismonda, lat., deutsch, franz.
Heemskinderen, Histoire van de vier
Herzog Ernst
Destructione de Hierusalem
Hypolito
Jerusalem
Innamoramento
Judith
Kalenberger
Karolellus
Königstochter von Frankreich
Lancilotto
Lucifers mit seiner gesellschaft val
Lucretia e la sala di Malagigi
Lucretia Regina d’Oriente
La belle Maguelonne
Malagigi
Mattabruna
Novella di Matteo e del grasso Legnaiuolo
Die sieben weisen Meister
Morgante maggiore
Cent nouvelles nouvelles
Novello …
Octinello e Julia
Istoria della regina Oliva
Olivier de Castille et Artus d’Algarbe
Le bataglie di Paladini
Fioretti dei Paladini
Historia di tutti Paladini
Persiano figlio di Altobello
Peter von Staufenberg
Der Pfarrer vom Kalenberg
Pilatus
La fabula del pistello
Bruder Rausch
El Re Charlo
Reali di Francia
Renaut de Montanban
Der weisse Ritter
Der Ritter vom Turn
La Rotta di Roncisvalle
La rotta di Sarzana e di Sarzanello
Historia septem sapientum Romae
Sigismonda
Soldano
Sostegno da Zanobi
Staufenberg. Die Geschichte vom Ritter Diemringer
Tirant lo Blanche
Tondalus
Troia
Uberto e Philomena
Uggeri il Danese
Vespasiano
Viena (Vienna)
Vier Historien
Wilhelm von Orléans
Sostegno da Zanobi
Zentil e Fidele
Zerbino
Titelregister
Historia de S. Albano
Historia S. Albini
Storia e vita di S. Alessios
Historia animalium
Historia de Anna sanctissima (HC 1118)
Historia divae Annae
Historia nova, pulchra, devota et authentica de S. Anna
Historiae tres de S. Anna
Historie van S. Anna
Anzeige von sieben Historien
Ein hübsche historie von lucius apuleius in gestalt eines esels verwandelt …
Dyvers histories of actes of king Arther
Hystoria di Attila dictum flagellum Dei
Historiae Augustae II. XI-XXI 
Scriptores Historiae Augustae
Historia Baetica
Historie van Sint Barbara met de mirakelen 
La storia di S. Basilios
Historia della battaglia data da turci 
Histori(e) des beleegs van Nuis
Histori von der belegnus so der türkisch kaiser gehabt hat
Historia belli Peloponensiaci
Historiae Biblicae seu Biblia gallica
Duae historiae ex Boccaccio
Historia bohemica
Burgundische Historie
Historia dei nuovi casi d’Italia degli anni 1494 e 1495
Storia di S. Caterina
De historia et causis plantarum
Histoire faite par le Reverend Pere en dieu Turpin contenant les grouesses de Charle–Magne
Supplemento de la Chroniche in lequale se tracta in brevita dogni historia
Historia di S. Clemente
Historia de compassione Mariae
Romanae historiae compendium
Historia completa
Histories econquestas de Catalunya
Storia della Croce di Lucca
Histoire de la sainte croix, niederl. (H 8717)
Historia flendae crucis
Historia et descriptio urbis Romae
De proeliis et occasu ducis Burgundiae historia
Historia ecclesiastica
De historia ecclesiastica
Historia ecclesiastica gentis anglorum
Historia ecclesiastica tripartita
Se intender uuoi della storia l’effecto …
Istoria di Sant’Elena quando ritrovò la Croce di Gesù Cristo
Operetta alias Istoria de Erode (Herodes)
Historia di S. Eustachio
Historia sive evangelium de passione et resurrectione domini
Historia de urbis Hierosolymae excidio
Historia de festo praesentationis BMV
Historia de festo translationis trium regum
Historia Fiorentina
Historia real de Franzas
Historia Friderici imperatoris
Historia de fundatione ecclesiae seu monasterii de Waveria et de miraculis
Historia de gestis Langobardorum
Historia de gestis ac trina translatione beatissimorum trium regum
Historia di S. Giorgio
Historia di S. Giovanni Battista
Historia di Santo Giovanni Boccadero
Historia di S. Giovanni Cristostomos
Istoria del Giudizio generale
Historia di Santo Giuliano
Istoria di Giusto Paladino
Historia gotica
Historia del Re di Granata
Historia di Sancto Grisedio
Historia di S. Guglielma
Historia de Sancto Guilhelmo
Geschichte Peter Hagenbachs
Historia di S. Helena (Elena)
Historia Hierosolymitana
Historia hispanica compendiosa
Historiae. Lib. XIV–XXVI
Historiae notabiles
Histoires (Historiae)
Historie … van hollant
Hystoria cum legenda sancti Huberti Episcopi
Historie de Jason et Medée
Historia sacratissimi nominis Iesu
Historia sacratissimae lanceae et clavorum Iesu Christi
Ystoire de la passion nostre seigneur Ihesu Crist
Historia imperatricis cuiusdam Romanae
Istoria quomodo beatus Franciscus petivit indulgentiam pro ecclesia S. Mariae de Angeli
Istoria come fu istituta e consecrata la chiesa de Madonna Sancta Maria in monte
Historia de itinere contra turcos
Historia di Iusto Paladino di Francia
Historia S. Joachim et de parentela B.M.V.
Historia di S. Josafat
Historia de Josef fill de Jacob
Historia sanctissimi Joseph
Historia sanctissimi Joseph, ndl.
Geschichte der Juden zu Sternberg
Historie der elftausend Jungfrauen
Historie von einem Kaiser zu Rom
Historie einer edlen Kaiserin
Historia Sanctae Katharinae
Historia de Sancto Kiliano
Geschichte zwischen dem Römischen König und dem König von Frankreich
Historie von der Kreuzfahrt nach dem heiligen Lande (H 8753)
Historia sacratissimae lanceae et clavorum Iesu Christi
Historia de Sancto Lazaro
Historia di Lazaro, Marta e Maddalene
Historia de sancto Leopoldo
Ex libris historiarum Orationes et Epistolae 
Storia overo cronica como il signor Ludovigo
Lombardica historia
Historia di S. Lucia
Ein liebliche hystory von dem hochgelerten meister lucidarius
Historia di Maddalena, Martha e Lazaro
Historia di Sancta Margerita
Historia Mariae Aegyptiacae
Historia Beatae Mariae Nivis
Mariae virgo. Historia de veneranda compassione beatissimae dei genitricis
Hystorie van der bekeringhe Marien Magdalenen
Historia di Martha, Lazaro e Maddalena
Historia gloriosi martiris Sancti Georgii
Storia del martirio Simone in Trento
Historia decem milium martyrum
La mer des histoires
Historia lepida de quibusdam ebriis mercatoribus
Historia del mondo fallace
Istoria della morte corporale
Historia naturalis
Historia della Nencia da Barberino
Historia nova undecim milium virginum
Histoire du chevalier Oben (Owain)
Historia occisorum in Culm
Historia di Iusto Paladino di Francia
Historia Pantaleonis
Pars historialis venerabilis domini Antonini
Historia del conde Partenoples
Història de la passió
Histoire de la passione de … Jésus
Ystoire de la passion nostre seigneur Ihesu Crist
Historia de passione Jesu Christi
Pierrre Pathelin hystorie
Historia del re de Pavia
Historia persecutionum
Historia del beatissimo nostro padre misser sancto Petronio
Historiae Florentini populi
Geschichten zu Prag
Historia e lo processo del sancto monte de la pietade
Historia de rege Franciae
Historia regum Neapolitanorum
Historia beatissimorum trium regum, deutsch
Le recueil et hystoires des repues franches
Historia rerum ubique gestarum
Historia della risurrezione di Giesu Cristo
Historia S. Rochi
Histoires romaines
Historia romana
Historiae plurimorum sanctorum
Historia scholastica
Historia di S. Sebastiano
 Historie van Sidrac
Geschichte des Simon von Trient 
Historia de Simone puero
Historia beati Simonis Tridentini 
Historia de spiritu quodam coniurato
Istoria come il stato di Milano al punti …
The story of Thebe
Historia de transfiguratione Iesu Christi
Historia translationis tunicae Jesu Christi
De exidio Troiae historia
Historia Troiana
Recueil des histoires de Troies
Les cent histoires de Troye
Historie, wie die Türcken die christlichen Kirchen angefochten
Nighe Geschichte van den Turken und Christen
Historia della bataglia data de turci
Historia horrenda de Udone
Historia (nova) Sanctae Ursulae et undecim milium virginum
Historia della vendetta di Giesu Cristo
Historia de S. Vincentio
Historia nova undecim milium virginum
Historia undecim milium Virginum (H 8742–8745)
Historia de fundatione ecclesiae seu monasterii de Waveria
Historie und Leben des H. Bischofs Wolfgang
Historia di San Zanobio
Altobello e Lodovico di Todi
Anonyme Versdichtung in 65 ottava rima aus dem
               karolingischen Erzählkreis. Wohl um 1476 in Venedig entstanden. Die Autorschaft
               wird gelegentlich dem Verleger Antonius
                  Pasqualinus zugeschrieben.
Vgl. Beer S. 176, 186, 226.
4 Bl. 
[a]. 2 Sp. 36 Z. Typ. 
8:84R. Init. 
k. Rubr. 
δ. 2 Hlzs. 
Bl. 1a ⁌ La Hiſtoria de Altobello e Signor Lodouico de Thodi. nelli.   .M.CCCCC.  2 Hlzs.  α
						(A²)L nome ſia dello eterno ſignore  el qual corregie mōte a e piano  la madre el parturi ſenza dolore  colonna dogni popul chriſtiano  … Endet Bl. 4bβ Z. 17 far penitentia dei noſtri peccati  dio ce darra ſua benedittione  in queſto mondo pace el altro gloria  al uoſtro honore e finita la ſtoria  FINIS.  
Vorlage: Sevilla BColomb (Mikrofilm).
Sander 303. 
IBE 2915. 
IBEPostinc 128. 
ISTC ia00544150. 
 Sevilla BColomb. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Aymon
Prosabearbeitung der im karolingischen Sagenkreis zur
               „Geste de Doon“ gehörigen Dichtung, auch unter dem Titel
               „Renaut de Montauban“ bekannt. Die hier beschriebene niederl. Ausg. ist
               ein Nachtrag zu GW 3133–3141.
Ausg. De historie van den vier Heemskinderen. Uitgegeven
               naar de druk van 1508 door G. S. Overdiep. Groningen, Den Haag 1931. (Groninger
               bijdragen voor taal- en letterkunde. 1.)
Vgl. Debaene S. 67–73.
1+? Bl. 27(?) Z. Typ. 
1:100G. Init. 
a. 1+? Hlzs. 
Anfang unbekannt. Bl. [1]a Hlzs.  Bl. [1]b Dat derde […]  ſaten tot aymÿn van doꝛdoen om pays mit hem […]  maken … Z. 6
						(A)Ldus dit oerloghe geduerende ſeer lan […]  waſt ten laetſten den genoten van vꝛa[…]  … Bricht ab Z. 27 e enen bꝛief an aymÿn e ſine maghen als dat hi[…] 
Vorlage: Haag KglB (Kopie).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 68. 
C 3209. 
Kok: Houtsneden S. 514. 
CA 1011. 
Kronenberg: CA 1011. 
Hellinga: PT I 85.II 424. 
ILC 319. 
IDL 2339. 
ISTC ia01433700. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Storia del Castellano
Novellistische Bearbeitung des Legendenstoffes in ottava
               rima. Eine weitere Fassung schuf Francesco
                  Lancilotti.
Vgl. Passano S. 55.
4 Bl. 
[a]. 2 Sp. 32 Z. Typ. 
2:79G. 
Bl. 1aα AL NOME ſia de dio noſtro ſignōꝛe  che ſumma uerita ſumma clemēcia  chio poſſa dire come un confeſſore  quādo el peccatore torna a penitētia  … Endet Bl. 4bβ Z. 29 cuſſi el pregamo che niſūſia perſo  perſo et piacciali cnndur ce al ſancto gno  et facia ognū de ſua gratia ďgno  FINIS 
Vorlage: GW-Manuskript. 1 Foto.
Cat. Martini 220.
Ehem. Martini (Lugano).
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
Storia di Cerbino
Anonymes Cantare in 99 ottava rima, zeitweilig Altisssimo, zugeschrieben. 
Ausg. von Ezio Levi in: Fiore di Leggende. Bari 1914
               S. 307–331. (Scrittori d’Italia. 64.) 
Vgl. Morpurgo I 691. — Cantari
               S. 498. — Dizionario S. 623–624. — Maria
               Bendinelli Predelli in La Nouvelle. Actes du Colloque International de
               Montréal, Oct. 1982. Hrsg. Michelangelo Picone u.a. Montréal 1983
               S. 174–196.
6 Bl. 
a⁶. 2 Sp. 36 Z. Typ. 
4:86R. Init. 
d. Rubr. 
γ. 1 Hlzs. 
Bl. 1a ⁌ La nouella di Cerbino  Hlzs.  α
						(O²)Sacre o ſancte o glorioſe Muſe  che dimorate in ſu l alto mōte  priego ī me ſien uoſtre gratie īfuſe  … β Tu mio ſoſtegno ſol che a tale īpreſa  … Endet Bl. 6bβ Z. 30 tanta tēpeſta tu conuerti in chalma  come uoleſti ho tractato damore  dunque irīgratio te le tue uirtute  che man cōdocto al porto di ſalute  U. d. Sp. F I N I S  
Vorlage: London BL (Einzelfotos).
Sander 1913. 
Rhodes: Firenze 180. 
BMC VI 687.IA 27908. 
ISTC ic00400100. 
 Firenze BN. 
London BL. 
Milano *BTrivulz. 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Clamades et Cleremonde
Auch „Cléomadès et Clarmondine“,
               wurde Adenet (Adam) le Roi, Trouvère vom Ende des 13. Jhs., Anführer der Sänger im
               Dienste von Guy de Dampierre, Philippe Camus zugeschrieben. Die in der
               spanisch-maurischen Tradition stehende und mit antiken Motiven angereicherte
               Geschichte erlebte noch im 18. Jh. Auflagen in der „Bibliothèque
               bleue“ und der „Bibliothèque des dames“.
Ausg. des Adenet le Roi. T. IV. Bruxelles 1963.
Vgl. Doutrepont S. 259–261
               u.ö. — Woledge Nr 117. — Adenet le Roi: Oeuvres. Hrsg. A.
               Henry. Bd 1. Gand 1951.
36 Bl. 
a–d⁸e. 2 Sp. 25–26 Z. Typ. 
1**:117G. Init. 
l, 
m. 
Bl. 1 leer(?). Bl. 2aα m. Sign. aii Cy commence le liure  de clamades filz du roy  deſpaigne et de la belle  clermonde fille du roy  caꝛnuant  (E³)N eſpaigne auoit vne damoiſelle la lle pꝛīt  hoꝛs du royaulme a mary le filz du roy de ſardaigne … Sign. b auſſi lui compta incon… Endet Bl. 35aβ Z. 3 Et moururēt clamades  et clermonde tous deux  en vng an deſquelz dieu  en ait lame AMEN  Cy finiſt clamades  liure tꝛeſ exellēt ⁊ piteux  Bl. 35b u. 36 leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
Anm. Ausg. Le Cheval volant en bois. Édition des deux
               mises en prose du Cleomadès d’après le manuscrit Paris, BnF fr.
               12561 et l’imprimé de Guillaume Leroy (Lyon, ca 1480). Hrsg. Fanny
               Maillet und Richard Trachsler. Paris 2011. (Textes littéraires du Moyen
               Âge. 14.).
C 1653. 
Claudin III 41. 
Bechtel C-378. 
Pell 3797. 
CIBN C-479. 
ISTC ic00699870. 
 Paris BN (Bl. 1 fehlt). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
40 Bl. 
a–e⁸. 24–25 Z. Typ. 
1:116G. 1 Hlzs. 
Bl. 1 leer(?). Bl. 2a m. Sign. a.ij.
						[³]N eſpaigne auoit vne damoiſelle la  quelle pꝛint hoꝛs du royaulme a mary le filz du roy de ſardaigne … Sign. b Clermonde ne fuſt bien embraſee ⁊ ardāt en  … Endet Bl. 39a Z. 4 … Et moururent  clamades ⁊ clermonde tous deux en vng an.  deſquelz dieu en ait lame Amen.  Cy finiſt clamades liure treſ excellent ⁊ piteux Impꝛime a vienne par maiſtre pierre  ſchenck.  Bl. 39b Hlzs.  Bl. 40 leer.
Vorlage: GW-Manuskript. Dalbanne-Droz (Abb.).
Anm. In dem Auktionskatalog „Catalogue de livres rares et
               précieux provenant de la Bibliothèque de Monsieur Ch.-L.
               Fière“ von Albert Besombes (Paris) 1933 Nr 33 wird diese Ausgabe
               beschrieben.
Claudin III 440. 
Bechtel C-379. 
Dalbanne-Droz 31. 
CIBN C-480. 
ISTC ic00699900. 
 Paris *BN (Bl. 1 u. 25–32 fehlen). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
38 Bl. 
a–c⁸d⁶e⁸. 24 Z. Typ. 
1:115G. 2mal ders. Hlzs. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij
						[³]N eſpaigne auoit vne damoiſelle la  quelle pꝛint hoꝛs du royaulme a mary le filz du roy de ſardaigne … Sign. b cleremonde un fuſt bien embꝛaſee ⁊ ardant en  … Endet Bl. 37b Z. 11 Et moururent le noble clamades et la belle  cleremonde tous deux en vng an deſqueilz dieu  en ayt lame.   Amen.  Cy finiſt clamades vng liure tꝛes excellēt  et piteux Impꝛime a lyon par iehan de la fon‑tayne. Lan mille quatre cens quatre vingtz  et huyt et le xiij. iour de nouembꝛe.  Bl. 38 leer.
Vorlage: Paris Arsenal (Mikrofilm).
Anm. Als Vorlage diente die vorhergehende Nr.
HC 5402. 
Claudin III 532. 
Bechtel C-380. 
ISTC ic00699920. 
 Paris Arsenal. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
28 Bl. 
ab⁸cd⁶. 28 Z. Typ. 
1*:102G, 
2:120G. Init. 
b. Leisten. 7 Hlzs., dar. 2 Wdh. DrM 
I. 
Tit.
						(L³)yſtoire et cronique du noble ⁊ vallāt clamades filz du roy deſpagne Et de la belle clermōde fille du roy Carnuant.  Hlzs.  Impꝛime a troyes par guillaume le rou‑ge demonrant en la grant rue deuāt la bel‑le croix.  Bl. 1b
						(A³)V pays ⁊ reaulme deſpagne auoit  vne damoiſelle la lle pꝛint hoꝛs du reaul‑ne a mary le filz du roy de ſardaigne … Sign. b grace a me retenir voſtre ſeruāt Ie ſeroye le plus eu‑… Endet Bl. 28a Z. 24 … beaux enfans vng filz et vne fille  ⁊ le filz fut roy deſpagne ⁊ la fille fut rtrhemēt marice  et moururent clamades et clermonde toꝯ deux en vng  an: deſquelz dieu en ait lame amen.  Cy finiſt lhyſtoire du noble clamades  Bl. 28b DrM (in Leisten) 
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Bechtel C-381. 
Pr 8757. 
BMC VIII 388.IA 43220. 
ISTC ic00699930. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Destruction de Jérusalem
Legendär-romanhafter Bericht mit historischem
               Hintergrund über die Zerstörung Jerusalems und über Pilatus als
               Verräter an Kaiser Vespasian. Die Legende vom Tod des Pilatus in Vienne war vor
               allem in Frankreich und Italien weit verbreitet, ursprünglich vielleicht
               für Pilger verfasst. Verschiedene Titel, u.a. „Titus und Vespasian“,
               „Istoria della guerra di Vespasiano Imperatore“, „Storia della
               distruzzione di Gerusalemme“ oder „Vengeaume de notre Seigneur“
               weisen auf unterschiedliche lateinische Vorlagen wie z. B. auf das „Evangelium
               Nicodemi“, die „Acta Pilati“ oder die „Vindicta
               Salvatoris“, vor allem aber auf Flavius
                  Josephus. Der Stoff ist als Epos, in Versform und in Prosafassungen sowie zusammen mit
               anderen Texten überliefert. Die italienische Versfassung ist auch unter dem
               Titel „La vendetta di Christo“ bekannt. Den größten Erfolg
               erreichten die Dramatisierungen, meist unter dem Titel „La vengeance
               Jhesucrist“.
Ausg. von A. E. Ford. Toronto 1984. (Studies and Texts.
               63.)
Vgl. Dobschütz, E. von: Christusbilder. Untersuchungen
               zur christlichen Legende. Leipzig 1899. (Texte und Untersuchungen zur Geschichte der
               altchristlichen Literatur. N.F. 3.) —Micha in Mélanges de
               littérature du Moyen Âge au XXe siècle offerts
               à Jeanne Lods. T. II. Paris 1978 S. 433–446. — Wright,
               Stephen K.: The Vengeance of our Lord. Mediaeval Dramatization of the Destruction of
               Jerusalem. Toronto 1989. (Studies and Texts. 89.) — Hillard in Bulletin du
               bibliophile (Paris) 1996 S. 302–340.
Französisch
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a
							[⁷]Pꝛes quarante ans que noſtre ſeigneur  ihūcriſt fut mis en croix en iheruſalem vaſpaſien filz de auguſt ceſar eſtoit emꝑeur  de rōme et dallemaigne et de toute eſpaigne et lombardie/ et auſſi tenoit iheruſalē  ⁊ iudee en ſubiection. Et rōme eſtoit chief  de toute paganie. … Lage b ſaint ſepulcre ⁊ ſappelloit iaphet de caphot lequel eut ſon con… Endet Bl. 25b Z. 25 … Puis apꝛes les cheualiers ſen retournerēt  a rōe ⁊ vindꝛēt deuāt lemꝑeur et luy diſdꝛent les nouuellez ⁊ a  tout le peuple. Et iaphet du cōſentemēt de iacob et de ioſeph  de aꝛimathie eſcꝛipt la deſtꝛuction de iheruſalē. Car ilz la ſcauoient ⁊ la iuſtice et la moꝛt de pilate ⁊ ſa mal fin par le dit des  deſſuſdis cheualieꝛs lz leuꝛs raconterēt. car ilz lauoient veu  Ihūcꝛiſt tout puiſſant noꝯ gard de tous perilz. Amen.  Bl. 26 leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
Bechtel D-215. 
Kaufmann-Nabholz 31. 
Lökkös: Impr.Genève 5. 
CIBN D-78. 
ISTC id00144200. 
 Paris BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
26 Bl. 
ab¹⁰c⁶. 2 Sp. 29 Z. Typ. 
1:122G. 
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2aα m. Sign. aii
							[]Pꝛes quarante ans que nrē  ſeigneur dieu  iheſucriſt fut  mis en croix en iheruſalem  … Sign. b demoura es tētes adōc vaſ… Endet Bl. 26aα Z. 23 et auſſi pareillement le cōpterent a iafel de cafel a iacob  et auſſi a ioſeph  β Cy eſt la fin de ce pꝛeſent tractie intitule la  deſtuction de iheruſalem  Bl. 26b leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
C 3340. 
Bechtel D-214. 
BMC VIII 343.IB 42252. 
ISTC id00144250. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
36 Bl. 
a–c⁸de⁶. 24–25 Z. Typ. 
1:147G. 
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. .aii.
							[³]Pꝛes quarante ans que noſtre ſeigneur dieu  Iheſucriſt fut mis en croix en Iheruſalē … Sign. b dieu la donne ſa loy. A donc lempereur commanda a  … Endet Bl. 35a Z. 11 … et  pareillement le compterent a Iaffet de Iaffa et a Iacob et  auſſi a Ioſeph dabarimathie.  Cy finiſt ce pꝛeſent traicte Intitule la deſtruction de Iheruſalem e la moꝛt de pilate.  Deo gratias.  Bl. 35b leer. Bl. 36 leer(?).
Vorlage: Aberystwyth NL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74. 
Aberystwyth NL (Bl. 1, 33, 34 u. 36 fehlen). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
20 Bl. 
AB⁸C. 2 Sp. 35–37 Z. Typ. 
1:109G. Häufig Min. f. Init. 2mal ders. Hlzs. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. A.ii.
							[]Pꝛes quarante ans  que noſtre ſeigneur  iheſucriſt fut mys en  la croix en iheruſalē  … Sign. b fut toute pleine. Et la valee te‑… Endet Bl. 19aβ Z. 24 … ⁊ pareillemēt  le compterent a iaffet de iaffa ⁊ a  iacob ⁊ auſſi a ioſeph dabarimathie.  Cy finiſt ce pꝛeſent traicte intitule la deſtruction de iheruſalem ⁊  la moꝛt de pilate  Amen  Bl. 19b Hlzs.  Bl. 20 leer.
Vorlage: Liège BU (Mikrofilm).
C 3341. 
Claudin III 436. 437. 
CBB 1261u.Suppl. 
Pr 8698. 
BMC VIII 287.IB 41806. 
Chantilly 624. 
ISTC id00144350. 
 Chantilly MConde. 
Liège *BU. 
London BL (Bl. 20 fehlt). 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
18 Bl. 
A–C⁶. 2 Sp. 36–38 Z. Typ. 
1:121G. Einmal Min. f. Init. 1 Hlzs. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. Aii
							(a³)Pꝛes quarante ans que  noſtre ſaulueur iheſucriſt  fut mis en larbꝛe de la  croix en iheruſalem … Sign. b pꝛie ſire que vueillez auoir pitie et  … Endet Bl. 18aβ Z. 26 … et pareillement  le compterent a iaffet de iaffa a iacob et a ioſeph dabꝛimathie.  Cy finiſt ce pꝛeſent traictie intitule la deſtruction de iheruſalem et  la moꝛt de pilate.  A M E N  Bl. 18b leer.
Vorlage: Lyon BMun (Mikrofilm).
C 1950. 
Claudin III 436. 
Bechtel D-216. 
Pell 4206. 
CRF XI 377. 
Pellechet: Lyon 248. 
ISTC id00144400. 
 Lyon BMun. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
18 Bl. 
A–C⁶. 2 Sp. 37–38 Z. Typ. 
1:114G. 1(?) Hlzs. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. Aij
							(a³)Pꝛes quarante ans  noſtre  ſaulueur ieſucriſt fut mis  en larbꝛe de la croix en iheruſalem. … Sign. b iuifs furent tous en iheruſalem il cō… Endet Bl. 17bβ Z. 31 Et pareillement le compterent a iaffet de iaffa a Iacob et a Ioſeph da‑bꝛimathie.  Cy finiſt ce pꝛeſent traictie intitule la deſtruction de iheruſalem et la  moꝛt de pilate.  A M E N  Bl. 18 leer(?).
Vorlage: Privatsammlung (Mikrofilm).
Privatsammlung (Schottland) (Bl. 18 fehlt).
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
Bl. 1–8 unbekannt. Sign. b demain a heure de tierce que toute la court et  … Endet Bl. 39b Z. 15 … Et pareillement le  compterent a iaffet de iaffa/ a iacob et a ioſeph  darimathie.  Cy finiſt ce ſent liure intitule la deſtructi‑on de Iheruſalem ⁊ la moꝛt de pylaie impꝛime  a Paris par Iehan treperel/ demourant ſur le  pont noſtre dame a lymaige ſainct laurens/ le  xx. iour de feurir. Lan mil. quatre cens. quatre  vingiz et onſe.  Bl. 40 leer(?).
Vorlage: Amiens BMun (Mikrofilm).
Amiens BMun (Bl. 1–8 u. 40 fehlen). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
30 Bl. 
a–c⁸d⁶. 29–30 Z. Typ. 
1:96G. Min. f. Init. DrM 
I. 
Bl. 1 leer(?). Bl. 2a m. Sign. a.ii.
							(a³)Pꝛes quarante ans que noſtre ſaulueur iheſucriſt fut mis en labꝛe de la croix en iheru‑ſalem: … Sign. b
							[³]T quant lempereur euſt ouyes ces parolles  … Endet Bl. 29b Z. 3 …  Et paꝛeillemēt le compterent a iaffet de iaffa a iacob et a ioſeph dabarimathie.  Cy finiſt ce pꝛeſent traictie intitule la deſtruction de iheruſalem ⁊ la moꝛt de pilate. Impꝛime a paris  par Denis meſlier demourant en la rue de la herpe a  lenſeigne du pilie vert. Le  .xv. iour de nouembꝛe. Lan  mil. quatrecēs quatre vingz et onze.  Bl. 30a DrM  Bl. 30b leer(?).
Vorlage: Pell. Paris Arsenal (Einzelfotos).
Claudin II 109. 
Bechtel D-220. 
Pell 4208. 
ISTC id00144500. 
 Paris Arsenal (Bl. 1 u. 30 fehlen. DrM montiert). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Bl. 1a
							(A)Pꝛes quarante ans que noſtre ſauueur ieſu  criſt fut mis en larbꝛe de la croix en ieruſalē  … Sign. b
							[²]t quāt lēpereur eut ouyes ſes parolles il fut foꝛt  … Endet Bl. 27b Z. 3 …  et parellement le compterent a Iaffet de iaffa et a Iacob. et a Ioſeph dabarimathie.  Cy finiſt ce pꝛeſent traictie Intitule la  deſtruction de ieruſalem et la moꝛt de pylate Impꝛime a troyes par guillaume le rou‑ge impꝛimeur de liures  Bl. 28 leer.
Vorlage: Neuchâtel BPU (Mikrofilm).
Neuchâtel BPU (Bl. 1 def.). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
14 Bl. 2 Sp. 41(?) Z. Typ. 
3:95/96G. Einmal(?) Min. f. Init. Rubr. 
α. 1(?) Hlzs. 
Bl. 1a leer(?). Bl. 1b Hlzs.(?)  … Endet Bl. 14b(?)β Z. 4 … Et pareillement  le compterent a Iaffet de iaffa/ a Iacob et a  Ioſeph dabarimathie.  ❡ Cy finiſt la deſtruction de iheruſalem impꝛimee par Iacques maillet. Lan mil.cccc  quatre vingz et quatoꝛze. Le .vij. ioʾ de iullet. 
Vorlage: Claudin (Abb.).
H 9372. 
Claudin IV 108. 
Baudrier XII 450. 
Bechtel D-221. 
ISTC id00144550. 
 Metz BMun†. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
14 Bl. 
A⁶B⁸. 2 Sp. 44 Z. Typ. 
2:112G, 
3:93G. Init. 
a, 
b, 
d. Rubr. 
α. Leiste. 2 Hlzs. DrM 
I. 
Tit.
							(L¹)A  deſtruction de iheruſalem: et comment  pylate fina ſes iours malleuſeuſement.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. A.ij. Leiste, daneben Hlzs.  
							(A⁵)Pꝛes quarāte ans que noſtre  ſaulueur ihūcriſt fut mys en  larbꝛe de la croix en iheruſalē  … Sign. b Et adonc pilate fut tout eſpouēte: ⁊ mōlt  … Endet Bl. 14aα Z. 27 … Et pa‑reillement le compterent a iaffet de iaffa:  a iacob et a ioſeph dabarimathie.  ⁌ Cy finiſt ce pꝛeſent tractie intitule la  deſtruction de iheruſale auec ques la moꝛt  de pylate.  ⁌ Gꝛaces a dieu omnipotent. Amen.  β DrM  Bl. 14b leer.
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
Claudin IV 150. 
Baudrier X 5. 
Bechtel D-222. 
Pell 11521,2. 
ISTC id00144560. 
 Wolfenbüttel *HerzogAugustB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Tit.
							(L¹)A  vengence de ne ſaulueur  et redempteur ihūcriſt/ et la deſtruction de iheruſalem faicte par vaſpaſien empereur de romme.  Bl. 1b Comment veronique appoꝛte la pꝛecieuſe face de noſtre ſaulueur ihūcriſt  pour guarir lempereur vaſpaſien de ſa meſelerie  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. A.ij. Ihūs maria.  (A)Pꝛes quarāte ans  que noſtre ſaulueur ihūcriſt fut mys en  larbꝛe de la croix en iheruſalē. … Sign. b quāt neſeigneur ihūcriſt fut mys en la croix/ et la vi‑… Endet Bl. 28a Z. 17 et a ſon filz titus/ et a ioſeph dabarimathie/ a iaffet de  iaffa/ et a iacob/ et a tous ceulx de romme.  ⁌ Cy finiſt la vengence de la moꝛt et paſſion de  noſtre ſaulueur et redempteur iheſucriſt. Impꝛi‑mee a Lyon ſur le roſne par Iaques arnollet. Le  xxix. iour doctobꝛe. Lan mil  .CCCC.xcix.  Bl. 28b leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
14 Bl. 
A⁶B⁸. 2 Sp. 44 Z. Typ. 
2:112G, 
3:93G. Init. 
a, c. Weitere Init. 2 Hlzs. 
Tit.
							(L¹)A deſtruction  de iheruſalē. La vengence de noſtre ſei-gner: et comment pylate fina ſes iours.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. Aii Hlzs. 
							(A)Pꝛes quarāte ans que noſtre  ſaulueur ihūcriſt fut mys en  larbꝛe de la croix en iheruſalē … Sign. b Et adonc pilate fut tout eſpouēte/ ⁊ moult  … Endet Bl. 14a Z. 27 …  Et pareillement le compterent a  iaffet de iaffa a iacob ⁊ a ioſeph dabarimathie.  Cy finiſt ce pꝛeſent traictie  intitule la deſtruction de iheruſalem et  la moꝛt de pilate.  Bl. 14b leer.
Vorlage: Paris BN (Digitalisat).
Anm. Korrektur zum gedruckten GW: textliche Beschreibung nach Digitalisat korrigiert.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Italienisch
Prosafassung
36 Bl. 
[a–i]. 26–28 Z. Typ. 
1:106R. Min. f. Init. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a
								(p)ASSATO XXXX. Anni che Iheſu  Xo fo poſto in croce Veſpeſiano che fo  figlio de Ceſaro Aguſto inperatore de roma & dela magna & dela lombardia. &  tenia Ieruſalem en ſtricto & Roma era capo della  pagania e lo inperatore veſpaſiano crediua … Lage b ſopre ad tucti li altri baruni ſoi perche ue go che nō  … Endet Bl. 36a Z. 26 … et ſubito la caſa nabiſſao chno ſende uedenente  piu. Et piu altri belli coſe legendo trouarite in dicta  yſtoria.   FINIS:.  Bl. 36b leer.
Vorlage: Manchester RylandsL (Mikrofilm).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
34 Bl. 
a⁸b⁶c⁸de⁶. 32 Z. Typ. 
1:86G. Min f. Init. Rubr. 
α. 
Bl. 1a ⁌ La hyſtoria dela deſtructione de hieruſalem.  (p⁵)Aſſato quaranti anni che ieſu criſto fo  poſto in croce. … Sign. b ſcalco.  … Endet Bl. 33a Z. 7 … ⁊ ſubito la caſa nabiſſao  che non ſende vede niente piu. ⁊ piu altre belle coſe legendo trouarite in dicta hyſtoria.  Finis.  Bl. 33b und 34(?) leer.
Vorlage: Parma BPalat (Einzelfotos).
Parma *BPalat (Bl. 34 fehlt). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
34 Bl. 
a–e⁶f. 31 Z. Typ. 
11:94R. Rubr. 
ε. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a ⁌ La hiſtoria dela deſtructione de Ieruſalem.  [⁵]Aſſato quaranta anni che Ieſu chriſto  fo poſto in cruce: … Sign. b in quella hora & gia fo uenuto: & lo imperatore ha… Endet Bl. 33b Z. 9 … & ſubito la caſa nabiſſao che nō  ſende uede niente piu: & piu altre belle coſe legēdo  trouarite in dicta hiſtoria.  ⁌ Impreſſuz Rome per magiſtrū Stephanū planc:  Patauie. Anno  .M.cccc.lxxxx. die ultima menſis  Marcii. Sedente Innocētio  .viii. Anno ſexto.  Bl. 34 leer.
Vorlage: Dubrovnik Domin (Einzelfotos).
Reproduktionen: Roma BCasanat (IISTC). 
Dubrovnik Domin. Roma BCasanat. 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Versfassung
6 Bl. 
a⁶. 2 Sp. 32 Z. Typ. 
1:91G. 
Bl. 1aα m. Sign. a O eterno dio che el mondo ſoſtene  che fo preſo el noſtro ſaluadore  la zobia ſanta la nocte che uene  … Endet Bl. 6bβ Z. 29 regraciando dio ſignor ſoprano  et lauercene Maria ī compagnia  alla noſtra fine li piaccia darce gloria  al uo hono finita e ſta iſtoria. amē 
Vorlage: Milano BTrivulz (Kopie).
Milano *BTrivulz. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. 
[a⁶]. 2 Sp. 32 Z. Typ. 
1:87G. 
Bl. 1aα O eterno dio chel mondo ſoſtiene  che fuſti pꝛeſo el noſtro ſaluatoꝛe  el giouedi ſancto la nocte che uiene  … Endet Bl. 6bβ Z. 31 che alla noſtra fine ci dia gloria  al uoſtro honor finita e queſta ſtoria  Deo   Gratiaſ   Amen 
Vorlage: Paris BN (Einzelfotos).
Paris BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. 
[a⁶]. 2 Sp. 32 Z. Typ. 
1:97R. Rubr. 
α. 
Bl. 1aα ⁌ O eterno idio chel mondo ſoſtiene  che fu preſo el noſtro ſaluatore  la giobia ſancta la nocte che uiene  … Endet Bl. 6bβ Z. 31 alla na fine glipiaccia darci gloria  al uoſtro honor finita queſta ſtoria 
Vorlage: Firenze BN (Mikrofilm).
Rhodes: Firenze 767. 771. 
IGI 10141. 
ISTC iv00122600. 
 Firenze BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. 
[a]. 2 Sp. 48 Z. Typ. 
1:68G. 
Bl. 1aα
								[²] Eterno dio chel mondo ſoſtene  che fu pꝛeſo el noſtro ſaluatoꝛe  la giobbia ſantta la nocte che vene  … Endet Bl. 4bβ Z. 47 alla na fine gli piaccia darei gloꝛia  al voſtro honoꝛe finita e ſta iſtoꝛia  Finis 
Vorlage: Imola BCom (Kopie). Milano BTrivulz (Einzelfotos).
Anm. Nachtrag zum gedruckten GW: Das Ex. Atlanta UL war in Ce³ irrtümlich M36550 zugeordnet worden. R 1760. 
Ce³ P-1107. 
IGI 3499 u.Corr. 10140. 
ISTC iv00122500. 
 Atlanta UL. 
Imola BCom. 
Locarno Kapuz. 
Milano BTrivulz. 
 Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Bl. 1aα O eterno dio chel mondo ſoſtene  che fo pꝛeſo el noſtꝛo ſaluatore  la zobia ſancta la note che uene  … Endet Bl. 4bβ Z. 47 ala noſtra fie li piace da uictoꝛia  al uoſtꝛo honor finita e ſta iſtoꝛia  Finis 
Vorlage: Paris BN (Einzelfotos).
Paris BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Portugiesisch
44 Bl. 
a–d⁸ef⁶. 27–28 Z. Typ. 
1:119G. Init. 
a, 
f, 
h. Rubr. 
α. 30 Hlzs., dar. 8 z.T. mehrmalige Wdh. DrM 
II. 
Anfang unbekannt. Bl. 4a m. Sign. aiiij vos ey como o ſey. Vos ſenhoꝛ ſaberes  em tempo  … Sign. b dar tam boō tempo  em poucos dias chegarom a  … Endet Bl. 43b Z. 7 … ⁊  nō viſiuees: ⁊ do falſo teſtinmuho. ⁊ hyr a a gloꝛia çelleſtrial amen.  ⁌ Foy empꝛimida a pꝛeſente eſtoꝛia de muy nobꝛe  Veſpeſiano emperadoꝛ de roma em a muy nobꝛe ⁊  ſempꝛe leal çidade de Lixboa per Valentino de morauia a louuoꝛ de ďs ⁊ ex alçamēto da ſua ſanta ffe catholica. na era de Mill.cccc.lxxxxvj. A  .xx. dias domes de abꝛill.  Bl. 44a DrM m. Umschrift Secundū multitudinem do‑loꝛum meoꝛum in coꝛde meo: cōſolationes  tue letificauerūt animā meā.  Et factus eſt mihi dominus in refugium.  Bl. 44b Hlzs. 
Vorlage: Lisboa BN (Mikrofilm).
Faks. História do mui nobre vespasiano imperador de
                  roma. Nota prévia de Artur Anselmo. Lisboa 1981.
Kurz 359. 
Anselmo 21. 
Haebler 675. 
Jüsten 16. 
IBPort 850. 
Mendes: Lisboa 604. 
ISTC id00144650. 
 Lisboa BN (Bl. 1–3 fehlen). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Spanisch
H 9320. PA IV 32.240. Denis 1280. 
Ex. nicht nachweisbar
34 Bl. 
a–c⁸d¹⁰. 29–31 Z. Typ. 
2:97G. Init. a. Häufig Min. f. Init. Rubr. 
α. Rotdr. 
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. a.ij, rot ⁌ Aqui comiença la eſtoꝛia del noble vaſpaſiano enperadoꝛ de ffoma. como enſalço la ffee de jheſu chꝛiſto poꝛque lo ſano de la lepra que tenia ⁊ del deſtruymiento de jeruſalen ⁊ de la muerte de pilatus.  schwarz ⁌ Comiença el pꝛologo.  rot
							(A)
						schwarz Cabo de treynta ⁊ tres aos que iu xo  nueſtro ſeoꝛ fue pueſto en la cruz … Bl. 3a m. Sign. a.iij. ⁌ De la ffeſpueſta que dio  el ſeneſcal al enperadoꝛ.  (e³)Stonçes ffeſpondio gays ſu ſeneſcal que eſtaua  … Sign. b ⁊ ſant pablo ⁊ a todos los otros martires tu ſana a eſte  … Bricht ab Bl. 32b Z. 29 pintio el no ſeoꝛ iu xo quiſo que fueſe conpaero  Bl. 33 u. 34 unbekannt.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. BMC X S. 67
Faks. hrsg. von H. Thomas. London 1936.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. 
Haebler 673. 
Vindel: Arte tip. VI 70.13. 
BMC X 69.IA 53510. 
ISTC id00144700. 
 London BL (Bl. 1, 26, 33 u. 34 fehlen). 
Valencia ehem. CCorpCrist. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
36 Bl. 
a–c⁸de⁶. 31–34 Z. Typ. 
2*:95G, 
3:117G. Init. 
b, 
g. Rubr. 
γ. 15 Hlzs. 
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. aij
							(A²)Qui comiença la yſtoꝛia del noble Ve‑ſpeſiano emperadoꝛ ď Roma: como en‑ſalço la fe de Ieſu xo poꝛ que lo ſano de la lepꝛa que el tenia ⁊ del deſtruymiento de Ihe‑ruſalem ⁊ de la muerte de Pilatos.  ⁌ Comiença el pꝛologo.  (A⁵)Cabo de quarenta ⁊ dos aos que Iheſu  xo nueſtro ſeoꝛ fue pueſto en la cruz … Sign. b en el vientre de la virgen tomaſſe carne humana: ⁊  mu‑… Endet Bl. 36b Z. 22 …  nos guar‑den de todo pecado poꝛ  merez camos yr a la gloꝛia cele‑ſtial Amen.  ⁌ Finito libꝛo ſit laus gloꝛia xo Amen.  (E²)ſte libꝛo fue empꝛemido en la muy noble ⁊ muy leal  cibdad de Seuilla poꝛ pedꝛo bꝛun ſauoyano ao ďl  ſeoꝛ de mill.cccc.xc.viiij. a xxv. dias de Agoſto. 
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
C 6195. 
Kurz 360. 
Haebler 674. 
Vindel: Arte tip. V 328.122. 
Vindel: Arte tip. VIII 282.122. 
Pr 9547. 
BMC X 45.IA 52435. 
ISTC id00144750. 
 London BL (Bl. 1 u. 8 fehlen). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Historia destructionis Troiae
Aus dem schon sehr früh in den Volkssprachen
               behandelten Stoff des trojanischen Krieges wurden Episoden auch literarisch
               selbständig bearbeitet.
Ausg. von Jürgen Stohlmann. Wuppertal 1968.
               (Mittellateinisches Jahrbuch. Beiheft 1.)
Vgl. Woledge Nr 171–185. — Debaene
               S. 273. — E. Levi in Archivio storico lombardo 35(1908)
               S. 5–33. — Ugolini, Francesco A.: I cantari d’argomento
               classico. Genève 1933 S. 29–41. — Carlesso, Giuliana: Il
               „Libro troiani“ veneto e la tradizione della materia troiana in Italia.
               I. II. Diss. Padua 1963/64.
Französisch
96 Bl. 
a¹²[b¹⁰c–k⁸l¹⁰]. 2 Sp. 29 u. 36–38 Z. Typ. 
2:120G, 
3:93G. 
Bl. 1aα
							[]Il qui a ceſte hiſ‑toire commēcee  A tous ceulx qui  celle veꝛꝛōt ſalut  … Bl. 4aβ m. Sign. aiiii Cy apꝛes ſenſuiuent  les rubꝛiches de ce  pꝛeſent liure Intitu‑le la deſtruction de  troyes  … Bl. 4bα Senſuiuent les  chappitres pꝛocedans ſelon loꝛdꝛe des parties  du pꝛologue  Au pꝛemier parlera du  roy … Tab. endet Bl. 11aβ Z. 22 Cy fiuiſſent les chappitres de ce pꝛeſent liure  Bl. 11b u. 12 leer. Bl. 13aα Ce liure tracte dont pꝛoce‑derent ceulx qui edifierent  Troye la grant quāt en genologie. ꝑ quelz gens elle  fut deſtruicte. et loccaſion  pour quoy. de la ꝑſecutiō  auſſi ď ceulx qui la deſtruirent. et de ceulx qui ſe par‑tirēt pour la deſtruction.  [⁷]Pꝛes ce que  Thebes fut  Deſtruicte bien  cincq cens ⁊ quarante ans dꝛoitement deuant ce   Rōme … Lage c que moulin a choiſel en moliſt bien.  … Endet Bl. 95aα Z. 11 … lequel  gloꝛieux ſeigneur vit et et regne ſans  fin et ſans commancement en gloire  ꝑdurable laquelle gloire il noꝯ vueille donner et ottroyer. Amen.  Explicit la deſtruction de  troye en pꝛoſe.  Bl. 95b u. 96 leer.
Vorlage: Oxford Bodl (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. 
H 5521. 
Claudin III 115. 
Bechtel C-430. 
Ce³ H-280 u.Suppl. 
CRF V 277. 
CRF VII H-3. 
Pr 8529. 
Bod-inc H-127. 
Pollard: MorganL 1560. 
ISTC ih00280000. 
 Angers *BMun. New York MorganL. Oxford Bodl. Paris IFrance. 
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
126 Bl. 
[a¹⁰b–o⁸pq⁶]. 30–31 Z. Typ. 
1:122G. Häufig Min. f. Init. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a
							[⁵]Elluy qui a ceſte hiſtoire commencee/ a tous  ceulx qui celle verront ſalut. … Bl. 5a Senſuiuent les chappitres pꝛocedans  ſelon loꝛdꝛe des parties du pꝛologue.  … Tab. endet Bl. 10a Z. 3 Cy finiſſent les chapitres de ce pꝛeſent liure.  Bl. 10b leer. Bl. 11a Ce liure traicte dont pꝛocederent ceulx qui ediffierent troye  la grant quant en genealogie/ par quelz gens elle fut destruicte/ et loccaſion pour quoy/ de la ꝑſecucion auſſi de ceulx qui la  deſtruirent/ et de ceulx  ſe partirent pour la deſtruction.  [⁷]Pꝛes ce que thebes fut deſtruicte biē  cincq cens et quarante ans dꝛoitement  deuant ce  rōme … Lage c Cy finiſt dont pꝛocederent ceulx qui edifferent troye la  … Endet Bl. 125b Z. 29 … lequel gloꝛieulx ſeigneur vit et regne ſans fin  et ſans cōmencement en gloire ꝑdurable laquelle gloire il noꝯ  vueille donner et ottroyer.  Bl. 126 leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
C 1706. 
Bechtel C-428. C-429. 
Lökkös: Impr.Genève 16. 
Pr 7807. 
BMC VIII 368.IB 38427. 
ISTC ih00279500. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
H 5522. PA II 282.72. Denis 837. 
Nicht nachweisbar. Bei dem bei Heinecken: Neue Nachr.
                  erwähnten Exemplar handelt es sich vermutlich um Millet, Jacques: Destruction
                  de Troyes. Paris: Jean Bonhomme, 12.V.1484. H 11160.
Italienisch
110 Bl. 
a–c⁸d–ik–m⁸n–qrs⁸t⁶. 2 Sp. 40–41 Z. Typ. 
3:75G. 
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. a2
							[²]On ꝑchio creda la uolante fama  Cader per longo tempo dei troiani  Ne de gran gretii la lor guera e fama  Che uiue anchor negli intellecti humani  … Z. 8 Vulgar traduſſi la iſtoria latina  … Sign. b Molte gran dame corſino al rimore  … Endet Bl. 110aβ Z. 38 A te ſi moſtra cio che ſe naſconde  Magnalmo ſir a te con le man gionte  Fa che non ſolchi in ſtige o in acharonte  F I N I S  Bl. 110b Reg. in 3 Sp.  Endet Z. 22 Finito el libro del troian cū la uenuta de enea in nitalia et el prencipio de roma edifichata per  romullo e remullo chon moti fati de conſoli ſtampato per mi lucha deʾ domendgo da Veneziane gli ani dei ſignor M C C C C L X X X I I I adi quator dexe auoſto in Venezia  Regnante el ſereniſſimo principo miſier Zuan mocenigo  F I N I S 
Vorlage: Milano BTrivulz (Mikrofilm).
Anm. Vgl. Barbieri, Edoardo: Tra gli stampati antichi della Trivulziana. Noterelle a tre pezzi unici, a una miscellanea colombina e a una contraffazione cinquecentesca. In: Libri & Documenti 17(1992) S. 66–74, hier S. 68–69.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
110 Bl. 
a–n⁸o⁶. 2 Sp. 40 Z. Typ. 
1:ca.82R. Meist Min. f. Init. 
Tit. LIBRO DI TROIANO COMPOSTO IN LINGVA FIORENTINA  Bl. 2aα m. Sign. aii
							(n²)On ꝑchio creda la uolāte fama  Cader ꝑ lungo tēpo de troiani  ne ď grā greci la lō guera e fama  Che uiue ancor neglītellecti humani  … Sign. b Molte gran dame corſono al romore  … Endet Bl. 110aβ Z. 38 ate ſi moſtra cio che ſi naſconde  magnalmo ſir a te con le man gionte  fa che non ſolchi in ſtige o īn acharōte  Bl. 110bα Finito il libro decto Troiano ſtampato  & compoſto in lingua fiorentina nella magna & triumphante cipta di Vinegia per me Ser Iacopo di Carlo prete fiorentino. Nell anno  .M.cccc.xci.  a di  .ii. di nouembre. 
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
Cologny BBodmer (Bl. 1, 3, 9 u. 16 fehlen). 
München *
SB. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
110 Bl. a–n⁸o⁶. 2 Sp. 40–41 Z. Typ. ca.74G (M49) m. eingesprengter Lombarde. 1 Rubr. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. a2
							[²]On ꝑchio creda la volāte fama  Cader ꝑ longo tēpo dei troiani  Ne ď grā gretii la loꝛ guerra e fama  Che viue āchoꝛ negli ītellecti humāi  … Sign. b Molte gran dame coꝛſino al rimoꝛe  … Endet Bl. 110aβ Z. 38 A te ſe moſtra cio che ſi naſconde  Magnalmo ſir a te cō le man giōte  Fa che nō ſolchi ī ſtige o ī acharōte  F I N I S.  Bl. 110b leer.
Vorlage: Baltimore ArtM (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 75. 
R 1095. 1411. 
Rhodes: Firenze 756. 
Ce³ T-460. 
ISTC it00460000. 
 Baltimore ArtM. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Niederländisch
58 Bl. 
a–d⁶ef–k⁶. 2 Sp. 40 Z. Typ. 
1:98G. Init. a. Häufig Min. f. Init. Rubr. 
α. 19 Hlzs., dar. 8 z.T. mehrmalige Wdh. 
Tit. Hier beghint die hyſtoꝛye van der deſtrucyen van Troyen hoe ſy ghewonnen  e verdoꝛuen wart van den Gryecken e oec woꝛt in deſen boecke claert die  grote Amoꝛueſelijcke liefde vā Troylus des conincx Pꝛiams van Troyē kint  e van Bꝛyſeda Calcas dochter welc dat een ꝛader was.  Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. aij ⁌ Hier beghint die hiſtoꝛie vanď laeſter deſttructien van Troyē. hoe ſy ge‑wonnen woꝛdt van den Grieckē. E  oeck woꝛdt in deſen boecke claert die  grote amoꝛueſelike liefde van Troylꝯ  des conincs Pꝛiams van Troyē kint  e vā die ſchone Bꝛizeda Calcas dochtere. dwelck dat een verrader was.  ⁌ Prologhe  [²]Verte oculos tuos ne videāt vanitatē ⁊. Pſalmiſta) Deſe woerden beſcrijft Dauid in den ſouter … Bl. 3a m. Sign. aiij Hlzs.  α
							(l³)Aomedon co van ď ſtad van  Troyen die hadde eenen ſone  die Pꝛyamꝯ ghenoemt was:  … Sign. b der fonteyn quam dair ic dat hert ver… Endet Bl. 57bβ Z. 1 wt comende is/ alſo hier voꝛe in die ꝓloghe verclaert is  ⁌ Hier es voleȳdt die hiſtoꝛie vanď amoꝛueſheyt van Troylus e vā Bꝛi‑ſeda. e oeck koꝛtelijc ouerlopē die deſ‑tructie van troyen Ghepꝛent Thantwerpen bi my rolant van den doꝛpe.  wonende aen dyzeren waghe  Bl. 58 leer(?).
Vorlage: Cambridge (Mass.) HoughtonL (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. Kok: Houtsneden
C 1707. 
Conway 346. 
Kok: Houtsneden S. 738. 
CA 876. 
Kronenberg: CA 876. 
Hellinga: PT I 97.II 393. 
ILC 1197. 
CBB 1258u.Suppl. 
Ce³ H-281. 
Walsh: Harvard 3944. 
ISTC ih00281000. 
 Cambridge (Mass.) *HoughtonL (Bl. 58 fehlt). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
HC 5524. 
Nijhoff-Kronenberg 4137. 
ILC A62. 
Ce³ H-282. 
ISTC ih00282000. 
 Der Drucker ist erst ab 1508 belegt.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 69. 
Washington (D.C.) LC. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Storia di una nobilissima donna
6 Bl. 
[a⁶]. 24 Z. Typ. 
1:110R. 
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a HISTORIA. DE. VNA. NOBILIS‑SIMA. DONNA. DESPERATA.  PER. AMORE. LA QUALE. SE  REDVSSE. A. PENITENZIA.  [²]Onne amoroſe pelegrine: e belle  che ſete nate di ſangue gentile  uogliate eſſer uirile  piu chio non fui o care mei ſorelle  … Endet Bl. 6a Z. 9 Fugiti adunca o dōne chomo ceruo  larcho amoroſo: e le mortal ſaette  Azio che pure: e nette  ſallir poſſiati a remirar le ſtelle  Donne amoroſe pelegrine e belle.  FINIS.  Bl. 6b leer.
Vorlage: Città del Vaticano BVat (Einzelfotos).
Zur Datierung: Die von Volmar benutzte Type entspricht der Type 2 des Johann Vurster, dessen letzter Druck in Modena für den 18.XI.1476 belegt ist.
Città del Vaticano BVat (Bl. 1 fehlt). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Dracole Waida
Die Prosaerzählung über den Walachischen Woiwoden
               Wladislaw IV., genannt „der Pfähler“ (Vlad, Tepeș, Dracole,
               Drakula), fand seit den 60er Jahren des 15. Jhs besonders in Osteuropa weite
               Verbreitung und geht wahrscheinlich auf eine verlorene siebenbürgische Quelle
               zurück. Die sich im Wortlaut nur geringfügig unterscheidenden und erst zum
               Ende des Jhs durch einzelne Episoden erweiterten Drucke entstanden nach 1476, dem
               Jahr seiner Wiedereinsetzung. Sie behalten den Text der vor 1464 entstandenen
               lateinischen Vorlage (u.a. Thomas
                  Ebendorfer: Chronica Regum Romanoum, lib. 7) bei, ordnen jedoch die Episoden neu, ohne
               eine konsequente Chronologie anzustreben.
Ausg. von M. Cazacu, 2e éd. Genève 1996.
               (École pratique des hautes études. 4e séction. Hautes
               études médiévales et modernes. 61.)
Vgl. Verf.Lex.² II 221–223. — Karadja
               in Gutenberg-Jahrbuch 1934 S. 114–136. — Striedter in
               Zeitschrift für slavische Philologie 29(1960) S. 398–427.
               — Povest’ o Drakule. Issledovanie i podgot. tekstov J. S. Lu’re.
               Moskva 1964. — Wiswe in Niederdeutsches Jahrbuch 96(1973) S. 43–53.
               — Layher, William: Horrors of the East: Printing Dracole Wayda in 15th-century
               Germany. In: Daphnis 37(2008) S. 11–32.
Deutsch
4 Bl. 
a. 33 Z. Typ. 
1:87G. Init. 
e. 1 Hlzs. 
Tit., xylogr. Die geſchicht dꝛacole waide  Hlzs.  Bl. 1b Nach Criſti geburt  .M.  C C C C. lvi. iar Hat der  Dracole vil erſchꝛockēliche  wunďliche dinck gethan.  (I)Tem der alt gubernatoꝛ hat den altē dracol  laſen döten. Vnd deꝛ dracole vnd ſein brder  haben abgetreten vō yrem glauben v habē  veꝛhaiſſen vnd geſchwoꝛ den criſtlichē ge‑lauben zu beſchirmen.  … Endet Bl. 4a Z. 26 … Daꝛnach machet der knig dē  Dracole wayda wider zu einem herꝛ als voꝛ Vnd mā ſagt er deth daꝛnach vil guter ſach.  Volendet am tag Calixti Von marco  ayrer Im Lxxxviij iare.  Bl. 4b leer.
Vorlage: Weimar HerzoginAnnaAmaliaB (Mikrofilm).
Anm. 1. Vgl. Strübing, Eduard: Eine unbekannte Ausgabe des
                  Dracole Waida. In: Beiträge zur Inkunabelkunde. 3. F. 1(1965)
                  S. 103–104. — Paulus, Christof: Dracula in Nürnberg oder: Warum Humanisten Schauergeschichten lasen (mit Edition der Erstdrucke). In: Deutsches Archiv zur Geschichte des Mittelalters 79(2023) S. 163–210.
Schramm XVIII Abb. 536. 
Raffel: Weimar 236. 
ISTC id00365700. 
 Weimar *
HerzoginAnnaAmaliaB. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. 
[a⁶]. 28 Z. Typ. 
3:97G. Init. 
r. Rubr. 
β. 1 Hlzs. 
Tit., xylogr. Dracole waida  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a Nach Criſti gepurt.  M. CCCC. Lvj. iaꝛ  Hat der dꝛacole vill  erſchꝛockēliche wunderliche dinck gethā  (I)Tem der alt gubeꝛnatoꝛ … Endet Bl. 6a Z. 25 … Darnach machet ď knig  den Dꝛacole wayda wider zu einem herren  als voꝛ. Vnd man ſagt er thet darnach vill  guter ſach.  Bl. 6b leer.
Vorlage: Stuttgart LB (Kopie).
Zur Datierung vgl. Striedter S. 403.
H 6405. 
Schr 3871. 
Schramm XVIII Abb. 536. 
Ce³ D-366. 
BSB-Ink D-288. 
ISTC id00366000. 
 München *
SB. 
Philadelphia RosenbachM. 
Stuttgart *
LB. 
Wernigerode *ehem. StolbergB. 
 Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. 
[a]. 30 Z. Typ. 
2:96G. Init. 
g. Rubr. 
β. 1 Hlzs. 
Tit. ⁌ Ein wnderliche vnd erſchꝛckenliche  hyſtoꝛi von einem gꝛoſzen wttrich genant  Dracole wayda Der do ſo gar vnkriſten‑liche martter hat angelegt die menſchē. als  mit ſpiſſen. auch dy let zu tod geſlyffen ⁊  Hlzs.  Gedruckt zu bambeꝛg im Lxxxxi. iare.  Bl. 1b
							(N)Ach criſti geburt  .MCCCC  Lvi. iaꝛe hat der dracole wunderliche dinck gethan.  ⁌ Itē der alt gubernatoꝛ … Endet Bl. 4b Z. 28 … Daꝛnach macht ď knig dē dracole wiď zu einē  herꝛ do thet er hin fr vil gu ſach. 1 4 91 
Vorlage: London BL (Kopie).
HC 6406. 
Schr 3872. 
Geldner: Bamberg 152. 
Pr 795. 
BMC I 176.IA 2673. 
ISTC id00366040. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. Ein wunderliche vnd erſchꝛockenliche Hiſtoꝛy von einem  groſſen wterich genant Dꝛacole Wayda Der do  ſo gar vnkriſtēliche marter hat angelegt dē mēſchen  als mit ſpiſſen. auch die let zu tod geſchliffen ⁊.  Hlzs.  Bl. 1b ⁌ Nach Criſti geburt  .MCCCC  L vi. iare hat der Dꝛacole wunderliche  dinck gethan.  ⁌ Item der alt gubernatoꝛ … Endet Bl. 4a Z. 30 … Darnach macht  der knig den dꝛacole wider zu einem herrn do thet  er hinfur vil guter ſach.  Gadꝛuckt zu leyptzigk im .lxxxxiij.  Bl. 4b leer.
Vorlage: Sankt Petersburg NB (Mikrofilm).
Učetnyj spisok sobranija inkunabulov 1569.
ISTC id00366050. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. 
[a]. 30 Z. Typ. 
2:96G. Rubr. 
α. 1 Hlzs. 
Tit. ⁌ Hie facht ſich an gar ain grauſſemlichē erſchꝛockē.  yſtoꝛen von dem wilden wtrich Dracole Wayde vnd  wie. Er die leüt geſpiſt hat vnd die Leüt gepraten … Z. 10 ⁌ Dracle ⁌ Wayde.  Hlzs.  Bl. 1b ⁌ Nach Criſty gepurt Mo.CCCCo.Lvj Hat der trackole vil erſchꝛockenliche wunderliche ding gethan.  ⁌ Item der alt gubernater … Endet Bl. 4b Z. 9 Dar nach machet der king den dracole wayda wider zů  ainem her als voꝛ. Vnd man ſagt er thet dar Nach.  vil gtter ſach.   Amen  Getrukt vnd velendt in der kaierlichen ſtat zů augſpurg durch den Criſtoff Schnaitter in dem  .LXXXXiiij  Iare. an dem wieteten doꝛnſtag.  ⁌ Item ſeine gꝛoe ſchtz hat er ſo liſticlich verpauē  vnd behalten auch die arbaiter vnd werck leüt. So  vil nach ain ander liſticlich laſſen ertden das ſy niemant ſolt mügen finden.  
Vorlage: Solothurn ZB (Kopie).
München SB (2 Ex., 1. Ex. Fragm. Bl. 3 u. 4). 
Neuburg ehem. SB. 
Solothurn ZB. 
Zwickau *RatsSchB. 
 Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. Hie facht ſich an gar ein grauſſemliche erſchꝛockenliche hyſtoꝛien von dem wilden wtrich.  Dracole wayde. Wie er die let geſpiſt hat. vnd gepꝛaten.  … Z. 8 … Vnd in welchem land er  geregiret hat.  Hlzs.  Bl. 1b ¶ Nach Criſti gepurt Mo.CCCCo.Lvi. hat der Dracole  vil erſchꝛockenlicke wunderliche ding gethan.  ¶ Item der alt gubernatoꝛ … Endet Bl. 4a Z. 23 … Dar nach machet der kunig den  dꝛacole wayda wiď zu eine herꝛn als voꝛ Vnd man ſagt er  het dar nach vil guter werck gethan  ¶ Itē ſeinē groſſen ſchatz hat er gar liſtigklich laſſen ver‑ſencken … Z. 31 … das nimāt ſein ſchatz ſolt findē  Gedꝛuckt zu Nurberck von Ambꝛoſiꝯ Huber. Im xcix.  Bl. 4b leer.
Vorlage: București BN (Mikrofilm).
București BN (Fragm. Bl. 1 u. 4). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. Hie ſacht ſich an gar ein grauſſemliche erſchrckenliche hyſtoꝛien. von dem wilden wů‑trich Dracole weyde Wie er die leüt geſpiſt hot vnd  gepꝛaten v mit den haůbtern yn einē keſſel geſotten  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. Aij Nach Criſtus geburt M.cccc.Lvi. hat ď Dracole vil erſchrockēliche wünderliche vnd graüſamliche ding gethn.  (I³)Tem der alt gubernatoꝛ … Endet Bl. 6a Z. 7 … do ertodtet yn der dracole ouch. das nymāt ſeyn  ſchatz ſolt wiſſen oder finden.  Getruckt zů Strabürg  Anno domini  .M.ccccc.  Bl. 6b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original). København KglB (1 Foto).
Anm. Bei dem im gedruckten GW hier verzeichneten Ex. Galați BJudet handelt es sich um ein Faksimile (Mitteilung von Gabriela
                  Debita, Galați, 30.IX.2013).
C 2121. 
Schr 3874. 
Schramm XX Abb. 2154. 
Chrisman: Strasbourg V 2.2.14. 
Duntze: Hupfuff 22. 
VB 2541. 
Hellwig 486. 
Madsen 1447. 
ISTC id00366100. 
 Berlin *
SB (Bl. 1 fehlt). 
Colmar *
BVille. 
København KglB. 
Mainz *
Bisch. 
Nürnberg GermanNM. 
 Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Niederdeutsch
Tit. Van deme quaden thyrāne  Dꝛacole wyda.  Hlzs.  Bl. 1b Van eyneme boſen tyranne  ghenomet Dꝛacole wyda.  ⁌ Na der boꝛt vnſes herē iheſu criſti  .M.cccclvj. yaer hefft deſſe Dꝛacole wyda vele ſchꝛekelike wunderlike dink ghedan vnde bedꝛeuen in  walechyen vnde ok in vngaren  (I¹)Tem de olde gubernatoꝛ … Endet Bl. 6a Z. 8 … Darna makede  de konnik van vngerē deſſen dꝛacol wyda wedder to eynem groten heren alſe voer. vnde men  ſecht dat he darna noch gans veele guder werke dede. do he eyn criſten was woꝛden  Bl. 6b leer.
Vorlage: Res.Publ. Unit 19. Budapest BN (Kopie).
Zur Datierung vgl. Striedter S. 403.
Faks. Budapest 2002.
C 2119. 
Borchling-Claussen 66. 
Schr 3875. 
Schramm VIII Abb. 536. 
CIH 1207. 
ISTC id00365200. 
 Budapest BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Bertrand Du Guesclin
Bretonischer Ritter, Marschall und Connétable Karls
               V. von Frankreich, um 1320–1380. Ende des 14. Jhs verfasste Jean
                  Cuvelier eine Versfassung in der Tradition der Chanson de geste.
Ausg. von Francisque Michel. Paris 1830. —
               Teilausg. in Louis-Fernand Flutre. Paris 1932 S. 180–183.
Vgl. Doutrepont S. 222. — Toudouze, Georges
               Gustave: Du Guesclin, Clisson, Richemont et la fin de la guerre de cent ans. Paris
               1942.
88 Bl. 
a⁸b–n⁶o⁸. 2 Sp. 34–36 Z. Typ. 
5*:111G. Häufig Min. f. Init. 29 Hlzs., dar. 8 Wdh. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Bertrand du gueſclin.  Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. aii
				(e⁵)N ma penſee ſouuent me delictoye  en ouyr liures et  cōpter les faiz des  anciens. … Z. 24 … et me ſuis mis a traictier  et racompter par hyſtoireſ les  faiz de mee Bertrād du gueſclin cheualier  par ſa doctrine  et par ſa vaillāce ſurmōta en  pꝛoueſſe toꝯ aultres cheualiers  en ſon viuāt. … β Z. 22
				(a³)V temps et regne phe‑lippe le roy de frāce filz  de charles conte de val‑lois frere de phelippe le bel roy  de frāce et de nauarre qui en ſon  viuant engendꝛa tꝛoys filz … Sign. b le roy pour traictier et ſe partir  … Endet Bl. 87aβ Z. 33 … et ſās dure  ſon et rācons les traictoit et  gouuernoit quāt il les auoit.  Bl. 87bα Cy finiſt le liure des faiz  de meſſire Bertrand du gueſclin cheualier Jadiz conneſtable de france et ſeigneur de longueuille.  Bl. 88a Hlzs.  Bl. 88b leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm). London BL. Ehem. Schäfer (Schweinfurt) (Einzelfotos).
Anm. 1. Lage d auch abweichend, z.B. Bl. 21aα m. Sign. di[statt d.i.] Z. 1 … quant la  … [statt … quāt la …], β Z. 1 … recommencer. Et grā… [statt … recōmencer. Et gran…], Bl. 26bβ Z. 24 et maintiēt on que en ſa vie noſtre … [statt et maintient on  en ſa vie no‑ſtre …] (CRF XVIII 347; Kat. Bibl. Schäfer 144; z.B. Ex. Paris EcBeauxArts u. ehem. Ex. Schäfer).
Anm. 2. Vgl. Lassabatère, Thierry: Du Guesclin. Vie et fabrique d’un héros médiéval. Paris 2015.
Anm. 3. In dem Auktionskatalog „Catalogue de livres rares et précieux
         provenant de la Bibliothèque de Monsieur Ch.-L. Fière“ von Albert
         Besombes (Paris) 1933 Nr 21 (m. Abb.) wird diese Ausgabe beschrieben. —
         Christie’s (London) Auktion 16.VI.2015 (Sammlung Jean A. Bonna) Nr 4 m. Prov.
         Schäfer (Schweinfurt). — Vgl. Diesbach, Vérène de: Six siècles de littérature française: XVe siècle (Bibliothèque Jean Bonna). Genève/Paris 2018 S. 70–73 Nr 14.
HC 8146. 
Claudin III 102–105. 
Bechtel D-407. 
Ce³ G-541. 
Pell 7165. 
CRF II 185. 
CRF III 433. 
CRF XVIII 347. 
CIBN L-195. 
Pr 8517. 
BMC VIII 240.IB 41544. 
ISTC ig00541000. 
 Carcassonne BMun (def.). 
Chantilly MConde. 
London BL (def.). 
New York MetropolMArt (def.), MorganL (def.). 
Paris Arsenal, BN, 
EcBeauxArts. 
Toulouse BMun (Bl. 1 fehlt).  — Bonna (Genève). Ehem. Kraus (New York).
 Gesamtüberlieferung: 9 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
Enrique, fi de Oliva
Anonyme Erzählung (Ficción caballeresca),
               thematisch zum karolingischen Sagenkreis gehörig.
Ausg. von Pascual de Gayangos. Madrid 1871. (Sociedad de
               Bibliófilos Españoles. 8.)
Vgl. Palau 79767.
Tit. Hlzs. (in Leisten)  xylogr. Hiſtoꝛia de enrique fi de oliua:  gedr. rey de ihꝛľm enperadoꝛ de cōſtātinopla.  Bl. 2a m. Sign. aij ⁌ Aqui comiença el libꝛo de enrrique fi de oliua.  (E⁶)N frācia acaecieron muchos fe‑chos de grādes maneras: entre  los les queremos contar de como el rey pepino … Sign. b ſeoꝛ el cōde acoꝛdaſe ⁊ fuerō ſe luego para el rey  … Endet Bl. 43a Z. 17 … E deſpu‑es de paſſados algunos dias carecio la emꝑatriz  Mergelina de vn hijo.  Deo gracias.  ⁌ Acaboſe la pꝛeſente hiſtoꝛia de Enrriqne hijo dela infanta doa oliua: el  qual poꝛ la gracia de dios fue rey de ieruſalem y emperadoꝛ de Conſtantinopla. Fue empꝛemido en la muy noble ⁊  muy leal ciudad de ſeuilla poꝛ tres alemanes conpaeros en el ao de Mill  y quatrocientos ⁊ nouēta y ocho aos  a veynte dias del mes de otubꝛe.  Bl. 43b DrM  Bl. 44 leer.
Vorlage: Wien NB (Mikrofilm).
Anm. Vgl. El olvidado encanto de ‘Enrique fi de
               Oliva’. Homenaje a Alan D. Deyermond. Hrsg. Cristina González. New York
               2011. (Hispanic Seminary of Medieval Studies. Spanish series. 146.).
C 3011. 
Kurz 127. 
Haebler 244. 345.5. 
Vindel: Arte tip. V 301.111. 355.130. 
IBE 2283. 
ISTC ie00042550. 
 Barcelona BCatal (Fragm.). 
Wien NB. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Herzog Ernst
Anonyme epische Bearbeitung des beliebten Stoffes, in dem
               sich Orientabenteuer und reichsgeschichtliche Bezüge verbinden. Von den 10
               überlieferten Fassungen ist die erste bereits um 1200 zu datieren. Drei
               Fassungen erschienen im Druck, zwei davon während der Inkunabelzeit.
Die frühneuhochdeutsche, wahrscheinlich in Augsburg
               entstandene Prosaversion beruht auf einer aus dem 13. Jh. stammenden lateinischen
               Fassung, nicht auf der mittelhochdeutschen Versfassung.
Das 89 Strophen umfassende erzählende Lied
               „Herzog Ernst Ausfahrt“ im dreizehnzeiligen Herzog-Ernst-Ton reduziert
               die Reichsgeschichte auf die Motivation der Abenteuerfahrt des Helden. Es basiert auf
               dem handschriftlich überlieferten „Dresdner Heldenbuch“ von 1472 (55
               Strophen), das eine bereits verselbständigte Bearbeitung des Stoffes
               darstellt.
Ausg. d. Prosafassung von Karl Bartsch. Wien 1869 u.
               Nachdruck Hildesheim 1969. Liedfassung. von Karl Bartsch. Wien 1869 (Nachdruck
               Hildesheim 1969). — Kenneth Charles King. Berlin 1959. (Texte des späten
               Mittelalters. 11.)
Vgl. Verf.Lex.² III 1170–1191. — Ertzdorff
               S. 144–146. — Behr, Hans-Joachim: Herzog Ernst. Eine Übersicht
               über die verschiedenen Textfassungen und deren Überlieferung.
               Göppingen 1979. (Litterae. 62.) — Flood in Zeitschrift für deutsches
               Altertum 98(1969) S. 308–318. — Flood, John L.: The Survival of
               German „Volksbücher“. Three studies in bibliography. I,2: Herzog
               Ernst. Phil. Diss. London 1980 S. 134–356.
Prosafassung
52 Bl. 
[a¹⁰bc⁶d–f¹⁰]. 35 Z. Typ. 
1:103G. Init. 
a, 
e, 
f, 
o, 
p. 32 Hlzs., dar. 1 Wdh. 
Bl. 1 leer(?). Bl. 2a Hienach volgt ain hüpſche liepliche  hiſtoꝛie ains edeln fürſten herczog  Ernſt von bair vnd vō ſterich.  Hlzs. 
							(E¹¹)S beſa zů alten zeyten vnd hett  Inn hāden die fürſtlichen herczogtůmb zů bayr vnd zů ſterꝛeich  als vō rechtem vtterlichen erbtail. … Lage b vnd eren. hierumb edler fürſt erzaigt ſchembarlichen an mir  … Endet Bl. 52b Z. 10… vnd voꝛan der ſelen des triualtigkeyt der perſonen vnnd  ewig einualtigs weſen vnd tugent. wir glaubent ymmer on  ende. Der ſelbig vns allen ſein milte barmhertzigkeyt ſende. 
Vorlage: Res.Publ. Unit 6. Faks. Berlin SB (Originale). Bamberg SB (Einzelfotos).
Zur Datierung: Der wechselseitig vorkommende Stützsatz lässt darauf schließen, dass diese und die Ausg. des Brandan (GW 5004) etwa gleichzeitig erschienen sein müssen.
Anm. 1. Diese Nr, GW 5004 sowie das Reisebuch des Hans
                  Schiltberger (H 14515) sind vom Drucker möglicherweise als eine Ausgabe
                  konzipiert worden, wurden dann aber auch einzeln verkauft, vgl. auch Nr 12536 u.
                  12537.
Anm. 2. Von der Variante Bl. 2a Hienach Folgt … (H. Schr. Geck A.1) ist kein Ex. bekannt, vgl. auch BSB-Ink.
Anm. 3. Die Kapitelüberschrift von Bl. 20b ist in
                  abweichendem Satz bereits auf Bl. 20a Z. 31 gedruckt Wie Hertzog Ernſt … ſtatt  … [statt … statt  …] (z.B. Ex.Augsburg SStB. 1. u. 2. Ex. Berlin SB. Ex. London BL).
Anm. 4. Das Doppelblatt e3a/e10b ist fälschlicherweise
                  nochmals mit dem Text des Doppelblattes e1a/e10b bedruckt (z.B. 3. Ex.Berlin SB).
Faks. hrsg. von Elisabeth Geck. Mit einem buchkundlichen
                  Exkurs. Wiesbaden 1969.
H 6672. 
Gotzkowsky E 3.1. 
Schr 3908. 
Schramm IV Abb. 242–271. 
VB 170. 
BSB-Ink H-296. 
Pr 1656. 
BMC II 345.IB 5832. 
Hubay: Augsburg 1058. 
ISTC ie00102900. 
 Augsburg SStB (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. Fragm.). 
Bamberg *SB (def.). 
Berlin *
SB (3 Ex., 1. Ex. Bl. 1–3, 10, 13, 14 u. 35 fehlen, 2. Ex. Bl. 1–4, 7–11, 43 u. 52 fehlen, 3. Ex. Bl. 1, 2, 9 u. 10 fehlen). 
London BL (def.). 
Mainz *GutenbergM (Bl. 1 fehlt). 
Mikulov ehem. Dietrichstein (Bl. 1, 24 u. 31 fehlen). 
München SB (Bl. 1–7, 10 u. 11 fehlen). 
 Gesamtüberlieferung: 10 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
56 Bl. 
[a¹⁰b–f⁸g⁶]. 30–32 Z. Typ. 
1:121G. Meist Min. f. Init. 32 Hlzs., dar. 2 Wdh. Rotdr. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a, rot Hie nach volget ein hüpſche liebliche  hyſtoꝛie eins edlen fürſten hertzog  Ernſt von beyern vnd von ſterich.  Hlzs., schwarz 
							(e)S beſaſz zů alten zytē v het In hādē die fürſtlichen hertzogtümb zů beyr v zů ſterich als vō rechtem vatterlichem erbteil. … Lage b werꝛend inen abgeſprochen vnd gentzlichen in des kayſers ge… Endet Bl. 56b Z. 11 … wir gelaubent ymmer on ende  Der ſelbig vns allen ſin milte barmhertzikeit ſende. Amen. 
Vorlage: Res.Publ. Unit 6. Oldenburg LB (Mikrofilm).
H 6673. 
Gotzkowsky E 3.2. 
Schr 3909. 
Schramm XIX Abb. 14. 202–231. 
Schorbach 6. 
BSB-Ink H-297. 
Madsen 1944. 1994. 
ISTC ie00102950. 
 Gotha ForschB (def.). 
Karlsruhe LB. 
København KglB (def.). 
München SB. 
Oldenburg *LB. 
Tübingen UB. 
 Gesamtüberlieferung: 6 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
67 Bl. 
[a¹¹b–e¹⁰fg⁸]. 24–34 Z. Typ. 
2:118G. Init. 
a, 
e. Rubr. 
α. 32 Hlzs., dar. 1 Wdh. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a ⁌ Hienach volget ein hübſche liebliche  Hiſtoꝛie eines edlen fürſten Herczog  Ernſt von Bairen vnd von ſterꝛeych.  Hlzs. 
							(E⁹)S beſa zů allen zeÿten vnd  hett jn handen die fürſtlichē  herczogtumb zů Beÿern v  ſterꝛeich als vō rechtem vterlichen erbteÿl … Lage b Hlzs. 
							(N)Ach dem trachtet er von dem tod ſeines fal… Endet Bl. 67b Z. 13 … wir gelaubent ymmer on ende. Der ſelbig vns  allen ſein milte barmherczigkeyt ſende. 
Vorlage: Wien NB (Mikrofilm) — Res.Publ. Unit 6..
Anm. Diese Nr, der Brandan (Schr 3533a, GW-Nachträge)
                  sowie das Reisebuch des Hans Schiltberger (Schr 5208) sind vom Drucker
                  möglicherweise als eine Ausgabe konzipiert worden, wurden dann aber auch
                  einzeln verkauft, vgl. auch Nr 12534 u. 12537.
H 6674,1. 
Gotzkowsky E 3.3. 
Schr 3910. 
Schramm IV Abb. 242–271. 
Ce³ E-103,1. 
BSB-Ink H-298. 
Scheidegger-Tammaro 730. 
ISTC ie00103000,1. 
 Graz UB. 
München SB (2 Ex., 1. Ex. Bl. 4 u. 146 fehlen). 
New York *MorganL. 
Nürnberg GermanNM (def.). 
Wien NB. 
Zürich ZB (def.). 
 Gesamtüberlieferung: 7 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
1. Herzog Ernst. 
48 Bl. a–f⁸. 
Tit. ⁌ Das bůch ſagt vō herczog Ernſten. Auch von dem Schildtberger  Vnd von ſant Bꝛandon. vnd von  den ſelczſamen wundern ſo ſy erfa‑ren vnd geſehen habent auf dē m‑re vnd auf dem land.  Bl. 2aα m. Sign. aij ⁌ Hienach volget ein  hbſche liebliche hiſtorie eines edlen frſten  β herczog Ernſt von Bairen v von ſterꝛeich  U. d. Sp. Hlzs.  α
								(E¹⁰)S beſae  zů allē zeitē v  het ī  handen  dÿe  für‑ſtlichen herczogtumb zů Beÿrē  vnd ſterꝛeich als von rechtem  vterlichen erbteÿl … Sign. b ⁌ Wie herczog ernſt dē  … Endet Bl. 48bβ Z. 10 … wir gelaubent ÿmmer on  ende. Der ſelbig vns allen ſeÿn  milte barmherczigkeÿt ſende.  ⁌ Hie endet ſich dz bch  genant herczog Ernſt.  
2. Schiltberger, Hans: Reisebuch. 
46 Bl. A–E⁸F⁶. 
Tit. ⁌ Von dem Schildtberger.  Bl. 2aα m. Sign. Aij ⁌ Hie vahet an ď ſchildberger der vil wunders  erfaren hatt in der hey‑denſchaft v in ď trckey.  (I¹⁰)Ch ſchildberger zohe auſ  vonn  meīer  heÿmet mit  namē  au ď  ſtat München gelegen in baÿrē  In der zeyt als künig Sigmūd  czů vngeren in die heÿdenſchafte zoch. … Sign. b Vnd der Orman zoch dē volck  … Endet Bl. 46bα Z. 12 … dz ſÿ mein  gegen got gtlich gedencken damit ſÿ ſlicher ſchwr v vncriſtenlicher fncknu hie doꝛt v  ewigklichen vertragen werdē.  Amen.  ⁌ Das iſt ď armeniſch  Pater noſter.  … β Z. 3 … Iaſoch lamaſin  dacha koima wiſni ſunamacha  illa garta wiſni gemandan.  ⁌ Ein ende hat ď  Schildtberger. 
3. Die wunderbare Meerfahrt des Hl. Brandan. 
18 Bl. aa⁸bb¹⁰. 
Tit. ⁌ Von ſant Bꝛandon.  Bl. 2aα m. Sign. aaij ⁌ Hie hebt ſich an ſant  Bꝛandons bch waz er  wunders erfaren hat  (E¹⁰)S wz  hie eī  heÿliger abte ď  was geborē vō  dem  lande  Yberniā der waz in einē cloſter  … Sign. b nen als mich duncket do kerten  … Endet Bl. 17bβ Z. 10 … Nū ſllen wir jn bittē  das er auch got für vns bitt das  vnſer leben zū einem gūten end  pꝛacht werde. Des helff vns ď  vater vnd der ſun vnd der hey‑lig geÿſt Amen.  ⁌ Hie endet ſich  ſant Bꝛandon.  Bl. 18 leer.
Vorlage: Res.Publ. Unit 6. Berlin SB (Original). Praha NKn (Teilkopie).
Anm. Trotz des gemeinsamen Titelblattes sind die beiden
                  angedruckten Texte nochmals mit separaten Titelblättern ausgestattet. Dies
                  lässt darauf schließen, dass sie vom Drucker als eine Ausgabe
                  konzipiert worden sind, die Stücke aber auch zum Einzelverkauf vorgesehen
                  waren, vgl. auch Nr 12534 u. 12536.
H 3719. 
HC 6675. 
Gotzkowsky E 3.4. 
Schr 3533b. 3911. 5209. 
Schramm IV Abb. 224–283. 
Ce³ E-104. 
CIH 1708. 
VB 171. 
BSB-Ink H-299. 
Büchler-Mattmann: Bodmeriana 124. 
ISTC ie00104000. 
 Berlin *
SB (1.2. 1, Bl. 47 u. 48. 2, Bl. 1–5, 8, 16 u. 32
                           fehlen). 
Budapest BN (def.). 
Cologny BBodmer. 
München SB (Bl. 19, 25, 32, 49, 65, 70, 80 u. 103–110 fehlen. Bl. 23, 45 u.
                           93 def.). 
Praha NKn. 
Sankt Paul Benedikt (def.). 
San Marino (Calif.) HuntingtonL. 
Wien NB. 
 Gesamtüberlieferung: 8 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Versfassung
20 Bl. 
〈a–k〉²⁰. 34 Z. Typ. 
2:96G, 
3:168G. Init. 
b. Rubr. 
β. 11 Hlzs. 
Tit.
				(H²)Ertzog Ernſts auſfart  Wirt hie geoffenbart  Mit neūnundachtzig geſetze  Ein keiſer ward er zu letze.  Die heūnweis. ſing mit fleis.  Hlzs.  Bl. 1b
				(E³)S was ein herr gar erentreich  geheiſſen keiſer fridereich  als wir noch hꝛen ſagen  … Endet Bl. 20a Z. 14 ſo lang pis er ein ende nam der edel frſt ſo here  Wllen wir laſſen ſundern has  ſchenckt ein vnd gebt mir zu trincken  ſing ein ander der es knd pas.  Zu Bamberg ward getruckt ditz pchlein  Von meiſter Hannſen hinder ſant Mertein  Am abent des heiligen Babſts Clement  Des wintters anefang nam es ein ent  Im iar nach ď gepurt vnſers herren Criſti  Tauſent vierhundert vnd dꝛeundnentzgi  Bl. 20b leer.
Vorlage: Wien NB (Mikrofilm).
Gotzkowsky E 3b.1. 
Schr 3912. 
Geldner: Bamberg 168. 
ISTC ie00104900. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
20 Bl. 
〈A–E〉²⁰. 34 Z. Typ. 
1:96G, 
2:168G. Init. 
c, 
h. Rubr. 
β. 11 Hlzs. 
Tit.
							(H²)Erczog Ernſts auſfart  Wirt hye geoffenbart.  Mit neunundachczik geſetze  Ein keiſzer ward er zu lecze:  Hlzs.  Bl. 1b
							(E³)S was ein herꝛ gar erentreich  geheiſſen keißer Fridereich  als wir noch hrꝛen ſagen.  … Endet Bl. 20a Z. 16 wllen wir laſſen ſunder haß  ſchenckt ein vnd gebt mir trincken  ſyng ein ander der es künde pas.  ⁌ Gedruckt Zw Erffoꝛt jn ſant.  Pauls pfar Zw dē weiſſen liligē  Berge. (A¹)nno di / M /ccccco. In der genaden reichen tzeit.  Bl. 20b leer.
Vorlage: GW-Manuskript.
H 6676. 
Gotzkowsky S. 325. 
Schr 3913. 
Hase: Sporer 23. 
Ce³ E-105. 
ISTC ie00105000. 
 Washington (D.C.) *LC. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Anm. Die Existenz dieser Ausgabe wurde rekonstruiert. Vgl.
                  Schanze, Frieder: „Volksbuch“–Illustrationen in sekundärer
                  Verwendung. Zur Erschließung verschollener Ausgaben des Pfaffen von
                  Kalenberg, Herzog Ernst, Sigenot und des Eckenliedes. In: Archiv für
                  Geschichte des Buchwesens 26(1986) S. 239–257, bes.
                  S. 248–249. Ex. nicht nachweisbar.
Falconetto delle battaglie
Anonyme Versdichtung in 344 ottava rima, von Luigi
                  Pulci beeinflusst. Sie gehört zum Sagenkreis Karls des Großen und
               basiert auf dem letzten Gesang der „Gesta Italiana“ (1483). In der
               älteren Literatur meist unter Charles I. oder Charlemagne
               verzeichnet. Die Drucke des 16. Jhs auch unter dem Titel „Vendetta di
               Falconetto.“
Vgl. Beer S. 240, 331. — Franchetti in Medioevo
               e rinascimento veneto. Con altri studi in onore di Lino Lazzarini. Padova 1979
               S. 335–351. (Medioevo e umanesimo. 34.) — Dionisotti in Italia
               Medioevale e Umanistica 32(1989) S. 227–261.
20 Bl. 
a–e. 2 Sp. 38 Z. Typ. 
4:83R, 
6:160G. Init. k. Min. f. Init. DrM 
II, 
IV. 
Tit. Falconeto de Le Bataie  Lui feze Con Li Paladini In franza E  de la ſua Moꝛte.  DrM  Bl. 2aα m. Sign. aii
						(O²)Vero iuſto e ſcō ſummo idio  cōforto e ſpeme dogni tuo ad  ꝑ che ſi uera luce e mio deſio uocato  … Sign. b Ne ioue ſi ſare conuerſo in thoro  … Endet Bl. 20aβ Z. 2 coſi mi caua fuor di grande errore  e priego aiuti queſto uiuer corto  e lalma pigli poi che ſero morto  F I N I S.  Impreſſum Venetiis per Ioan‑nem Baptiſtam Seſſa. Anno di  .M.ccccc. die  xxvii. Martii.  U. d. Sp. DrM  Bl. 20b leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. 
HC 6902. 
Pr 5596. 
BMC V 481.IA 24569. 
ISTC if00044500. 
 London BL. 
Nürnberg Scheurl?. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Fierabras
Die Sage von Fierabras gehört zur Karlsepik und weist
               schon in der Chanson de geste-Dichtung des 13. Jhs das traditionelle Personal auf.
               Den französischen Prosaroman kompilierte der Jurist Jean
                  Bagnyon (Baignon) im Auftrag von 
                  Henri
                  Bolomier, Kanonikus in Lausanne. Der in drei Bücher eingeteilte Roman handelt von
               den Kriegen Karls des Großen gegen die Sarazenen, das 2. Buch ist Fierabras
               (Fier-a-Bras, Fierebrac) gewidmet, dem Sohn des Sarazenenkönigs Balan. Der
               Bericht über die im Jahre 864 erfolgte Zerstörung Roms, unter dem Titel
               „La destruction de Rome“ überliefert, wird als Teil des
               „Fierabras“ verstanden.
Das anonyme italienische Cantare unter dem Titel
               „Fierabraccia e Ulivieri“ geht auf die franz. Fassung zurück. Den 13
               Gesängen schließt sich ein 8 ottava rima umfassendes „Padiglione del
               Re Fierabraccio“ an.
Ausg. Franz. von I. Bekker. Berlin 1829. — A.
               Kroeber u. G. Seveis. Paris 1860. — J. Miquet. Ottawa 1983. —
               Ital. von E. Stengel. Marburg 1881. (Ausgaben und Abhandlungen aus dem Gebiete der
               romanischen Philologie. 2.) — E. Melli. Bologna 1984.
Vgl. Cantari S. 494. — Doutrepont
               S. 89–102. — Woledge Nr 53. — Brandin in Romania
               64(1938) S. 18–100. — Formisano, Luciano u. Gianfranco Contini:
               La destruction de Rome. Firenze 1981, bes. S. 5–11. — Melli in
               Actes du 10e congrès international de la Societé Rencesvals, dans
               Senetiance, no 21. Aix-en-Provence 1987 S. 879–896.
Französisch
116 Bl. 
[a–n⁸op⁶]. 31 Z. Typ. 
1:120G. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a Cy commencent les chappitres des tiltres de leuure ſuyuant nombꝛez/ pour trouuer plus legierement la matiere  dedens compꝛinſe.  … Bl. 7b Z. 10 LE PROLOGVE.  Bl. 8a
				[⁸]Aint pol docteur de uerite nous dit/   toutes choſes reduites par eſcript ſont  a nrē doctrine eſcriptes. Et boece fait  mencion … Z. 14 … Ie dy cecy voulētiers/ car ſouuenteffois  iay eſte exite de la part de venerable hōme meſſire henri bolomier chanoine de lauſanne pour reduire a ſon plaiſir aulcunes  hiſtoires tant en latin cōme en romant et en aultre facon eſcrip‑tes … Bl. 8b Z. 10 Cy cōmence le pꝛemier liure qui contient trois parties par  les chapitres ſuyuāment deſclarees.  La pꝛemiere partie du pꝛemier liure contiēt cincq chapitres  et parle du cōmencement de france/ et du roy cloys.  [³]Omme on lit es hiſtoires des troiens apꝛes la deſtruccion de troie il y auoit vng roy moult noble qui ſe diſoit francus lequel eſtoit compaignon de Eneas … Lage b Cōment le roy cloys paien eut a femme la noble clotildis fil… Endet Bl. 115b Z. 20 et eſcouter de leuure en ce liure compꝛiſe.  [³]Omme iay dit au cōmencemēt de leuure pꝛeſente les  eſcriptures et fais aulcuns ont eſte reduis en eſcript  pour en eſtre memoire … Bl. 116a Et ainſi eſt que a la poſtulacion et requeſte du deuāt nōme venerable hōme meſſire henry bolomier chanoyne de lauſenne ay  eſte inſite de luy tranſlater et reduie en pꝛoſe francoiſe la matiere deuant deſduite tant cōe il touche le pꝛemier et le tiers liure  ie les ay pris er extrais dung liure  ſe dit miroir hiſtoꝛial pour  la plus grant partie/ … Z. 18 … A laquelle puiſſent finablemēt  paruenir tous ceulx qui voulentiers le liront oꝛront ou feront  lire AMEN. Deo gracias.  Cy finiſt le rōmant de fierabꝛas le geant Impꝛime  a geneue Lan de grace Mil.cccc.lxxviij. le  .xxviije. iour  de nouembꝛe.  Bl. 116b leer.
Vorlage: Brussel BR (Mikrofilm).
HC 7086. 
Kaufmann-Nabholz 30. 
Lökkös: Impr.Genève 4. 
Bechtel F-70. 
CBB 1484 u.Suppl. 
Pell 4800. 
Chantilly 741. 
Lökkös: Cat.Genève 188. 
ISTC if00167700. 
 Brussel BR. 
Chantilly MConde. 
Crema BCom (Bl. 116 fehlt). 
Genève BPU. 
Paris Arsenal, 
BN (2 Ex., 2. Ex. def.). 
 Gesamtüberlieferung: 7 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Bl. 1 leer. Bl. 2a
							[⁷]Aint ol docteur de verite nous dit que  toutes choſes reduictes par eſcript ſont a  nrē doctrine eſcriptes. … Bl. 2b Z. 9 Cy cōmencent les chapitres des tiltres de loeuure ſuyuant  nōbꝛez/ … Bl. 7a
							[⁷]Omme on lit es hiſtoires des troyens apꝛes la deſtruction de troye … Lage b ſoꝛ a aūrelien le meſſagier du roy cloys En peu de temps apꝛes le  … Endet Bl. 111b Z. 12 … A laquelle puiſſent finablement paruenit tous ceulx qui voluntiers le liront oꝛront ouferont lire. .AMEN.  Explicit/ Fierabꝛas ꝑ Symon  du Iardin a geneue/  Bl. 112 leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. 
C 2502. 
Kaufmann-Nabholz 41. 
Lökkös: Impr.Genève 13. 
Bechtel F-71. 
Pr 7810. 
BMC VIII 368.IB 38425. 
Chantilly 742. 
ISTC if00167750. 
 Chantilly MConde. 
London BL. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
110 Bl. 
a–n⁸o⁶. 33 Z. Typ. 
2:119G. Init. a (DrM Ia, Meyer: DrVM 13). 52 Hlzs., dar. 3 Wdh. DrM 
IV. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.jj.
							[⁶]Aint pol docteur de verite nous dit que toutes cho‑ſes reduictes par eſcript ſont a nouſtre doctrine  eſcriptes. … Bl. 2b Z. 7 Cy commencent les chapitres des tiltꝛes de loeuure ſuyuammēt  nombꝛez/ … Bl. 6a
							(C⁸)Omme on liſt es hiſtoires des tꝛoyēs as  la deſtruction de tꝛoye … Sign. b
							[³]Prez que la royne eut oy le roy qui ſeſtoit conuerti en la foy  … Endet Bl. 109b Z. 14 … A laquelle puiſſent finablemēt  paruenir tous ceulx qui voluntiers le liꝛont oꝛront ou feront lire.  Cy finiſt Fierabꝛas Impꝛime a geneſue Par maiſtre Loys Garbin bourgois de la dicte cite Lan mil.cccc.lxxxiij. et Le  .xiij. iour du  moys de Mars. Deo gracias Amen.  Bl. 110a DrM  Bl. 110b leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
C 2503. 
Schr 3977. 
Kaufmann-Nabholz 56. 
Bechtel F-72. 
Lökkös: Impr.Genève 39. 
Pr 7811. 
BMC VIII 365.IB 38431. 
ISTC if00167800. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
116 Bl. 
a–n⁸op⁶. 32–33 Z. Typ. 
3:125G. Min. f. Init. 53 Hlzs., dar. 3 Wdh. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.ii.
							(ſ)Aint pol doctoꝛ de verite noꝯ dit que toutes choſes  reduites par eſcript ſont a noſtre doctrine eſcriptes  … Bl. 2b Z. 5 Cy commencent les chapitres des tiltres de loeuure ſuyuammēt nōbꝛes … Bl. 6b
							(c)Ommēt on liſt es hiſtoires des troyens apꝛes la deſtruction de troye … Sign. b aurelien va veoir le diffinement des gens du roy il commenca  … Endet Bl. 115b Z. 27 … A lalle puiſſent finablement  paruenir toꝯ ceulx qui voluntiers le liront oꝛront ou feront lire.  Cy finiſt Fierabꝛas impꝛime a lyon par maiſtre Guillaume  le roy Le  .xvi. iour du moys de Nouembꝛe Deo gracias Amen  Bl. 116a Hlzs.  Bl. 116b leer.
Vorlage: Liège BU (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. BMC VIII S. 237.
Anm. In dem Auktionskatalog „Catalogue de livres rares
                  et précieux provenant de la Bibliothèque de Monsieur Ch.-L.
                  Fière“ von Albert Besombes (Paris) 1933 Nr 22 (m. Abb.) wird diese
                  Ausgabe beschrieben.
Liège *BU. Paris BN (def.). 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
108 Bl. 
a–m⁸no⁶. 36–37 Z. Typ. 
4:200G, 
5:108/109G. Meist Min. f. Init. 53 Hlzs., dar. 5 Wdh. 
Tit. Hlzs., darin Fierabras.  Bl. 2a m. Sign. a.ii.
							[⁶]Aint paul docteur de verite nous dit que tou‑tes choſes reduytes par eſcript ſont a noſtre  doctrine eſcriptes. … Bl. 2b Z. 3 Cy commencent les chapitres des tiltres de loeuure ſuyuā‑ment nōbꝛez … Bl. 7a
							(c⁶)Omme on lit es hyſtoires des troyēs apꝛes la  deſtruction de tꝛoye … Sign. b eſt dit. mais Il nen voulut riens ouyr ne faire Quāt ce filz fut  … Endet Bl. 107b Z. 34 … A lalle puiſſēt finablemēt  paruenir tous ceulx  voluntiers le liront oꝛront ou front lire.  Cy finiſt Fierabꝛas Impꝛime a lyon par maiſtre Guillaume  le roy. Le cincquieſme Iour du moys de Iuillet Deo gratias.  Bl. 108a Hlzs.  Bl. 108b leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. BMC VIII S. 237.
H 7085. 
Claudin III 74. 
Bechtel F-74. 
BMC VIII 237.IB 41525. 
ISTC if00167850. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
116 Bl. 
a–n⁸op⁶. 33 Z. Typ. 
5*:111G. Init. k. Häufig Min. f. Init. 52 Hlzs., dar. 7 Wdh. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. aii
							(ſ)Ainct pol docteur de verite nous dit que toutes cho‑ſes reduictes par eſcript ſōt a noſtre doctrine eſcriptes. … Bl. 2b Z. 5 Cy cōmēcent les chapitres des tiltres de loeuure ſuyuāment  nōbꝛes … Bl. 6b
							(c)Omment on liſt es hiſtoires des troyens apꝛes la deſtruction de troye … Sign. b aurelien va vroir le diffinement des gens du roy il commenca  … Endet Bl. 115b Z. 27 … A la quel‑le puiſſent finablement paruenir tous ceulx qui voluntiers le li‑ront oꝛront on feront lire.  Cy finiſt Fierabꝛas impꝛime a lyon par maiſtre guillau‑me le roy le  .xx. iour de ianuier  .M.CCCC.lxxxvi.  Bl. 116a Hlzs.  Bl. 116b leer.
Vorlage: Cologny BBodmer (Mikrofilm). Wien NB (Teilmikrofilm).
Anm. Zeilengetr. Nachdr. der Nr 12545.
HC 7088. 
Claudin III 72. 
Bechtel F-73. F75. 
Ce³ F-168. 
Büchler-Mattmann: Bodmeriana 106. 
Pollard: MorganL 603. 
ISTC if00168000. 
 Cologny BBodmer (Bl. 1, 8 u. 116 fehlen). 
New York MorganL. 
Wien NB (Bl. 1 fehlt). 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
86 Bl. 
a–k⁸l⁶. 38 Z. Typ. 
1:114G. Meist Min. f. Init. Leisten. 53 Hlzs., dar. 1 Wdh. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aii
							(ſ³)Aint pol docteur de verite nous dit que toutes choſes reduites  par eſcript ſont a noſtre doctrine eſcriptes. … Z. 33 Cy commencent les tiltres des chapitres de leuure ſuyuāment nōbꝛez  … Bl. 5a
							[]Omme on liſt es hyſtoires des troyens as la deſtruction de  troye … Sign. b Hlzs., daneben Leiste 
							(c³)Eſtuy noble charlemaine aultremēt dit charleſ le grāt lel pour  … Endet Bl. 85b Z. 32 … En laquelle puiſſent finablemēt paruenir tous ceulx  qui voluntiers le liront oꝛront ou feront lire.  Cy finiſt Fierabꝛas Impꝛime a Lyon par Iaques maillet Lan de  grace Mil.cccc.lxxxix. Le xxi. iour de iuillet. DEO GRATIAS  Bl. 86a Hlzs.  Bl.86b leer.
Vorlage: Ehem. Schäfer (Schweinfurt) (Einzelfotos)..
H 7087. 
C 2504. 
Claudin IV 101. 
Baudrier XII 445. 
Bechtel F-76. 
Ce³ F-169. 
Davies: EFB 160. 
Kat. Bibl. Schäfer 130. 
ISTC if00169000. 
 Washington (D.C.) LC.  — Ehem. Schäfer (Schweinfurt).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
66 Bl. 
a–l⁶. 1, Tab. 2 Sp. 47–48, Tab. 49 Z. Typ. 
2:93G, 
3:220G. Init. 
a, 
b, 
d, e. Min. f. Init. Rubr. 
δ. Leisten. 55 Hlzs., dar. 5 z.T. mehrmalige Wdh. 
Tit. Hlzs., darin
							(F¹)ierabꝛas  Bl. 2a m. Sign. a.ii.
							(S⁶)Aint pol docteur de verite nous dit que toutes choſes reduites par  eſcript ſont a noſtre doctrine eſcriptes. … Z. 30 ❡ Cy commencent les tiltres des chapitres de loeuure ſuyuamment nombꝛes … Bl. 4a Z. 18
							(C⁶)Omme on liſt des hiſtoires ōes troyens apꝛes la deſtuction de troye  … Sign. b ment content du nom deſtre dit roy. Quant le pape ouyt la demande il demanda a  … Endet Bl. 65a Z. 41 … En laquelle puiſſent fina‑blement paruenir tous ceulx qui voulentiers le liront ou feront lire.  ❡ Cy finiſt Fierabꝛas impꝛime a lyon lan de grace mil quattrecens quatrevingtz et ſeize. Le  .xx. iour de nouembꝛe.  Bl. 65b Hlzs.  Bl. 66 leer.
Vorlage: Genève BPU. London BL (Mikrofilme).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 66. 
HC 7089. 
Baudrier XII 200. 
Bechtel F-77. 
Pr 8707. 
BMC VIII 326.IB 42214. 
Lökkös: Cat.Genève 189. 
ISTC if00169200. 
 Genève BPU (def.). 
London BL. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
80 Bl. 
a–k⁸. 39 Z. Typ. 
4:95G. Init. 
e, 
g, 
p. Rubr. 
γ. 46 Hlzs., dar. 9 z.T. mehrmalige Wdh. DrM 
Ia. 
Bl. 1a Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij
							(S¹⁰)Aint pol docteur de verite nous dit  toutes  choſes reduites par eſcript ſōt a noſtre doctrine eſcriptes. … Z. 35 ⁌ Cy cōmencēt les tiltres des chapitres de loeuure ſuyuāment nombꝛes  … Bl. 5a Z. 6
							(C³)Omme on liſt es hiſtoires des troyēs apꝛes la deſtruction de troye  … Sign. b
							(C³)Eſtuy noble charlemaigne aultremēt dit charles le grāt. lel pour la  … Endet Bl. 79b Z. 17 … Auquel puiſſons tous paruenir. Amen.  ⁌ Cy finiſt Fierabꝛas impꝛime a lyon par Pierre mareſchal ⁊ bar‑nabas chauſſard. Lan de grace  .M.cccc.xcvij. Le  .iiij. de auril.  DrM  Bl. 80 leer.
Vorlage: Chantilly MConde (Mikrofilm). Paris BN (Einzelfotos).
C 2505. 
Claudin IV 177. 
Baudrier XI 496. 
Bechtel F-78. 
Pell 4801. 
Chantilly 743. 
ISTC if00169400. 
 Chantilly MConde. Paris BN (Bl. 73 u. 80 fehlen). 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Englisch
96 Bl. 
a–m⁸. 2 Sp. 39 Z. Typ. 
4*:100G. Init. 
b. Rubr. 
α. 
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. aij
							(S³)Aynt Poul docteur of  veryte ſayth to vs that  al thynges that ben re‑duced by wrytyng/ ben wryton  to our doctryne/ … Bl. 2bα Z. 6
							(T²)Henne foꝛ as moche I  late had fynyſſled in  enprynte the book of the noble ⁊  vyctoryous kyng Arthur fyrſt  of the thre mooſt noble ⁊ woꝛ‑thy of cryſten kynges/ … Bl. 3aα m. Sign. aiij ⁌ Here begynnth the chappters  ⁊ tytles of this book … Bl. 6aα
							(A³)S it is redde in thyſtoryes of the troians/ After  the dyſtructyon of the  noble cyte of Troye/ there was a  kyng … Sign. b wold taſte humanyle couena‑… Endet Bl. 95bα Z. 26 … Neuertheles who ſo  vnderſtondeth wel the lettre/ ſhal  wel compryſe myn endencyon/  by which he ſhal fynde nothyng  but moyen foꝛ to come to ſalua‑coon/ To the whyche may fynably come alle they that wyllyn‑gly rede/ oꝛ here/ oꝛ do thys book  to be redde. Amen  ⁌ And by cauſe I wylliam  Caxton was deſyred ⁊ requyred  by a good and ſynguleꝛ frende  of myn/ Maiſter wylliam dau‑ β leney one of the treſorers of the  jewellys of the noble ⁊ mooſe  cryſten kyng/ our naturel and  ſouerayn loꝛd late of noble me‑morye kyng Edward the fourth  on whos ſoule jheſu haue mercy  To reduce al theſe ſayd hyſto‑ryes in to our englyſſhe tongue  … Z. 22 … the  whyche. werke was fynyſſed  in the reducyng of hit in to en‑glyſſhe the xviij day of juyn the  ſecond yere of kyng Rychard  the thyrd/ And the yere of our  loꝛd M CCCC lxxxv/ And  enprynted the fyrſt day of de‑cembre the ſame yere of our loꝛd ⁊ the fyrſt yere of kyng Harry  the ſeuenth/  ⁌ Explicit ꝑ william Caxton  Bl. 96 leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
HC 4521. 
Duff-Hellinga 83. 
Pollard-Redgrave² 5013. 
Needham: Printer Cx 81. 
Pr 9659. 
BMC XI 160. 
Brit.Libr.Cat. 59 S. 7.IB 55090. 
ISTC ic00204800. 
 London BL (2 Ex., 2. Ex. Fragm. Bl. 2). 
Windsor RL (Fragm. 1 Bl.). 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Italienisch
70 Bl. 
a–h⁸i⁶. 32 Z. Typ. 
3:96R. Init. 
b. Rubr. 
α. 
Tit. ⁌ EL CANTARE DI FIERA‑BRACCIA ET VLIVIERI  Bl. 2a m. Sign. a2
							(A³)Ltiſſimo idio padre & ſignore  uo cominciar un bel dir dilectoſo  di Carlo mano uiuo dire il uigore  … Z. 23 chiamato fu il forte re Fierabraccia  ſto fu ſancto & pio ognhuomo il ſcaccia  … Sign. b Luno brando chiama per nome palmie  … Endet Bl. 68b Z. 23 cioe in quella ſancta & magna gloria  al uoſtro honore fornita e queſta ſtoria  Finito il libro del Re Fierabraccia  & Vliuieri. Deo gratias  Amen  Comincia il padilion del re Fierabraccia  Bl. 69a ⁌ In quattro parti un padiglion diſteſo … Endet Bl. 69b Z. 32 muoia Scipione con ſua compagnia  Bl. 70a Z. 1 ⁌ Finito el padiglion del Re Fierabraccio  Bl. 70b leer.
Vorlage: Roma BCorsin (Mikrofilm).
H 7090. 
R 1518. 
Rhodes: Firenze 300. 
IGI 3878. 
ISTC if00167500. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Spanisch
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. aij
							(S⁶)Enoꝛes agoꝛa eſcuchad:  ⁊ oyredes vn cuēto muy marauillo‑ſo  deue ſer oydo aſi como fallamos  ē las eſcrituras ātiguas ꝑa tomar el  hōbꝛe fazaa de no creer las coſas tā  ayna faſta  ſepays la ꝟdad ꝑa nunca  dexar alto hōbꝛe: o alta muger ſin guarda vn dia.  Acaeſcio que el rey Carlos mayes de frācia … Sign. b unbekannt. Bricht ab Bl. 38b Z. 31 ſu buen hueſped de vinoga ⁊ enbio poꝛ el con vn men  Bl. 39 u. 40 unbekannt.
Vorlage: Barcelona BCatal (Mikrofilm).
Haebler 120.5. 
Vindel: Arte tip. VI 137.43. 
Norton: Cat.Spain 1015. 
IBE 1487. 
IBEPostinc 74. 
ISTC ic00204850. 
 Barcelona BCatal (Fragm. Bl. 2–7 u. 10–38). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
H 4520. PA IX 212.14b. Haebler 120. Vindel: Arte tip. VIII 131.157(1). 
Nicht nachweisbar. Wohl nach 1500.
La figliola del mercadante
Schwankerzählung in 34 ottava rima. Das Motiv von der
               weltfremd erzogenen schönen Tochter eines Kaufmanns ist in der volkssprachigen
               Literatur jener Zeit weit verbreitet, im 16. Jh. z.B. bei Martin Montanus.
Ausg. von Hermann Varnhagen in: Italienische Kleinigkeiten.
               A. Tobler zum 60. Geburtstag. Halle 1895 S. 7–25.
Vgl. Varnhagen: Erlangen S. 43–45. —
               Lommatzsch I S. 17. — Morpurgo 515.
4 Bl. 
[a]. 34–35 Z. Typ. 
1:110R. Init. 
a. 
Bl. 1a
						(A²)L nome Sia di Criſto benedicto  et della ſua madre uergine maria  con cio ſia coſa che collo intellecto  … Endet Bl. 4b Z. 29 e ſanza zufolare e fecion poi  queſto e finito per lamor di uoi.  Qui e finita La nouella della figliuola  Del Mercatante 
Vorlage: Paris BN (Kopie).
Paris BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. 
[a]. 2 Sp. 32 Z. Typ. 
5:88R. Init. 
b. Rubr. 
α. 3 Hlzs. 
Bl. 1a La nouella della figluola del mercatante che ſi fuggi la prima  ſera dal marito per non eſſere impregnata  α
						(A²)L nome ſia di xo benedecto  et della madre uergine Maria  con cio ſia coſa che cō lo intellecto  … Endet Bl. 4aβ Z. 7 et ſanza zufolare e fecion poi  queſto e/ finito per amor di uoi  U. d. Sp. ⁌ Finita e/ la nouella dela figliuola  del mercatante  Bl. 4b leer.
Vorlage: Erlangen UB (Mikrofiche).
Zur Datierung vgl. BMC VI S. 635–636.
Faks. hrsg. von Hermann Varnhagen. Erlangen 1909.
Sander 2711. 
Pell 8495. 
Chantilly 1347. 
ISTC if00170250. 
 Chantilly MConde. Erlangen *UB. 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Florindo e Chiarastella
Versnovelle in 96 ottava rima. Die Geschichte vom
               Bauernsohn Florindo, der König von Spanien und Gatte der Königstochter
               Chiarastella wird, bleibt über Jahrhunderte beliebt und erfährt u. a. eine
               Dramatisierung durch Lope de Vega.
Vgl. Varnhagen: Erlangen S. 51–52. —
               Lommatzsch I S. 14 u. 88–90.
6(?) Bl. 
A⁶(?). 2 Sp. 36 Z. Typ. 
1:92G. 
Bl. 1 u. 2 unbekannt. Bl. 3aα m. Sign. Aiij Z. 2 e ſempꝛe lo teneuan per la gona  dicendo inſieme quei duo vechi acoꝛti  come tu ſei partito nui ſian moꝛti  De nō voler che nui moꝛiamo anchoꝛa  … Bricht ab Bl. 4bβ Z. 33 Fuui anchoꝛ Filoſtallo re di caſtiglia  e ſua ſoꝛella ditta Luciana  con tutti i ſuoi baron e ſua famiglia  coſtui ſcontrando la dama ſopꝛana  
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Anm. Das Fragment umfasst die Oktaven 31 Z. 6 – 65
               Z. 4.
London BL (Fragm. Doppelbl. A3/A4). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Bl. 1a Floꝛindo e chiaraſtella.  α
						(O³) gloꝛioſo re celeſtiale  infinita ſapientia pe eno.  o creatoꝛe del tutto vľe  … Endet Bl. 4bβ Z. 47 che ci voglia far ſalui tutti quanti  E colocarne in ciel fra li ſoi ſanti.  
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
Wolfenbüttel *HerzogAugustB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. 
[a]. 2 Sp. 48 Z. Typ. 
4:71G. Init. 
h. 
Bl. 1a La hiſtoria di Florindo.  α (O²) Gloꝛioſo Re celeſtiale  o īfinita ſapiētia o patre eterno  o creatoꝛe de tutto vniuerſale  … Endet Bl. 4bβ Z. 47 che ci voglia far ſalui tutti quāti  e collocarne in cielo fra li ſoi ſanti  U. d. Sp. Finiſce lyſtoria di Florindo.  
Vorlage: Erlangen UB (Mikrofiche).
Anm. Zu Druckerbestimmung und Datierung vgl. Veneziani, Paolo: Besicken e il metodo degli incunabolisti. In: Gutenberg-Jahrbuch 80(2005), S. 71–99 Tab. 3c Nr 29.
Faks. hrsg. von Hermann Varnhagen. Erlangen 1907.
Erlangen *UB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. Florindo e Chiaraſtella  Hlzs.  Bl. 2aα ⁌ O gloꝛioſo re celeſtiale  o īfinita ſapiētia o padre eterno  o creatoꝛe de tutto vniuerſale  … Endet Bl. 7bβ Z. 31 che ci voglia far ſalui tutti quanti  e collocarne iuſieme fra li ſoi ſanti  Finis  Bl. 8 leer.
Vorlage: Roma BCasanat (Mikrofilm).
Roma BCasanat. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Florio e Biancifiore
Das 135 ottava rima umfassende anonyme Cantare entstand in
               der 1. Hälfte des 14. Jhs und basiert auf der französischen Versdichtung
               „Floire et Blancheflore“, deren erste Fassung in der Mitte des 12. Jhs
               entstand. Die Texte variieren geringfügig.
Giovanni
                  Boccaccio bearbeitete diesen Stoff unter dem Titel 
„Filocolo“ (GW 4462–4471), nach dem auch die deutsche Fassung entstand.
 Ausg. von Vincenzo Crescini. Bologna 1889.
               1899. — A. Balduino in Cantari del Trecento. Milano 1970
               S. 37–137.
Vgl. Verf.Lex.² II 744–747. —
               Varnhagen: Erlangen S. 35–37. — Lommatzsch I
               S. 28–29 u. 94–96. — Ertzdorff
               S. 95–98. — Altamura in Biblion 1(1947)
               S. 92–133. — Cacciaglia in Zeitschrift für romanische
               Philologie 80(1964) S. 241–255.
8 Bl. 
[a⁸]. 2 Sp. 36 Z. Typ. 
2:130G u. eine weitere Type ca. 73G (M49). Init. 
Bl. 1a Queſta ſie la iſtoꝛia de Fioꝛio e Biancifioꝛe.  Z. 2α (O²) Bona zente ve voglio pꝛegare  
 chel mio decto ſia ben aſcoltato 
  io vi contaro vn bel cantare 
 e maximamente chi e inamoꝛato  … Z. 10 Vn chaualiero di roma anticamente  
 hebi per molie vna zentil donzella  
 lequal era richa e poſſente  
 doꝛo e darznto e di molte caſtella  … Endet Bl. 8aβ Z. 19 e di roma fu electo imperatoꝛe 
 e centi anni viſſe con Biancifioꝛe  Einsp.  Finito e il libꝛo del fideliſſimo Amoꝛe.  
 Che poꝛtoꝛno inſieme Fioꝛio e Biancifioꝛe.  
 Secreto ſolo. e in arma ben amaiſtrato  
 Sia qualunqua uole eſſere inamoꝛato.  
 Got gebe ir eynen guten ſeligen moꝛgen.   Bl. 8b leer.
Vorlage: Paris Arsenal (Digitalisat).
Anm. Die für Italien ungewöhnliche Auszeichnungstype entspricht Johann Schalls Type 2:130G. Die Texttype mit einem in M49-Typen sonst nicht verwendeten L (mit Dorn) konnte bisher nicht identifiziert werden.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
22 Bl. 
[ab⁸c⁶]. 26–27 Z. Typ. 
2:116R. Min. f. Init. 2 Hlzs. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs., darin Florio Biancofiore  Bl. 2a
						(d)Onne e ſigniori uoglyoue pregare  chel mio dicto ſia bene ſcoltato  ca io ve uoglio dicere e contare  ora me intenda chiūca e namorato  como naſcio Florio e Biancofiore  … Z. 7 Vno caualeri di roma anticamente  ſi preſe per muglyere vna pocella  illo era richiſſimo e potente  … Lage b appella lo iudicio damnato  … Endet Bl. 21b Z. 17 venuto fo de roma imperatore  cento anni uippe florio e biancofiore  Laudato ne ſia criſto omnipotente  Et tucti me perdonati o bona gente  Qua finiſſe la hiſtoria de Florio e  Biancofiore ſtampata a Napoli.  Anno. domini M.cccc.lxxxi.  Bl. 22a Como Biancofiore fo uenduta ſula naue.  Hlzs.  Bl. 22b leer.
Vorlage: Napoli BN (Mikrofilm).
R 520. 
Sander 2810. 
Fava 198. 
IGI 4000. 
ISTC if00228600. 
 Napoli BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
18 Bl. 
a⁸b¹⁰. 32 Z. Typ. 
1:97R. Rubr. 
α. 
Tit. FLORIO ET BIANCIFLORIO  Bl. 1b ⁌ Vn caualier di roma anticamente  preſe per moglie una gentil donzella  chera molto riccha & molto poſſente  … Sign. b Et luna diſſe all altra in ueritade  … Endet Bl. 18b Z. 7 & poi di roma fu electo imperadore  & gran tempo ſtette con biancifiore  Finito fiorio & biancifiorio a di  .xiiii.  di nouembre  .M.cccc.lxxxv. 
Vorlage: Palermo BRegion (Mikrofilm).
HR 7189. 
Rhodes: Firenze 313. 
IGI 4001. 
ISTC if00228650. 
 Palermo BRegion. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
20 Bl. 
ab⁸c. 28 Z. Typ. 
1:110R. Init. 
a. 
Bl. 1a m. Sign. ai FLORIO ET BIANCIFLORIO  (V³)N chaualier di roma anticamente  preſe ꝑ moglie una gentil donzella  cra molta riccha e molto poſſente  … Sign. b Il duca lo fece tutto diſarmare  … Endet Bl. 20b Z. 3 et poi di Roma fu ellecto imperadore  et gran tempo ſtete con Biancifiore  FINITO IL CANTARE DI  FLORIO ET BIANCIFIORE A DI XI DI  Mapgio Mcccclxxxx. 
Vorlage: Roma BCorsin (Mikrofilm).
Accurti I 64. 
Rhodes: Firenze 314. 
IGI 4002. 
ISTC if00228700. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
H 3302. 
Nicht nachweisbar. Wahrscheinlich identisch mit der
               vorhergehenden Nr (PA IV 52.425).
6+? Bl. 
[a⁶+?]. 36 Z. Typ. 
1:86G. 
Anfang unbekannt. Bl. 2a Z. 1 illo era richiſſimo e potente  de auro e de auere e de multe caſtella  … Bricht ab Bl. 5b Z. 35 Altiſſima Regina incoꝛonata  che ſi aduocata deli peccaturi 
Vorlage: Nördlingen K (Einzelfotos).
Zur Datierung vgl. Hobson in Mélanges d’histoire de la reliure offerts à Georges Colin. Bruxelles 1998 S. 87–99.
Anm. Das Fragment umfasst die Oktaven 1 Z. 3 – 37
               Z. 2.
Nördlingen K (Fragm. 2 Doppelbl. A2/A5 u. A3/A4). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. [a⁶]. 2 Sp. 44 Z. Typ. 73G. 1 Rubr. 
Bl. 1a Floꝛio e Bianza Fioꝛe chiamata  α ☞ Done e ſignoꝛi vi volio gare  Chel mio dicto ſia bē ſcoltato  … Z. 8 Vno caualere di roma anticamente  Si pꝛeſe per moliere vna poncella  Ello era richiſſimo e potente  … Endet Bl. 6bβ Z. 42 Venuto fo de roma imperatore  Cento anni viue floꝛio e biāza fioꝛe  ☞ Finis 
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
Anm. Die Type entspricht in Maß und Majuskelformen der
         Type 1* des Rainald von Nimwegen in Venedig. Einzelne Minuskelformen weisen aber
         markante Abweichungen auf.
Wolfenbüttel *
HerzogAugustB. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. 
ab⁶. 2 Sp. 32 Z. Typ. 
7:87G, 
8:106G. Init. 
h, 
m. 8 Hlzs., dar. 1 Wdh. 
Bl. 1a Dio damoꝛe   Bianchifioꝛe   Floꝛio.  Hlzs. 
						(D⁶)Onne e ſignoꝛi voglioui pꝛegare  chel mio dicto ſia ben aſcoltato  … Bl. 1bα
						(V²)N caualier di Roma ātichiaēte  pꝛeſe per moglie vna donzella  chera molto richa e poſſente  … Sign. b Vn gioꝛno ſtando Floꝛio nel palazo  … Endet Bl. 12b Z. 7 ⁊ poi di Roma fu decto imperadoꝛe  ⁊ gran tempo viſſe con biancifioꝛe  Finis. 
Vorlage: Roma BCasanat (Mikrofilm). El Escorial RB (Teilkopie).
HR 7188. 
Sander 2811. 2812. 
IBE 2917. 
IGI 4003. 
ISTC if00228750. 
 El Escorial RB (Bl. 7–12 fehlen). Roma BCasanat. 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. 
ab⁶. 2 Sp. 40 Z. Typ. 
4:71G, 
10:104G. Init. 
h, 
m. 8 Hlzs., dar. 1 Wdh. 
Bl. 1a Dio damoꝛe   Bianchifioꝛe   Floꝛio  Hlzs.  (D⁶)Onne e ſignoꝛi voglioui pꝛegare  chel mio dicto ſia ben aſcoltato  … Bl. 1b leer. Bl. 2aα (V²)N caualier di Roma antichamēte  pꝛeſe per moglie vna donzella  chera molto richa e poſſente  … Sign. b Et poi miſſe mano a vn coꝛtello  … Endet Bl. 12aα Z. 7 ⁊ poi di roma fu electo imperadoꝛe  ⁊ gran tempo viſſe con Biancifioꝛe  Finis  Bl. 12b leer.
Vorlage: Erlangen UB (Mikrofiche).
Anm. Korrektur zum gedruckten GW: Zur Druckerbestimmung vgl. Veneziani, Paolo: Besicken e il metodo degli incunabolisti. In: Gutenberg-Jahrbuch 80(2005), S. 71–99 Tab. 3c Nr 20.
Erlangen *UB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. AB⁶. 2 Sp. 32 Z. Typ. ca.82R, ca.111R. 1 Init. 2 Rubr. 8 Hlzs., dar. 1 Wdh. 
Bl. 1a Dea damore. Bianchafiore. Florio.  Hlzs. 
						(D²)Onne e ſignori uoglioui pregare  Chel mio dicto ſia ben aſcoltato  … Bl. 1bα
						(V³)N caualier di roma anticamēte  preſe per moglie una dōcella  chera molta richa e poſſente  … Sign. b Vn giorno ſtando Florio nel Palazo  … Endet Bl. 12b Z. 7 & poi di Roma fu decto Imperatore  & gran tempo uiſſē con Bianchafiore 
Vorlage: Sevilla BColomb (Mikrofilm).
Sevilla BColomb. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
C 2542. 
Sander 2816. 
Brit.Libr.Cat. 110 S. 363. 
Johnson-Scholderer: ItB S. 270. 
ISTC if00228790. 
 Wegen der Typen nach 1500.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Storia nuova dei Francesi e degli Inglesi
Versdichtung in 16 ottava rima, Ende des 15. Jhs
               entstanden.
Vgl. Dizionario S. 1014.
1 Bl. eins. bedr. 250 × 151 mm. 3 Sp. 53 Z. Typ. 
5:92G. 
Z. 1 Hiſtoꝛia noua delli franceſi: ⁊ delli Ingleſi: ⁊ come il Re dingilterra ha rotto gli franceſi ⁊ moꝛti infinite gente: ⁊ pꝛeſi gran maeſtri a nome per nome: ⁊ lexercito duna ⁊ del al‑tra parte ⁊ altra coſa de nouo come intenderite.  Sp. 1 ✠ Li han pur dato ſchacho  darunter eingerückt mato  li potēti e bon īgleſi  che guaſchoni con franceſi  … Endet Sp. 3 Z. 49 bon botini e bon pꝛeſoni  li ingleſi hano guadagnato  li han pur.  Finis. 
Vorlage: Bergamo BCiv (Kopie).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 53. 
Bergamo BCiv. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Galien le Retoré
„Galienus redivivus“, „Galien
               Restauré“, Bearbeitung eines Heldengedichts aus dem 14. Jh., das sich
               auf den Epenzyklus um Garin de Monglane zurückführen lässt. Geschildert werden die Abenteuer des Galien,
               Sohn des Olivier, einer der zwölf Paladine Karls des Großen, und der
               Tochter des Kaisers von Byzanz.
Ausg. von E. Stengel. Marburg 1890.
Vgl. Doutrepont S. 103–108. — Woledge
               Nr 63. — Poiron, Daniel: Le moyen âge. Vol. 2: 1300–1480.
               Paris 1971 S. 285.
120 Bl. 
A–V⁶. Gez. [5]f.vi–f.Cxx. 36 Z. Typ. 
7:114G. Init. 
a. 26(?) Hlzs., dar. Wdh. KolTit. 
Tit., xylogr. Galien Rethoꝛe nouuellet  Impꝛime a paris.  Bl. 2a m. Sign. Aii Senſuit la table Du noble et hardy cheualier  galyen rethoꝛe filz au vaillant ⁊ bien renom‑me oliuier de vienne per de france.  Et pꝛemierement.  … Tab. endet Bl. 5a Z. 32 Cy fine la table de galyen rethoꝛe.  Bl. 5b Hlzs.  Bl. 6a m. Blz. f.vi Pꝛologue de lacteur ſur la declaration de ce pꝛe‑ſent romant contenant lhiſtoire du noble cheua‑lier galyen rethoꝛe filz du cheualereux ⁊ biē renō‑me oliuier de vienne per de france/ lequel legendꝛa en la fille du roy hugues a conſtantinoble en  reuenant du ſaint voyage de hieruſalem.  (P²)Our eſmouuoir ⁊ ſuſciter les cueurs ⁊ nobles couraiges De tous  vaillans/ … Z. 25 … ay pꝛopoſe Deſcrire ⁊ rediger a memoire vulgaire les  faitz ⁊ vertueuſes cheualeries du fidele ⁊ loyal cheualier galyen rethoꝛe  … Bl. 9a m. Sign. Ci u. Blz. f.vii Hlzs. 
						(A²)Lhonneur du benoiſt roy ieſus qui en la ſaincte croix fut cloue ⁊ qui  eut ſon digne ⁊ pꝛecieux coſte fendu pour nous racheter des peines  denfer vous vueil racompter vne moult belle hyſtoire … Sign. c ſe leuerent ⁊ ſe mirent a chemin vers conſtantinoble. Et quant ilz eurent  … Endet Bl. 119b Z. 19 … et tous ſes parens ⁊ amys ſen alerent en leurs pais malcōtans du roy charlemaigne. Icy fineray lhiſtoire et le noble romant de  galyen rethoꝛe … Z. 32 … et conſe  quēment a toute la court ſupernaturelle du royaume de paradis. Amen  Bl. 120a m. Blz. f.Cxx quer nDf  Cy fine le romant de galyen rethoꝛe auec les batailles faictes a ronceuaulx par la trahiſon de gannes per de france auec ſa miſerable executiō  faicte de par lempereur charlemaige aux pꝛez de ſaint martin a laon en lānoys. Nouuellement impꝛime a Paris le douzieſme iour de decēbꝛe. Lan  de grace milcinqcens. Pour Anthoine verard libꝛaire demourant a Paris pꝛes petit pont a lenſeigne ſaint Iehan leuangeliſte/ ou au palais au  pꝛemier pillier la ou len chante la meſſe de meſſeigneurs les pꝛeſidēs.  Bl. 120b leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm). Paris BN (Einzelfotos).
Anm. Auch abweichend KolTit. in Rotdr. u. Bl. 5b ohne Hlzs. (BMC; z.B. Ex.London BL), Bl. S2b/S5a auch unbedruckt (Pell; z.B. Ex.Paris BN). 
HC 7438. 
Claudin II 501. 
Bechtel G-32. 
Macfarlane 63. 
Pell 4980. 
Pr 8455. 
BMC VIII 94.IB 41237. 
ISTC ig00045500. 
 Chantilly MConde. 
London BL (Perg.), Lambeth (def.). 
Paris BN (Bl. 117 u. 118 fehlen). 
 Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Historia di Gentile e Fedele 
R 938. 
Sander 7754(?). 
Bühler: Bologna 41.B.1. 
IGI 4197 u.Corr. 
ISTC ig00129900. 
 Wegen der Type nach 1500.
Venezia BNMarc. 
Wolfenbüttel HerzogAugustB. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Godefroy de Bouillon
Auch Godefroi, Godefroit, Godeffroy de Boulion, Godefrey of
               Boloyne, Gottfried von Bullen. Seit dem 12. Jh. entwickelte sich die Vorstellung von
               diesem Helden als Mitstreiter Heinrichs II. im 1. Kreuzzug. Die Dichtungen entstanden
               seit dem 14. Jh. in mehreren Zyklen auf der Grundlage der „Historia rerum in
               partibus transmarinis gestarum“ des Wilhelm von Tyrus und der „Historia Hierosolymitana“ des 
                  Robertus
                  monachus; eine belgische Kompilation bildete die Grundlage für zahlreiche
               verschiedene Romanfassungen seit dem 15. Jh. Vom Übersetzer 
                  Pierre
                  Desrey erschien zu Beginn des 16. Jhs eine Versfassung. Durch die Tradition der
               Chanson de geste entstand die Verbindung zum „Chevalier au Cygne“ mit dem
               Motiv des Schwanenritters. Die bedeutendste Bearbeitung des Stoffes erfolgte
               später durch Torquato Tasso.
Ausg. von Frédéric A.F.T. Baron de
               Reiffenberg. Vol. 1.2. Bruxelles 1864, 1848.
Vgl. Doutrepont S. 48–59, 222
               u.ö. — Woledge Nr 39. — Blades
               S. 252–253. — Debaene S. 249. — Duparc-Quioc,
               Suzanne: Le Cycle de la Croisade. Paris 1955. — Duparc-Quioc, Suzanne: Les
               poèmes du 2e Cycle de la Croisade. In: Revue d’histoire des
               textes 9(1979) S. 141–181. — Schehr in Bulletin de la librairie
               ancienne et moderne 50(1970) S. 235–241. — The Old French
               Crusade Cycle. Vol. 1: La Naissance du Chevalier au Cygne. Hrsg. Emanuel J. Mickel
               u.a. Alabama 1977.
Französisch
196 Bl. 
aa–z⁊A–G⁶. 42 Z. Typ. 
1:99G, 
2:180G, 
4*:112G. Init. 
c, 
d, 
e, 
g. 100 Hlzs., dar. 48 z.T. mehrmalige Wdh. VM. (Haebler: Petit II). 
Tit. La genealogie auecques les  geſtes et nobles faitz darmes du treſ pꝛeux ⁊ renomme pꝛince Godeffroy de boulion. et de ſes cheualereux freres Baudouin et Euſtace: yſſus et deſcen‑dus de la treſ noble ⁊ illuſtre lignee du vertueux cheualier au cyne. Auecques auſſi pluſieurs aultres  cronicques et hyſtoires miraculeuſes: tant du bon  roy ſainct loys: comme de pluſieurs autres puiſſās  et vertueux cheualiers.  VM  A la rue ſainct iacque au ſigne  Du lyon dargent a paris  vous trouuerez pour petit pꝛis  Le vaillant cheualier au cygne.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aii Pꝛologue de laucteur ſur la declaracion de ce pꝛeſent li‑ure Contenāt lhiſtoire miraculeuſe du noble cheualier  au Cyne … Z. 6
				(A⁵) voſtre treſ haulte treſ puiſſante et digne mageſte … Endet Bl. 2b Z. 28 tranſlate de latin en frācoys Lan de grace Mil.cccc. quatre vingtz et dixneuf Et lan  cincq centz Impꝛeſſe a paris par Iehan petit libraire demourāt en la rue ſainct Iaques  a lenſeigne du Lyon Dargent.:  Fin du Pꝛologue.:  Epigrame de laucteur ſur le contenu de ce  pꝛeſēt liure fait ⁊ narre en vers huittains.  Pꝛinces puiſſans roys et pꝛeux cheualiers  … Endet Bl. 4b Z. 25 Cy finiſſent leſditz vers huittains  Bl. 5a m. Sign. ai Comment le roy Pieron de liſle foꝛt eut a femme et eſpouſe  Matabꝛune … Z. 4
				(N⁶)Ous liſons es anciennes et autentiques croniques que iadis fut vng  noble Roy de liſle foꝛt: … Sign. b noyer et faire mourir en leur ēfance que de en aduenir vng plus grāt ſcādalle a la fin ⁊  … Endet Bl. 193a Z. 13 … En rendant  graces et ſouenges a dien noſtre ſouuerain ſeigneur: et generalement a toute la court celeſte du royaulme de paradis. Amen  La complainte de la terre ſaincte adꝛeſſate  aux pꝛinces pꝛelatz ⁊ ſeigneurs creſtiens.  Triumphans pꝛinces augmenteurs de foy  … Endet Bl. 196a Z. 29 Redarguante ceulx qui ont lachete  En bargaignant tel la cher achete  Cy finit le cheualier au Cyne auecques les faitz de  Godeffroy de boulion et de pluſieurs aultres pꝛinces ⁊  barons Impꝛime a paris: par le petit Laurens Pour  diſcrete perſonne Iehan petit libꝛaire demorant en la  rue ſaint Iacques a lenſeigne du lyon dargēt  Bl. 196b leer.
Vorlage: Wien NB (Mikrofilm).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Deutsch
C 2744. 
Brit.Libr.Cat. 126 S. 451. 
Pr II 11146. 
VD16 H 5691. 
 Es handelt sich um die Ausg. Nürnberg: Jobst
                  Gutknecht, [um 1515] (VD 16 H 5691).
Berlin SB. München SB (2 Ex.). Wolfenbüttel HerzogAugustB. Zwickau RatsSchB. 
Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Anm. Laut Buchhändleranzeige von 1483 ist eine solche
                  Ausgabe erschienen, vgl. Burger: Buchhändleranzeigen 26.
Ex. nicht nachweisbar.
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
Englisch
144 Bl. 
a⁶b1–16⁸17⁶. 40 Z. Typ. 
4:95G. Meist Min. f. Init. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. a2
							(t)He hye couragyous faytes/ And valyaunt actes of  noble Illuſtrous and vertuous peꝛſonnes ben digne  to be recounted/ put in memoꝛye/ and wreton. … Bl. 4a Z. 16
							(t²)Henne for to knowe the content of this book. ye ſhal playnly ſee by the table folowynge/ … Endet Bl. 10a Z. 30 Here endeth the table of the content and chapytres nombred of  this preſent book entitled the ſiege and conqueſte of Iheruſalem  by criſten men  Bl. 10b u. 11 leer. Bl. 12a m. Sign. 1 2 Here begynneth the boke Intituled Eracles/ and alſo of Gode‑frey of Boloyne/ the whiche ſpeketh of the Conqueſt of the holy  londe of Iheruſalem/ … Z. 9 The ffirſt chapitre treateth how Eracles conquerd Perſe and  ſlewe Coſdꝛoe/ and bꝛought in to Jheruſalem the very croſſe/ ca‑pitulo   pꝛimo/  (t⁷)He Auncyent hyſtoꝛyes ſaye that Eracles  was a good cryſten man and gouernour of  thempyre of Rome/ … Sign. d for to ſaue them ſuffred a grete flawe to come in to the contre for  … Endet Bl. 143b Z. 31 … That  place is kept moche honeſtly foꝛ to entere and burye the kynges  vnto this day  Thns endeth this book Intitled the laſte ſiege and conqueſt of  Iheruſalem with many other hiſtoꝛyes therin compꝛyſed/ Fyrſt  of Eracles … Z. 39 … tranſlated ⁊ reduced out of ffreuſſhe in to englyſſhe  Bl. 144a by me ſymple peꝛſone Wylliam Caxton … Z. 17 … whiche boook I began in marche the xjj daye and fynyſ‑ſhyd the vjj day of Iuyn/ the yere of our lord .M.CCCC.lxxxj  ⁊ the xxj yere of the regne of our ſayd ſauerayn lord kyng Edward the fourth. ⁊ in this maner ſette in foꝛme ⁊ enprynted the  xx day of nouembre the yere a forſayd in thabbay of weſtmeſteꝛ  by the ſayd wylliam Caxton  Bl. 144b leer.
Vorlage: Faks. Göttingen SUB (Mikrofilm).
Faks. Amsterdam 1973.
HC 3684. 
Duff-Hellinga 164. 
Pollard-Redgrave² 13175. 
Needham: Printer Cx 48. 
Ce³ G-316 u.Suppl. 
CRF XII 286. 
Pr 9641. 
Brit.Libr.Cat. 135 S. 223.IB 55049. 
ISTC ig00316000. 
 Cambridge UL (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def.). 
Glasgow UL. 
Göttingen *
SUB (Bl. 1, 11, 29 u. 36–42 fehlen). 
London BL. 
Manchester RylandsL (def.). 
New Haven CenterBritArt (def.), MedSch, UL. 
New York MorganL. 
Oxford Bodl (Fragm. 3 Bl.). 
Paris BU. 
Philadelphia RosenbachM. 
San Marino (Calif.) HuntingtonL (def.). 
Wien NB (es fehlen Bl. 1,11,18). 
 Gesamtüberlieferung: 15 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Niederländisch
Bl. 1a Hlzs.  Bl. 1bα Hier beghint die pꝛologhe van  der ſcoenre hiſtoꝛien herthoge godeuaerts van boloen  … Bl. 2aα Z. 5 Hier beghint die tafele des teghē  woerdighen boecs  … Endet Bl. 3bβ Z. 5 … e hoe  boudewijn van burgondien na hem  in een coninc ghecoꝛen woꝛde  Bl. 4a leer. Bl. 4b Hlzs.  Bl. 5aα m. Sign. ai In dit eerſte capittel beſcrijf mē  hoe ende waer om ons heylighe vader die paeus vꝛbanus die tweede  vermaende e verwecte met ſoeten  onderwiſe geeſtelike wareltlike etghemeen volc vā vꝛancrijc e van  anderen plaetſen tontfanghen e  aen te nemē die iheruſalēſche reyſe  teghen den toꝛken e ongelouighē  heydeneu ende ſareſinen   i. ca.  [⁶]Nt iaer ons heren  doemen ſcreef du‑ſent e twe e tne  ghentich is gehoudē eē gheuiert ge‑weeſt een groot cōſiliū … Sign. b een dal daert oueruloedich was vā  … Endet Bl. 100aβ Z. 36 … welken  vꝛeeſden die vā cedar vā egiptē vā  damal e vā damaſco. leyt wachar‑mē beſloten in deſen cleynē graue  Bl. 100b VM 
Vorlage: Berlin SB (Original). Göttingen SUB (Einzelfotos).
Anm. Zu „G.D.“ als Verleger bzw. Veranlasser vgl.
                  Hellinga: PT I 85.
HC 3685. 
Conway 335. 
Kok: Houtsneden S. 509. 510. 
CA 968. 
Hellinga: PT I 81.II 422. 
ILC 1110. 
Ce³ G-317u.Suppl. 
IDL 2022. 
Pell 6028. 
VB 4899. 
CIBN H-163. 
Pr 8943. 
BMC IX 38.IB 47393. 
ISTC ig00317000. 
 Berlin *
SB (Bl. 4, 61 u. 100 fehlen). 
Göttingen *
SUB. 
Leiden BU. 
London BL. 
Paris BN. 
Utrecht BU. 
Washington (D.C.) LC. 
Wien NB. 
 Gesamtüberlieferung: 8 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
HC 3686. 
Conway 341. 
Kok: Houtsneden S. 658. 
CA 969. 
Nijhoff-Kronenberg 0616. 4439. 
Hellinga: PT I 96.II 485. 
ILC A55. 
Ce³ G-318 u.Suppl. 
ISTC ig00318000. 
 Nach dem Zustand der DrM III nach 1500.
Detmold LB (def.). Washington (D.C.) LC. 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Ritter Gottfried
Jenseitserzählung des 15. Jh. in Reimpaarform in 412
               Versen (Schanze: 414). In der Einleitung wird auf eine schriftliche Quelle
               hingewiesen.
Vgl. Verf.Lex.² VIII 98–99.
Tit. Von ritter gotfrid wie er ſein weib erlöſt.  Hlzs.  Bl. 1b
				[²I]R herren ſchweigt vnd hōꝛet zu  Ein hyſtoꝛi ich ſagen thu  Von einem ritter wol erkant  Der ſelb was her gotfryd genant  … Endet Bl.10a Z. 19 Der ritter lebt in hertikeyt  Im kloſter vertreib er ſein zeit  Bis in got nam aus dem ellent  Domit hat das gedicht ein ent  Bl. 10b leer.
Vorlage: München UB (Digitalisat).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Der Graf im Pflug
Erzählendes Lied aus dem 15. Jh., auch unter dem Titel
               „Alexander von Mainz (‚Metz‘)“ verbreitet. Es basiert auf
               einer Mainzer Lokalsage. Das zentrale Motiv ist der Unschuldsbeweis, den die der
               Untreue bezichtigte Ehefrau als ein Mönch verkleidet erbringt. Der Bearbeiter
               der niederdt. Prosaübersetzung übernahm einen Text aus der
               „Weltchronik“ des Hartmann
                  Schedel zur Geschichte der Stadt Mainz.
Ausg. von Johannes Bolte in Zeitschrift des Vereins
               für Volkskunde 26(1916) S. 33–42. — Heinz Mettke. Leipzig
               1970.
Vgl. Verf.Lex.² III 207–209. —
               Debaene S. 27–31. — Schanze, Frieder: Meisterliche Liedkunst
               zwischen Heinrich von Mügeln und Hans Sachs. Bd 2. München 1984 S. 3
               u. 258–259. (Münchener Texte und Untersuchungen. 83.) — Die
               deutsche Literatur. Biogr. u. bibliogr. Lexikon. Hrsg. Hans-Gert Roloff. Bd 2. Bern,
               Frankfurt 1991 S. 176–182.
Deutsch
8 Bl. 
[a⁸]. 30 Z. Typ. 
2:96G. Init. 
m. Rubr. 
β. 1 Hlzs. 
Tit., xylogr. Die hiſtori. von dem  gꝛafen in dem pflug  Hlzs.  Bl. 2a
							(A¹¹)Yn edler herꝛ was zu metz  geſeſſen. Alexanď alſo was  Er genant. ſein lob ſtundtt  weidt gemeſſen. ſein weib  dye was ſo wol er kannt.  … Endet Bl. 8a Z. 27 … vnd dy kuten bey ir beder grabe. ir iar getzeit  man frlich begat iungk vnd alt dy feyꝛent iren tag  Getruckt zu Bamberg Im iij vnd  .xc.  Iare hinder ſant merty.  Bl. 8b leer.
Vorlage: Paris BN (Einzelfotos).
H 7846. 
Gotzkowsky F 1.1. 
Schr 4109. 
Schramm XIII Abb. 303. 
Geldner: Bamberg 162. 
Pell 5289. 
ISTC ig00333200. 
 Paris BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
8 Bl. 
[a⁸]. 30–31 Z. Typ. 
1:96G, 
2:168G. Init. 
a. Rubr. 
α. 1 Hlzs. 
Tit. Von dem graffen in dem pflug ge‑ſang Weiſz vō meintz:  Hlzs.  Bl. 1b
				(A¹¹)Yn edler herꝛ was zu mētz  geſeſſen Alexanď alſo was  Er genant. ſein lob ſtundtt  weidt gemeſſen. ſein weib  dye was ſo wol er kannt.  … Endet Bl. 8a Z. 19 … vnd dy kuten bey ir beder grabe. ir yar gezeit  man frlich begat iungk vnd alt dy feyrent iren tag.  ⁌ Getruckt zu Erffoꝛt von meiſter hanſē  ſpoꝛer bey ſante veit zu den eynſydell Im  XCV Iare.  Bl. 8b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
H 7847. 
Gotzkowsky F 1.2. 
Schr 4110. 
Schramm XIII Abb. 303. 
Hase: Sporer 3. 
VB 1121. 
ISTC ig00333300. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Niederdeutsch
Tit. De hiſtoꝛie vā alexander dē  greuē van metze wo he ie  ploge theen moſte  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij ❡ Eine ſchone hiſtoꝛie van einē wolgeboꝛē  v geſtrengen herē/ her Alexander Greuē  to Metze/ wo he ouer meer in heydenſchop in  grotem iamer v elende geuangē/ v in dem  acker den plch manck anderen criſten theen  moſte/ … Z. 9 ❡ Eine clene voꝛrede van der  werdyghen ſtad Metze.  [³]n dē lande Belgyā in nedderē gallia … Bl. 2b ❡ In duſſer loffliken ſtad Metze hefft ok ghewonet ein eddel greue v here Alexander ghenomet/ de hadde eine ſere dogetſame ſtanthaftyghe vꝛouwe/ der loff ere vnde tucht/ verne  erkant/ … Sign. b nam de harpe ok to hādē/ begūde leflik ſpelen  … Endet Bl. 10b Z. 22 … Ock alle dat volck iunck v  olth/ myt groten vꝛouden alle iar ꝛe iaertyd  holden vnde begaen myt groter werdycheyt  ❡ Gedꝛucket v vulendet in der ſtad  Magdeboꝛch a auēde Iacobi ie  gnadenriken yare veffteynhundert. 
Vorlage: Berlin SB (Original).
Gotzkowsky F 1.3. 
Borchling-Claussen 326. 
Schr 3141. 
Schramm XII Abb. 394. 
Suckow: Koch 41. 
VB 1494.5. 
Borm: IG 1163. 
ISTC ig00333400. 
 Berlin *
SB (Bl. 1 fehlt). 
Wolfenbüttel *
HerzogAugustB. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Der Graf von Savoyen
Graf von Soffey, erzählendes Lied aus dem 14. Jh.
               über Trennung und Wiederfinden eines Ehepaares. Um 1480 schuf Samuel
                  Karoch von Lichtenberg eine Prosafassung.
Ausg. von Reinhold Stahl u. Erich Steinthal. Berlin 1922.
               (Officina Serpentis.). — Johannes Erben in Ostmitteldeutsche Chrestomathie.
               Berlin 1961 S. 74–91. (Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin.
               Veröffentlichungen des Instituts für deutsche Sprache und Literatur.
               24.)
Vgl. Verf.Lex.² III 217–219. — W.
               Bousset in Göttingische Gelehrte Nachrichten. Phil.-hist. Klasse 1916
               S. 469–551.
Bl. 1a Hlzs.  Bl. 2a Im langen don regenpogens.  Es ſagt die geſchꝛift/ es ſey geſeſſen/ ein edler graff  ď waſz gewaltig vnd reich/ voꝛ ſchandē was er wol  behut/ in einem land das heiſt ſoffey mit namen.  … Endet Bl. 6a Z. 24 … das iſt das beſt/ das ich  euch gewuntſchen kan. do ſaſſen ſye vil manig joꝛ  in hohen eren als ſy voꝛ hetten gethan.  Bl. 6b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
C 5549. 
Schr 4111. 
Schramm XVI Abb. 876. 
VB 2689. 
ISTC is00612150. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Tit.
				(D¹)y hiſtory des grafen von ſoffey  In des regenpogen langen don :.:  Hlzs.  Bl. 1b Das. Erſt. geſecz  (E³)S ſagt dy geſchrifft es ſy geſeſſen ein  Edler graf der was gewaltig v rich  … Endet Bl. 6a Z. 13 do ſaſſen ſy vil manig jar. jn hochen eren alls ſy  vor heten geton. das helf vns got :.: A.m.e.n.  Tauſſent. virhundert. vnd. vij. vnd xCo. Iare  nach. der gebuꝛt vnſers heꝛren. fr war. zu erefort. von meiſter hanſſen buchdrucker bey ſant  Pauls. pfar. fein. hat getruckt vnd vollent ditz  bchliē nach Lorenty. Nun ref wir an maꝛia  Die reinen. maiet das ſy vns beht vor leidt.  Bl. 6b leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
C 3030. 
Schr 4112. 
Schramm XIII Abb. 306. 
Hase: Sporer 10. 
Pr 3105. 
BMC II 592.IA 12644. 
ISTC is00612250. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Tit.
				(D¹)y hiſtory des graffen vō ſoffay  In des rehenbogen langen don ::  Hlzs.  Bl. 1b Das: Erſt: geſecz:  (E³)S ſagt dy geſchrift es ſy geſeſſen ein.  edler graf der was gewaltig v rich.  … Endet Bl. 6a Z. 13 do ſaſſen ſy vil menig iar. in hochē eren alls ſy  vor heten geton. Des helf vns got. awch. a  Tuſſet. vir. hundert. vnd. ix. vnt l.xxxx. Iare  nach. der. geburt. vnſers. heꝛen. fr. ware. zw  ertfort. von. meiſter hanſſen. buoch. drncker  bey. ſant. pauls. pffar. vin. hat. gedruckt. vnt  vollent. ditz. bchlein. an. ſant. mertiſz. abent  Nun. riff. wir. an. maria. die. reinen. meidt  das. ſy. vns. beht. vor. leidt.  Bl. 6b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
C 3031. 
Schr 4113. 
Schramm XIII Abb. 306. 
Hase: Sporer 19. 
VB 1124. 
ISTC is00612200. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Gualtieri e Griselda
Verserzählung in 80 ottava rima. Der anonyme Verfasser
               bezieht sich auf das „Decameron“ (X, 10) des Giovanni
                  Boccaccio als Quelle. Die größte Verbreitung erfuhr der Griseldis-Stoff durch
               die lateinische Fassung des 
                  Francesco
                  Petrarca, die von 
                  Heinrich
                  Steinhöwel ins Deutsche übersetzt wurde.
Vgl. Varnhagen: Erlangen S. 37–39. —
               Lommatzsch I S. 16–17. — Laserstein, Käte: Der
               Griseldisstoff in der Weltliteratur. Weimar 1926. — Morabito in Studi sul
               Boccaccio 17(1988) S. 237–285. — Morabito, Raffaele: La storia
               di Griselda in Europa. Aquila, Roma 1990.
6 Bl. 
a⁶. 2 Sp. 32 Z. Typ. 
4:86R. Init. 
d. Rubr. 
γ. 4 Hlzs. 
Bl. 1a ⁌ La nouella di Gualtieri Marcheſe di Saluzo  & Griſelda figluola di Giannuccholo  Hlzs.  α
						(E²)Xcelſe diue & glorioſe ſuore  le li il ſacro fonte par c bagni  da cui ne ſpira el ſuaue liquore  … Endet Bl. 6bβ Z. 24 le mēbra/ ſiche cō que uolētieri  ſtare ne ſarebbe ognun gualtieri  ⁌ F I N I T A 
Vorlage: Faks. Erlangen UB (Kopie).
Faks. hrsg. von Hermann Varnhagen. Erlangen 1911.
Sander 3290. 
Rhodes: Firenze 356. 
ISTC ip00405250. 
 Erlangen *UB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
R 1007. 
Sander 3289(?). 
Rhodes: Firenze 357. 
IBEPostinc 127(?). 
IGI 4486 u.Corr. 
ISTC ip00405300. 
 Nach 1506 in Florenz von Gian Stephano di Carlo da Pavia
               gedruckt.
Reproduktionen: Roma BCasanat (IISTC). 
Roma BCasanat. Sevilla BColomb. Venezia FondazCini. 
Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
La Guerra del Turco contro Rodi
Anonyme Versdichtung in 75 ottava rima.
4 Bl. 
[a]. 2 Sp. 49 Z. Typ. 
4:86R. Init. 
d. Rubr. 
γ. 1 Hlzs. 
Bl. 1a ⁌ La guerra del Turco contro a Rhodi  Hlzs.  α
						(S²)Em ſia laude a te ſignō & gl’ia  c nō hai riguardato agrā pccī  che a rhodi ha dōato la uictoria  … Endet Bl. 4bβ Z. 39 ſiche ſia laude a dio & ſōma gloria  che a Rhodi ha donato la uictoria  ⁌ Finis. 
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 52. Res.Publ. Unit 89. 
Sander 6512. 
Rhodes: Firenze 362. 
IBE 2913. 
Pr 6391A. 
BMC VI 688.IA 27930. 
ISTC ig00539900. 
 London BL. 
Sevilla BColomb. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Anm. Vgl. Fadini, Matteo: Tra filologia e incunabolistica. due guerre in ottava rima in copia unica della Biblioteca comunale di Trento, probabili ‘nuovi’ incunaboli, e una edizione scomparsa. In: Studi Trentini 102 (2023) S. 55–79 (m. Abb.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
La Guerra del Turco e del Soldano
Anonyme Versnovelle in 59 ottava rima. Sie behandelt den
               Krieg in Syrien gegen den Sultan Kaitbey von Ägypten (1488–1490).
Bl. 1aα Soldano  (R³)Icoro al qule ſignor di gloꝛia  per cui tute le coſe ſon create  da lui pꝛocede ogni uitoria  … Endet Bl. 4bβ Z. 13 il ꝗl a hauto e ſpera dhauer uitoꝛia  al uoſtro honoꝛ finita ella hiſtoꝛia.  F I N I S  
Vorlage: Cambridge UL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 53. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 40–44 Z. Typ. 4:91G, 10:74G. Init. b. 
Bl. 1aα Soldano  (R²)Icoꝛo a quel ſignor di gloꝛia  per cui tutte le coſe ſō create  da lui pꝛocede ogni uitoria  … Endet Bl. 4bβ Z. 19 il qual hauto e ſꝑa da hauer uitoꝛia  al uoſtꝛo honoꝛ finita e la iſtoꝛia  F I N I S  E ha honoꝛe del populo xiano  Stampir ho fato lhiſtoꝛia del ſoldano  E voglio che tu ſboꝛſa ſolo vn ſoldino  Al tuo ſeruitoꝛ Chꝛiſtofoꝛino. 
Vorlage: Milano BTrivulz (Kopie).
Anm. Honate wird ab 1491 in Pavia vermutet. 1492 und 1494
               druckte er wahrscheinlich dort für Petrus Antonius de Castelliono in Mailand.
               Nach Borsa: Clavis I S. 120 soll „Cristoforino“, der Auftraggeber
               dieses Druckes, ebenfalls in Mailand ansässig gewesen sein. In diesem Fall ist
               eine ähnliche Verbindung anzunehmen.
Rogledi Manni: Milano 935. 
IGI 9081. 
Cat. Martini 376. 
ISTC is00612600. 
 Milano *BTrivulz. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. 
[a]. 2 Sp. 32 Z. Typ. 
5:125G, 
6:92G. Rubr. 
ζ. 1 Hlzs. 
Bl. 1a La guerra del Turcho e del Soldano  Hlzs.  α ⁌ Ricoꝛꝛo a quel ſignoꝛ di gloꝛia  per cui tutte le coſe ſon create  da lui pꝛocede ogni victoꝛia  … Endet Bl. 4bβ Z. 23 el qual hauuto eſpera dauer uictoria  al voſtro honoꝛe finita ella hiſtoria  Finis 
Vorlage: Sevilla BColomb (Mikrofilm).
Sevilla BColomb. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Guiscardo e Gismonda
Anonyme Versdichtung in 80 ottava rima nach dem
               „Decameron“ (IV,1) des 
Giovanni
                  Boccaccio. Das Liebespaar gehört zu den Beispielfiguren, wo einer der Liebenden dem
               anderen in den Tod folgt. Neben der „Griseldis“ erlebte nur noch diese
               Novelle eine eigenständige Überlieferung durch die lateinische
               Übersetzung von 
                              Leonardus
                              Brunus Aretinus (GW 5626–5648), die dann ins Französische und von 
Nikolaus von 
Wyle auch ins Deutsche übersetzt wurde (GW 352–355, 357). Das
               Cantare wurde bis zum Ende des 16. Jhs gedruckt und auch danach noch mehrfach
               bearbeitet.
Vgl. Lommatzsch I S. 13, 29 u.
               100–105. — Ertzdorff S. 19–24,
               u.ö. — Neuschäfer, H. J.: Boccaccio und der Beginn der Novelle.
               München 1969. (Theorie u. Geschichte der Literatur u. der Schönen
               Künste. 8.)
Bl. 1a Guiſcardo e Giſmonda.  α
						(D²)One ligiadre e voi gioueni amāti  Che qui conduce volta dudire.  Aparrechiati li ochi a dolci pianti  … Endet Bl. 4bβ Z. 39 e fu li ſalda nel mio extremo amoꝛe  e viua e moꝛta ſeguo il mio ſignoꝛe  Finis  
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
Wolfenbüttel *HerzogAugustB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Guy of Warwick
Liebes- und Abenteuerroman. Die verschiedenen
               mittelenglischen Versfassungen, die seit dem 14. Jh. über die berühmte
               anglonormannische Familie der Warwicks entstanden, gehen auf ein älteres
               französisches Epos (mehr als 12000 Verse) zurück. Er steht dem
               „Apollonius von Tyrus“ und dem „Fierabras“ nahe. Die in den
               „Gesta Romanorum“ überlieferte Fassung konzentriert sich auf den 2.
               Teil der Handlung, auf die Fahrt ins Heilige Land. Die deutsche Prosaerzählung
               des 16. Jhs trägt den Titel „Guido und Tyrius.“
Ausg. von Julius Zupitza. London 1875, 1876. (Early English
               Text Society. Extra series 25. 26.)
Vgl. Verf.Lex.² III 353–356. —
               Doutrepont S. 292–295 u.ö. — Woledge 75. — Le
               Rommant de Guy de Warwik et de Herolt D’Ardenne. Chapel Hill 1971. (Studies in
               the Romance Languages and Literatures. 102.)
1+? Bl. 30 Z. Typ. 
5:95G. Rubr. 
δ. 
Anfang unbekannt. Bl. [1]a Z. 1 ⁌ He wente and pꝛayed kynge Athelſtone  ⁌ Alone with hym foꝛ to gone  … Bricht ab Bl. [1]b Z. 29 ⁌ Alas quod Guy with ruly mode  ⁌ Now haue I bꝛoken my ſwerde that was ſ0 gode 
Vorlage: Oxford Bodl (Einzelfotos).
Anm. Vgl. Lecomte, Sophie: Le ‘Guy de Warwick’ en prose entre manuscrits et imprimés. Problèmes d’édition. In: Le
         Roman français dans les premiers imprimés. Hrsg. Anne Schoysman u. Maria
         Colombo Timelli. Paris 2016 (Rencontres. 147.) S. 81–93.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 48. 
Duff-Hellinga 171. 
Pollard-Redgrave² 12541. 
Pr 9730. 
Bod-inc G-341. 
ISTC ig00735500. 
 Oxford Bodl (Fragm. 1 Bl.). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Anfang unbekannt. Bl. [1]a m. Sign. li Z. 1 wyth that the lumbardis fledde away  … Bl. [1]b Z. 30 No ſkath than ſhall I do the.  Bl. [2]a Z. 1 The erle toke his leue home ag[…]ne  … Bl. [2]b Z. 30 knyght he ſhulde nat ſeſe nomoꝛe  Bl. [3]a Z. 1 Than ran lumbardis on eche ſyde  … Bl. [3]b Z. 30 And if I lyue thou geteſt thy mede. 
Vorlage: London BL (Einzelfotos).
Anm. Vgl. Lecomte, Sophie: Le ‘Guy de Warwick’ en prose entre manuscrits et imprimés. Problèmes d’édition. In: Le
         Roman français dans les premiers imprimés. Hrsg. Anne Schoysman u. Maria
         Colombo Timelli. Paris 2016 (Rencontres. 147.) S. 81–93.
Duff-Hellinga 170. 
Pollard-Redgrave² 12540. 
Pr 9804. 
Brit.Libr.Cat. 136 S. 49.IA 55533. 
ISTC ig00735600. 
 London BL (Fragm. Bl. l1, l7 u. l8). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Herpin
H 13922. 
VD16 H 2674. 
Gotzkowsky S. 82. 
Schr 5098a. 
Johnson-Scholderer: GermB S. 741. 
ISTC ih00128200. 
 Es handelt sich um die Ausgabe Strassburg: Johann
               Grüninger, 4.IX.1514. VD 16 H 2674. Chrisman: Strasbourg V 2.1.22.
London BL. 
Mainz GutenbergM. 
München SB (2 Ex., 2. Ex. def.). 
Wien NB. 
 Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Der edle Hildebrand
Erzählende Ballade nach der alten Heldensage über
               den Zweikampf zwischen Hildebrand und seinem Sohn Alebrand (Hadubrand), in
               vierzeiligen Langzeilenstrophen.
Ausg. von John Meier in Das deutsche Volkslied. Bd I:
               Balladen. Leipzig 1935 S. 35—42 (Nachdr. 1964).
Vgl. Verf.Lex.² IV 918–922. — Kolk,
               H. van der: Das Hildebrandslied. Eine forschungsgeschichtliche Darstellung. Amsterdam
               1967, bes. S. 156–181.
Tit.
				(D¹)er edle (H¹)iltebrant.  Hlzs.  Bl. 1b
				(I²)Ch will zu land v rittē ſpꝛach  ſich meiſter Hiltebꝛant. ď mich  die weg wiſe. gen Bern in die land.  die ſynt mir gar vnkund geweſen … Endet Bl. 4a Z. 2 … als hiltebꝛant der alte  mit ir lebt hyn fur mer. in ſynem huſz  vnd getach. do mit hiltebꝛant der al‑te lebt hyn fur mit gemach  ❡ Getruckt zu Straſzburg.  Bl. 4b leer.
Vorlage: Erlangen UB (Kopie).
Zur Datierung: Wegen des Zustands des Hlzs. nach 
GW 3869 gedruckt.
 Anm. Zur Druckerzuweisung vgl. auch Duntze: Hupfuff Anh. B Nr
               12.
Faks. Jörg Dürnhofers Liederbuch. Hrsg. v. F. Schanze.
               Tübingen 1993 Nr 23.
Erlangen UB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Hugues Capet
Die Vorlage für die deutsche Prosafassung sind die
               gleichnamigen Chansons de geste. Huge, Sohn eines Edelmannes und einer
               Fleischerstochter, erringt nach großen Heldentaten die Hand der Tochter des
               letzten Karolingers. Diese Fabel beruht auf volkstümlichen Vorstellungen
               über den Thronfolgewechsel von den Karolingern zu den Kapetingern. Die
               Übersetzung ist das erfolgreichste Werk der Herzogin Elisabeth von Nassau-Saarbrücken, Gräfin von Vaudémont. Zum Druck gelangte eine gekürzte
               Fassung von 
                  Conrad
                  Heyndörffer.
Ausg. von Heinz Kindermann in: Deutsche Literatur. Sammlung
               literarischer Kunst- und Kulturdenkmäler in Entwicklungsreihen. Reihe Volks- und
               Schwankbücher. 1. Wien 1928 S. 23–114.
Vgl. Verf.Lex.² II 486–488. —
               Ertzdorff S. 212–215. — Burchert, Bernhard: Die Anfänge
               des Prosaromans in Deutschland. Die Prosaerzählungen Elisabeths von
               Nassau-Saarbrücken. Bern 1987. (Europäische Hochschulschriften I: Deutsche
               Sprache u. Literatur. 962.) — Bichsel, Peter: Hug Schapler —
               Überlieferung und Stilwandel. Bern, Berlin, Frankfurt 1999. (Zürcher
               germanistische Studien. 53.)
56 Bl. 
A⁸B–I⁶. Gez. [2]I–LIIII. 2 Sp. 40 Z. Typ. 
17:145G, 
19:280G, 
26:98G. Init. e, f, g, h, aa. Min. f. Init. 40 Hlzs., dar. 12 Wdh. KolTit. 
Tit. Ein lieplichs leſen vnd ein  ꝛvarhafftige Hyſtoꝛij ꝛvie  einer (ď da hieſz Hug ſchäpler v wz metzgers gſchlecht) ein gewaltiger küng  zů Franckrich ward durch ſein groſe ritterliche mānheit. vnd als die geſch‑rifft ſagt ſo iſt er ď neſt geweſſen nach Carolus magnus ſun künig Ludwigē  Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign Aii Hie an fahen iſt das  Regiſter diſz büechlins nach der zal  der blettern. als ernach ſtatt.  … Bl. 3aα m. Sign. Aiii u. Blz. I
						(A⁸)Llen könē  fryen vnd  manhafftigē her‑tzen zů ere v lob  vnd deſter baſz zů  verſton die nachfolgēd hyſtoꝛy  … Bl. 5aα m. Sign. Av u. Blz. III
						(I)R herren machē frid  vnd ſůn durch gott den miltē. ſo wer‑dent ir eyn ſchn geſchicht v matery  hꝛen …  … Man fyndt  ouch des die bewerung zů Pariſz/ in  ſant Dyoniſius kirchē in der waren  kronicken/ …  …do ouch diſz bůch  vſz geſchꝛiben iſt in welſche/ vnd dett  es der wolgeboꝛne graff herr Iohann  graff zů Naſſaw v zů Sarbꝛücken  herr zů heinſzberg ⁊c. vſz ſchꝛiben/ v  uů Sarbꝛückē macht es ſin můter genant Elyzabeth vō lottringē greffyn  β zů widmont zů tütſch. Vnnd hab ich  Conrat heyndꝛffer den ſchlechtē text  begriffen alſo kurtz ſo ich yemer kund  … U. d. Sp. Z. 16 Wie der ritter herr Gernier Hug ſchaplers  vatter von tod abgangen vnd beſtat was.  Hlzs.  Bl. 5bα
						(D⁵)Iſer ritter her  Gernyer wart kranck v  verſchied von diſer welt  … Sign. b
						(H⁵)Ie lieſz der kü… Endet Bl. 56aβ m. Blz. LIIII Z. 31 … Des regiment  mā ouch fyndt in der franckrichſchen  kronick. Hie endet ſich diſe hyſtoꝛy  von dem werden künig Hugen vnd  andern fürſten vnd herren den gott  gnedig ſin wll v vns allen Amē.  Bl. 56b Hie ward der kön vnd manlich künig Hug  begraben vnd ſeliglich beſtatet/ dem gott vnd vns allen wll gnedig ſyn.  Hlzs.  In dem iar .M.vc. nach Criſti vnſers herren geburt vff frytag nach  ſant Adolffs tag ward diſz büechlin getrückt vnd ſeliglichen geendet  durch Hans grüningern in der keiſerlichen fryen ſtatt Straſzburg. 
Vorlage: Berlin SB (Original).
Anm. 1. Vgl. Hagby, Maryvonne: ‘history’ oder
               ‘hübsches lesen’? Beobachtungen zu den Straßburger Drucken der
               ‘Königstochter von Frankreich’ und des ‘Hug Schapler’ im
               Jahr 1500. In: Materialität und Formation. Studien zum Buchdruck des 15. bis 17.
               Jahrhunderts. Festschrift für Monika Unzeitig. Hrsg. Karin Cieslik, Helge
               Perplies u. Florian Schmid. Bremen 2016. (Presse und Geschichte. 102.) S.
               39–59.
Anm. 2. Jörn Günther (Stalden) Brochure 17 Precious and
               Precise (2016) Nr 49 (Sammelband mit GW 5707).
Faks. hrsg. von Marie-Luise Linn. Hildesheim 1974. Deutsche
               Volksbücher in Faksimiledrucken. Reihe A. Bd 5.
H 8970. 
Gotzkowsky B 5.1. 
Schr 4251. 
Schramm XX Abb. 958–992. 
Chrisman: Strasbourg V 2.1.13. 
Schmidt: Grüninger 53. 
Ce³ H-500. 
VB 2314. 
BSB-Ink H-438. 
Brit.Libr.Cat. 154 S. 425.IB 1503. 
Amundsen: Oslo 155. 
Borm: IG 1413. 
Hubay: Würzburg 1145. 
Kind: Göttingen 738. 
Sack: Freiburg 1919. 
ISTC ih00500000. 
 Berlin KunstB, *
SB. 
Freiburg *
UB (Bl. 7–20 fehlen). 
Göttingen SUB. 
Hamburg SUB (mit 2 Bl. aus GW 5707). 
London BL. 
München *
SB. 
New York MorganL. 
Oslo NB (def.). 
Praha NKn, NM. 
Sankt Gallen Benedikt (def.). 
Stuttgart LB. 
Wien NB. 
Wolfenbüttel HerzogAugustB. 
Würzburg UB (def.). 
Zürich ZB (def.). 
 Gesamtüberlieferung: 17 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Storia nuova di due innamorati
2 Bl. 
[a²]. 20+? Z. Typ. 
5:91G. Init. 
b. 1 Hlzs. 
Bl. 1a Hiſtoꝛia nuoua de duoi innamoꝛati, in  lingua Bergamaſca, con vna  barcellerta aggionta.  Hlzs. 
						(T²)Ogna e to volut be za plu dun an  E ſi no me ma habut compasſio,  … Endet Bl. 2b(?) Z. (?) El medech voi paga ſet fag mal.  Non mi negar Signora  de porgime la mano.  … Schluss unbekannt.
Vorlage: Kat. Hoepli 1932 Nr 70. (Abb.).
Sander 3511. Rogledi Manni: Milano S. 223. 
Ehem. Hoepli (Mailand).
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
Von Joseph, Daniel, Judith und Esther
Nacherzählung einzelner Geschichten aus dem Alten
               Testament in der Tradition der Historienbibeln, auch unter dem Titel „Vier
               Historien“ bekannt. Die Vorlage für diese Auswahl ist unbekannt, sie geht
               wahrscheinlich auf Albrecht Pfister zurück.
Vgl. Verf.Lex.² VII 571–574. —
               Zimmermann in Neue Beiträge zur Geschichte der deutschen Bibel im Mittelalter
               8(1938) S. 156–158.
58 Bl. 
[a¹⁰bc¹⁰d⁵e¹⁰f⁵g¹⁰h]. 28 Z. Typ. 
1:165G. 61 Hlzs., dar. 11 Wdh. 
Bl. 1a Hlzs.  Hie hebt ſich an die hiſtorij von ioſeph.  [³]O der ewig allmechtig got mit ſeinē gnadē  den heiligen patriarchen Iacob begabt mit  zwelff ſunē douō die zwelff geſchlecht von  iſrahel geborn ſein. Vnter den was ym ioſeph in ſū‑derheit lieb. … Lage b Hlzs.  erbē vnd habt ſie zu ym vnd kuſt ſie vnd ſprach zu  … Bl. 15a Hlzs.  Hie hebt ſich an die hiſtorij danielis  [³]O der gewaltig kunig nabuchodonoſor in  dem andern jar ſeines reichs herſchet. … Bl. 30a Hlzs.  Hie hebt ſich an die hiſtorij Iudith.  [³]O nabuchodonoſor jm het vnderthenig ge‑macht vil landt vnd ſtet. … Bl. 45a Hlzs.  Hie hebt ſich an die hiſtorij Heſter.  [³]Er wirdig kunig aſſwerus reicht vō iudea  pis zu ethiopia … Endet Bl. 58a Z. 2 … vnd het gar gern gewiſt was ď  traum het bedeut. So merck ich nu wol das der tra‑um do her gezogen hat vnd ergangen iſt.  Ein ittlich menſch von herzen gert. Das er wer weiſz  vnd wol gelert. An meiſter v ſchrift das nit mag  ſein. So ku wir all auch nit latein. Darauff han  ich ein teil gedacht. Vnd vier hiſtorij zu ſamen pra‑cht. Ioſeph daniel v auch iudith. Vnd heſter auch  mit gutem ſith. die vier het got in ſeiner hut. Als er  noch ye dē guten thut. Dar durch wir peſſern vnſer  lebē. Dē puchlein iſt ſein ende gebē. Czu bambergk  in der ſelbē ſtat. Das albrecht pfiſter gedrucket hat  Do mā zalt tauſent v vierhūdert iar. Im zweiundſechzigſtē das iſt war. Nit lang nach ſand walpur‑gen tag. Die vns wol gnad erberben mag. Frid v  das eivig lebē. Das wolle vns got allē gebē. Amē  Bl. 58b leer.
Vorlage: Paris BN (Einzelfotos).
Anm. Vgl. Häussermann, Sabine: Die Bamberger Pfisterdrucke.
               Frühe Inkunabelillustration und Medienwandel. Berlin 2008. (Neue Forschungen zur
               deutschen Kunst. 9.).
H 8749. 
Schr 4234. 
Schramm I Abb. 114–166. 
Geldner: Bamberg 6. 
Pell 6029. 
CIBN V-173. 
ISTC ih00286500. 
 Manchester RylandsL. 
Paris BN. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Ippolito e Lionora
Auch „Storia di Ippolito Buondelmonti e Leonora
               de’Bardi.“ Prosanovelle, wohl im 15. Jh. entstanden. Die Autorschaft von
                  Leone Battista
                  Alberti für die Versfassung, die auf die Prosafassung zurückgeht, wird
               inzwischen angezweifelt. Die Geschichte vom ertappten Liebhaber, der sich als Dieb
               ausgibt, um die Geliebte nicht bloßzustellen, erlebte noch im 19. Jh.
               Bearbeitungen.
Ausg. von B. Bonucci. Bd 3. Firenze 1845
               S. 275–294.
Vgl. Varnhagen: Erlangen S. 54–55. —
               Lommatzsch I S. 105–109. — Dizionario S. 1673.
 
12 Bl. 
[a¹²]. 25 Z. Typ. 
5:119R. 
Bl. 1a
				[⁶]ELLA MAGNIFICA ET BELliſſima cita de firenza ſonno doi  caſate di antiqua nobilita & gentileza. Luna chiamata de bardi: &  laltra de bondalmonti: lequale eſſendo … Endet Bl. 12b Z. 17 …  Certo quella perſona chemai nō e ponta da eſſo amore nō po ſapere che coſa ſia melanconia: piacer: animo: paura: e dolceza.  .FINIS.  
Vorlage: Res.Publ. Unit 8.
Faks. Milano 1896.
HCR 9263. 
C 3320. 
IGI 5392 u.Corr. 
Pell 6338. 
CRF VI 1094. 
CIBN I-63. 
Pr 7348. 
BMC VI 616.IA 29851. 
Oates 2329. 
Ridolfi: Firenze S. 29–48. 
ISTC ii00173900. 
 Cambridge UL. 
Firenze BN. 
London BL. 
Milano BTrivulz. 
Padova BU. 
Paris BN (2 Ex., 1. Ex. Perg.), Mazarin. 
Stuttgart *
LB. 
Venezia BNMarc. 
Wien NB. 
 Gesamtüberlieferung: 11 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
16 Bl. 
[ab⁸]. 22–24 Z. Typ. 
1:106R. 
Bl. 1a
						[⁵] ELA MAGNIFICA E  belliſſima Cita de Fiorenza:  ſono due chaxate de ātiqua  nobilita & gientileza. Luna chiamata di Bardi: e laltra di  Bondelmonti. … Lage b adormento.  … Endet Bl. 15b Z. 20 … nō puo ſapere che coſſa ſia  malenconia. piacere. animo. paura. dolore. e  dolzeza.    .FINIS.  IN TRIVISO A DI .VIII. NOVEM.  .M.CCCC.LXXI.  Bl. 16 leer.
Vorlage: Res.Publ. Unit 8.
Anm. Vgl. Anm. 1 zu Nr 12594 u. Anm. zu 12599.
HC 9266. 
Rhodes: Treviso 13. 
Ce³ I-174u.Suppl. 
IGI 5393. 
Pr 6457. 
BMC VI 883.IA 28310. 
ISTC ii00174000. 
 London BL. 
Milano BTrivulz. 
New Haven UL. 
New York MorganL. 
 Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Bl. 1a
						[⁵]ELA MAGNIFICA  e belliſſima Cita de Fiorenza  ſono due chaxate de antiqua  nobilita et gientileza. Luna  chiamata di Bardi: e laltra di  Bōdalmōti. … Lage b adoꝛmento.  … Endet Bl. 15b Z. 20 … nō puo ſapere che coſſa ſia  melanconia. piacere. animo. paura dolore  e. dolzeza   FINIS  Explicit hiſtoria Hipoliti imſſa Venetiis  per me magiſtrum Iohannem ſcriptorem  de Auguſta Laus deo gloꝛioſo uirgini  Marie. .M.    .cccc.   Lxxii.  Bl. 16 leer.
Vorlage: Treviso BCom (Kopie).
Anm. 1. Seiten-, meist zeilengetr. Nachdr. der vorhergehenden
               Nr.
Anm. 2. Vgl. Anm. zu Nr 12599.
Treviso BCom. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
10 Bl. 
[a¹⁰]. 25 Z. Typ. 
1:98R. 
Bl. 1a
						[]ELLA Magnifica & beliſſima cita de fiorēza ſono due caſate de anticha nobilita & zētileza luna chiamata de Bādi & laltra de Bōdilmōte … Endet Bl. 10a Z. 4 … non po ſapere che coſſa ſia malenconia piacere animo paura dolorore e dolceza ;?;  ?FINIS?  BONONIAE IMPRESSVM PER ME VGONEM  RVGERIVM. ET DONINVM BERTOCHVM  REGIENSES ANNO DOMINI .M.CCCC.LXX  IIII. DIE SEXTO MADII   LAVS DEO  AMEN ;?;.  Bl. 10b leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
C 3321. 
Bühler: Bologna 6.A.2. 
Pr 6527. 
BMC VI 805.IA 28587. 
ISTC ii00174700. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. 
[a¹²]. 27 Z. Typ. 
1:115R. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a
						[]Ela magnifica e belliſſima Cita de fiorēza  ſono due chaxate de ātiqua nobilita & giētileza: Luna chiamata di Bardi: e laltra di Bondalmodti … Endet Bl. 12a Z. 26 … non puo ſapere che coſſa ſia melenconia piacere animo. pura. dolore. e dolzeza.   FINIS.:.  Bl. 12b leer.
Vorlage: Milano BTrivulz (Einzelfotos).
Milano BTrivulz. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. 
[a¹²]. 26–28 Z. Typ. 
1:107R. 
Bl. 1a INCOMINCIA la hiſtoria di Ypolito  e Lionora gioueni firentini liquali ꝑ amore  nō dubitarono uolere luno ꝑ laltro morire.  [³]Ella magnifica & belliſſima cita di  firenze ſono due caſate de antiqua  & nobile gentileza: Luna chiamata  de Baldi & lalrra de Bondelmonti. … Endet Bl. 12b Z. 19 … non puo ſapere che coſa ſia malanconia & piacere animo paura & dolore.  Finiſſe la hiſtoria de ypolito  & Lionora gioueni firentini. 
Vorlage: Napoli BN (Mikrofilm).
Napoli BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
16 Bl. 
[ab⁸]. Gez. [1].i.–.XV. 25 Z. Typ. 
3*:105G. Min. f. Init. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Blz. .i. INCOMINCIA LA HISTORIA  DE HIPOLITO E LIONORA ::  (n⁵)ELA MAGNIFICA E  belliſſima Cita de Fiorenza  ſono due chaxate de antiqua  nobilita et gientileza. Luna  chiamata di Bardi: e laltra di  Bondelmonti. … Lage b e quale foſſero le parole: che egli haueſſero  … Endet Bl. 16a m. Blz. .XV. Z. 16 … non puo ſapere che  coſa ſia malenconia. piacere. animo. paura.  dolore. e dolceza.  .FINIS.  .M.CCCC.LXXV.  .A DI  .X. APRIL.  .IN. TRIVISO.  .G.    .F.  Bl. 16b leer.
Vorlage: Treviso BCom (Mikrofilm).
Faks. Firenze 1861.
C 3322. 
Rhodes: Treviso 4. 
Ce³ I-175u.Suppl. 
IGICorr 5394A. 
Pr 6462. 
BMC VI 884.IA 28324. 
ISTC ii00175000. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
16 Bl. 
ab⁸. 22–24 Z. Typ. 
1:110R. 
Bl. 1a
						[⁵]ELA. MAGNIFICA  e belliſſima Cita de Fiorenza  ſono due chaxate de antiqua  nobilita & gientileza. Luna  chiamata di Bardi: e laltra di  Bondalmōti. … Sign. b adormento.  … Endet Bl. 15b Z. 20 … non puo ſapere  che coſſa ſia melanconia: piacere: animo:  paura: dolore: e dolzeza.   F.I.N.I.S.  Explicit hiſtoria Hipoliti īpreſſa mutine  per me magiſtrum Michahelem Volmar  Bl. 16 leer.
Vorlage: Milano BTrivulz (Kopie).
Zur Datierung: Die von Volmar benutzte Type entspricht der Type 2 des Johann Vurster, dessen letzter Druck in Modena für den 18.XI.1476 belegt ist.
Anm. Seiten-, meist zeilengetr. Nachdr. von Nr 12593 oder
               12594.
Città del Vaticano BVat. 
Dresden *ehem. LB. 
Milano BTrivulz. 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
H 9265. Brunet⁵ III 219. 
Nicht nachweisbar. Nach Brunet handelt es sich um eine
               Ausgabe der Versfassung, die zwischen 1500 und 1516 gedruckt wurde. Zur Versfassung
               von Leonore Battista Alberti vgl. auch GW 572–575.
Karel ende Elegast
Von den verschiedenen Fassungen der Erzählung von Karl
               dem Großen und dem zum Raub gezwungenen Elegast ist nur eine mittelniederl.
               Fassung im Frühdruck überliefert, die 1350 Verse umfasst. Es besteht keine
               Abhängigkeit von der mittelhochdeutschen Verserzählung „Karl und
               Elegast“ aus dem 14. Jh., die sich aus dem Franz. herleitet. Den späteren
               Ausgaben wurde ein kurzer Prosatext beigefügt.
Ausg. von A. M. Duinhoven. Zwolle 1969. (Zwolse Drukken en
               Herdrukken voor de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden.
               62.) — Hans van Dijk et Baukje Finet-Van der Schaaf. Groningen 1994.
Vgl. Verf.Lex.² IV 1012–1028. —
               Debaene S. 256. — Duinhoven, A. M.: Bijdragen tot rekonstructie van
               de „Karel ende Elegast.“ Assen 1975. (Neerlandica Traiectina.
               21.) — Zandt in Leuvense Bijdragen 70(1981)
               S. 145–149. — Rombauts in Hulde-album Dr. F. van Vinckenroye.
               Hasselt 1985 S. 245–252. — Varbanec in Problemy
               istočnikovedčeskogo izučenija rukopisnych i
               staropečatnych fondov. Leningrad 1979 S. 180–182.
1+? Bl. 18 Z. Typ. 
1:110G. Min. f. Init. 
Anfang unbekannt. Bl. [1a] Soe dat die coninc was in vare  … Z. 18 Soe ſcarp warē der ſwaerdē egghē  Bl. [1b]
				(d²)Ie coninc peynſde in ſinē moet  … Bricht ab Z. 18 Tfy was ic ye gheboꝛen 
Vorlage: Cambridge UL (Mikrofilm).
Anm. Der Text des Fragm. umfasst die Verse 395–430.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. 
C 3018. 
Kronenberg: CA 970a. 
Hellinga: PT I 51.II 429. 
ILC 506. 
Oates 3657. 
ISTC ic00204650. 
 Cambridge UL (Fragm. 1 Bl.). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. die hiſtoꝛie van coninck  karel ende van elegaſt  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij
				[⁵]Raeye hiſtoꝛie e al waer  Mach ic vtellē hooꝛt naer  Het was op enē auontſtōt  Dat karel ſlapē begonde  Tengelem op den rijn  … Sign. b Si vochten een langhe wile  … Endet Bl. 26b Z. 6 Dus moet god al onſe ſaken  Vooꝛ onſe doot te goede maken  Des gonne ons die hemelſche vader  Nu ſegghet amen alle gader: 
Vorlage: Haag KglB (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 68. Haag KglB (IISTC). 
C 3019. 
Conway 327. 
Kok: Houtsneden S. 116. 
CA 971. 
Hellinga: PT I 102.II 401. 
ILC 507. 
IDL 2850. 
ISTC ic00204700. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
26 Bl. 
a–d⁶e⁶. 29–30 Z. Typ. 
1:99G. Min. f. Init. Rubr. 
α. 1 Hlzs. 
Tit. ⁌ Een ſchone e ghenuechlike hiſtoꝛie van  den groten koninck karel e dē ridď Elegaſt  Hlzs.  Bl. 2a ⁌ Hier beghint een genuechlike hiſtoꝛie vā  den edelen coninc karel vā vꝛāckerijc. e vā  den vromen ridder elegaſt/  (e⁵)En vꝛay hiſtoꝛie e waer  Mach ic vtellen hoorter naer  Het was op eenen auonſtōde  … Sign. b Tis alſ wart paert ende man  … Endet Bl. 25a Z. 3 Des gonne ons die hemelſche vader  Nu ſegghet Amen alle gader  ⁌ Van coninc Karels leuē e doecht.  ⁌ Itē deſe voirſcreuē koninc kaerle leefde īt  iaer ons heren vij. C. e vi. … Endet Bl. 25b Z. 22 … E hi ſterf ſalichlic. e hi leyt begrauen tot aken in onſer vꝛouwen kercke.  ⁌ Hier eyndet die hiſtoꝛie van den edelen  coninc karel e den vꝛomen ridder Elegaſt  Bl. 26 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
HC 4522. 
Conway 341. 
Kok: Houtsneden S. 651. 
CA 972. 
Hellinga: PT I 96.II 391. 
ILC 508. 
VB 4812. 
ISTC ic00204750. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
24 Bl. 
a–d⁶. 30–31 Z. Typ. 
1:98G. Rubr. 
α. 1 Hlzs. 
Tit., xylogr. conīck karel  gedr. Ende elegaſt. een ſchoone hyſtoꝛie om leſen:.  Hlzs.  Bl. 1b
						[⁶]Its een ſchone hyſtoꝛie ende waer  Die ick vertellen ſal hooꝛter naer  Het was op eenen moꝛghen ſtonde  … Sign. b unbekannt. Endet Bl. 23b Z. 10 Dies gonne ons die hemelſche vader  Nv ſegghet Amen alle gader  ⁌ Van coninck karels leuē e duecht.  … Bricht ab Z. 31 nen. Ende hi was die alder ſterckſte e cloecſte  Bl. 24 unbekannt.
Vorlage: Sankt Petersburg NB (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. Duinhoven u. van Thienen in Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde 106(1990) S. 1–14.
Sankt Petersburg NB (Bl. 7, 12, 19 u. 24 fehlen). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
26 Bl. 
a–d⁶e⁶. 30 Z. Typ. 
1:99G. Häufig Min. f. Init. Rubr. 
α. 1 Hlzs.(?). DrM 
III. 
Bl. 1a Hlzs.(?)  Bl. 2a ⁌ Hier begint een genoechelike hyſtoꝛie van  den edelen coninck karel van vꝛanckerijck ende van den vꝛomen ridder Elegaſt  (e⁵)En vꝛaye hyſtoꝛie ende waer  Mach ic vtellen hoerter naer  Het was op eenen moꝛgen ſtondē  … Sign. b This al ſwart paert e man  … Endet Bl. 25a Z. 3 Des gonne ons die hemelſche vader  Nu ſegget Amen alle gader  ⁌ Van coninc karels leuen e duecht  … Endet Bl. 25b Z. 19 … E ſtarft ſalichlijc. e  hij leyt begrauen takē in onſer vꝛouwē kerke  ⁌ Hier eyndt die hiſtoꝛie van dē edelen coninc  karel. e den vꝛomen ridder elegaſt  Bl. 26a leer. Bl. 26b DrM  ⁌ Ghepꝛent tanwerpen bij my Gouaert bac. 
Vorlage: GW-Manuskript.
C 3020. 
Kok: Houtsneden S. 651. 
CA 973. 
Kronenberg: CA 973. 
Nijhoff-Kronenberg 0620. 
Hellinga: PT I 96.II 391. 
ILC 509. 
Ce³ H-285u.Suppl. 
ISTC ic00204760. 
 Washington (D.C.) *LC (Bl. 1 fehlt). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Karl der Große
Ausgangspunkt der Karlsepik war die „Historia Karoli
               Magni“, die in der Mitte des 12. Jhs entstand und dem Erzbischof Turpinus zugeschrieben wurde. Die volkssprachigen Dichtungen lassen sich meist auf
               Liedtraditionen zurückführen.
Unter dem Namen „Karl der Große“ werden
               hier nur die Werke der Karlsdichtung beschrieben, die den Namen Karls im Titel
               führen, oder solche Texte des Sagenkreises, die im 15. Jh. unter
               unterschiedlichen Werkbezeichnungen überliefert sind. Hat sich für eine
               Dichtung in diesem Zeitraum bereits ein Werktitel verbindlich durchgesetzt, der sich
               meist auf einen einzelnen Helden oder ein historisches oder legendäres Ereignis
               bezieht, wird der Text dort verzeichnet, z.B. 
Falconetto, 
Fierabras, 
Karel ende Elegast , 
La Spagna. 
Vgl. Paris, Gaston: Histoire poétique de
               Charlemagne. 2e éd. Paris 1905 (Reprint Genève
               1974). — Karl der Große. Lebenswerk und Nachleben. Bd 4: Das
               Nachleben. Hrsg. Wolfgang Braunfels und Percy Ernst Schramm. Düsseldorf
               1967. — Beer, Marina: Romanzi di Cavalleria. Roma 1987. —
               Eigen, Hella: Die Überlieferung der „letteratura cavalleresca“. Ihre
               Stellung auf dem italienischen Buchmarkt des 15. Jhs. Wiesbaden 1987.
               (Buchwissenschaftliche Beiträge aus dem deutschen Bucharchiv München.
               18.) — Farrier, Susan E.: The medieval Charlemagne Legend. An annotated
               bibliography. New York 1993. (Garland Medieval bibliographies. 15.)
 
Li Fatti di Carlo Magno e dei Paladini de Francia (H 4517)
The life of Charles the Great
Historia del emperador Carlo Magno
Di Carlo imperatore e dei baroni
Vgl. Dionisotti in Italia Medioevale e Umanistica
                  32(1989) S. 230.
62 Bl. 
A–G⁸H⁶. 32–34 Z. Typ. 
7:74G. Init. 
b, 
c. 
Bl. 1a m. Sign. A
							(E¹⁰) Pꝛego el ſoprano creatore el qual coreze el mondo uniuerſo la madre che  per la ſua gran dolceza che corona de  tute le creature poſſa a mi cōcede gratia in lo mio dire che eio poſſa cuntare de Carlo imperatore e de li baroni  con li paladini ſi come la gran guerra  feno con li ſarrazini e de Gayno traditore de ponte ſi che ſempre tradire  li uoleua.  (C²)Arlo imperatore tutte le terre da za e da la de  Mare ſignorezeua tutta la franza  E lamania e ognia caſtello ſignorezaua  … Sign. b Ebutoge le braze a collo e ſi lo baxaue  … Endet Bl. 61b Z. 29 E como grande pagura aue li chriſtiani  Ma ala fine fono deffati li pagani  FINIS  Impreſſo a Milano per Leonardo pachel et Vulderico  de Alamagnia che tutti duy ſon fideli compagni  A die uinti duy de Martio in .M.cccc.lxxxiij.  Bl. 62 leer.
Vorlage: Città del Vaticano BVat (Mikrofilm).
Anm. In der Lage A misst die Type 78 mm.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 90. 
C 1460. 
Rogledi Manni: Milano 254. 
Pr 5944. 
BMC VI 751.IA 26494. 
ISTC ic00202500. 
 Città del Vaticano BVat (Bl. 57 fehlt). 
London BL. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Carlomagno e Gano di Maganza
8 Bl. 
[a⁸]. 32 Z. Typ. 
6:76G. Init. 
r. 
Bl. 1a Aue virgo dolciſſima. ſalue. aue  regina īmaculata ſancta. e pura  dapeccatoꝛi confoꝛto. i ſtella. e naue  ched noi ſempꝛe ſe cuſtoda. e cura  … Z. 8 che emi dia grazia cheo digha alta ſtoꝛia  Del magno re charllone di pipino nato  e di quello traditoꝛe gano dimaganza  … Endet Bl. 8b Z. 31 e chi legiere la uole per ſuo d[…]o  faciſi auanti e donimi vn ma[…]tto 
Vorlage: Venezia BNMarc (Mikrofilm).
Anm. Vgl. Montanari, Anna: „Carlomagno e Gano di
                  Maganza“. Annotazioni sopra un incunabolo ritrovato. In: Italianistica.
                  Rivista di letteratura italiana 34/3(2005) S. 61–72.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Fioretti dei Paladini
Auch unter dem Titel „Istoria
                  dell’Imperatore Carlo Magno e dei Saraceni“ bekannt. Anonyme Dichtung
                  unterschiedlichen Umfangs in ottava rima. Der im Kern übereinstimmende Text
                  wird durch die einzelnen Dialekte geprägt. Der Erstausg. ist ein 11 Terzinen
                  umfassendes „Morale“ angehängt.
Ausg. von Giorgio Barini. Bologna 1905
                  S. 79–131. (Collezione di opere inedite o rare. 52.)
Vgl. Barini S. XIII–XV. —
                  Dizionario S. 1013.
18 Bl. 
a⁸b¹⁰. 32 Z. Typ. 
1:97R. Rubr. 
α. 
Tit. FIORETTI DI PALADINI  Bl. 1b ⁌ Al nome ſia didio padre & ſignore  ditucte quante le coſe create  … Z. 17 Correuan gli anni del noſtro ſignore  octo cento octo ſio ho bene amente  quando in europa a gran furore  … Sign. b Rinaldo il primo fu che coruina  … Endet Bl. 17a Z. 15 ſi partirno con fede & con iſperanza  chiua al ſepolcro & chi torna in franza  El mondo e un caos pien diſcompiglio  … Endet Bl. 17b Z. 31 quando ſi uede alle tenebre preſa  propter peccata ueniunt ad uerſa  Bl. 18a 11 Terzinen  Endet Bl. 18b Spera in deo & fac bonitatem  Finiti fiorecti de paladini 
Vorlage: Firenze BN (Mikrofilm).
R 1209. 
Rhodes: Firenze 308. 
IGI 3972. 
ISTC ic00203300. 
 Firenze BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Bl. 1a Fioꝛiti Di palladini di Franza.  α
							(A¹)l nome ſia didio padre ⁊ ſignoꝛe  di tutte quāte le coſe create  … Z. 18 Coꝛreuan gli āni del noſtro ſignoꝛe  … Endet Bl. 6bβ Z. 32 chi va al ſepulcro ⁊ chi toꝛna in frāza  El mōdo e vn chaos piē di ſcōpiglio  … Endet Z. 38 che non val dire dopo moꝛte mi pēto  fugite el male ⁊ albene ci atteremo  che molti nha inganati el ben fareno 
Vorlage: Paris BN (Einzelfotos).
Paris BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Bl. 1a Queſto e il Fioꝛeto de paladini  α
							(C)Orreano gli ani del no ſignore  ottocento otto ſio ho ben amente  quando in europa a gran furoꝛe  … Endet Bl. 4bβ Z. 47 ſi partino cō fede e con ſperanza  chi ua al ſepulchꝛo e chi toꝛna ī frāza. 
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
Anm. Vgl. Lommatzsch in Deutsche Akademie der Wissenschaften zu
         Berlin. Veröffentlichungen des Instituts für Romanische Sprachwissenschaft. Nr 2
         W2 12.
Wolfenbüttel *HerzogAugustB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. 
[a]. 2 Sp. 52–53 Z. Typ. 
24:64G. Init. 
kk. 
Bl. 1aα
							(C²)Oꝛꝛeano gli āni ďl no ſignore  octo cēto otto ſio ho ben a mente  quando in europa a gran furoꝛe  … Endet Bl. 4bβ Z. 51 ſi partino con fede e con ſperanza  chi va al ſepulchꝛo e chi toꝛna in franza.  Finis. 
Vorlage: Milano BTrivulz (Kopie).
R 1752. 
Veneziani: Brescia S. 121. 
IGI 2525 u.Corr. 
ISTC ic00203500. 
 Milano *BTrivulz. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Fioretto delle battaglie dei Paladini
Der Titel dieser Ausgabe wurde nach Melzi S. 153
                  festgelegt.
Vgl. Barini, Giorgio: Cantari cavallereschi dei secoli
                  XV e XVI. Bologna 1905 S. XIII. (Collezione di opere inedite o rare. 52.)
14 Bl. Typ. got. 1 Hlzs. 
Tit. Fioretto delle battagliie de Paladini  Bl. 2a In nome del ſantiſſimo Dio io canto  … Endet Bl. 14a Z. ? In nome di Dio.  Amen.  1498.  Hlzs.  Bl. 14b leer.
Vorlage: GW-Manuskript.
Ehem. Krone (Wien).
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
Gesta Caroli Magni Francorum regis
Anonyme Versdichtung in sieben Büchern aus der Zeit
                  um 1200, enstanden auf der Grundlage der „Historia Karoli Magni“, die
                  ein Geistlicher um die Mitte des 12. Jhs dem Zeitgenossen Karls, Erzbischof Turpinus (Tilpin), zugeschrieben hat und deren Text größtenteils auf der
                  französischen Sagenüberlieferung basiert. Auch unter dem Titel
                  „Karolellus“ bekannt.
Ausg. von Th. Merzdorf. Oldenburg 1855. —
                  Turpini „Historia Karoli Magni et Rotholandi“. Hrsg. von F. Castets.
                  Paris 1880.
Vgl. Geschichte der Textüberlieferung der antiken
                  u. mittelalterlichen Literatur. Bd II. Zürich 1964 S. 122 u. 182. 
48 Bl. 
A–F⁸. 22–23 Z. m. Durchsch. Typ. 
10:110G, 
11:76G. Init. 
c, 
q. Rubr. 
ι, 
θ. 1 Hlzs. DrM 
V. 
Bl. 1a Geſta Karoli magni  Francoꝛum regis  Hlzs. 
							(I¹)Nclita quo meōꝛi teneas coꝛdi lꝛarolelli  Scripta: metris paucis ſtrīgo/ d ipſe gerit.  Hec lege: qui claros lꝛaroli vis noſſe triūphos  De ſarracena quos gente truce tulit.  … Sign. b Aut ſex/ aut octo/ vel ſeptem ſiue duoꝝ.  … Endet Bl. 48a Z. 7 Quos chriſtus bello perimi permiſit in illo  Viuant cum chꝛiſto moꝛituri tempoꝛe nullo.  Hoc opus exegi ſūmo ſit gloꝛia regi:  Auxilio cuius operis ſum conditoꝛ huius.  Finis  ⁌ Exoꝛtatio  … Endet Z. 21 Et quia geſta tenet lꝛaroli bꝛeuis iſte libellus:  Imponatur ei pꝛopꝛium nomen lꝛarolellus.  Bl. 48b ⁌ Karoli magni francoꝛum regis ſemper inuicti īclita geſta deſcribens opus egregium opera Magiſtroꝛum Ioānis boueri. ⁊ Guillermi bouchet. accuratiſſime caſtigatum et amendis ſcriptoꝝ pꝛioꝛiſ  impꝛeſſionis vigili cum diliigentia releuatum. Fi‑nit feliciter.:  DrM 
Vorlage: Res.Publ. Unit 4.
C 1459. 
Ce³ C-203. 
Pell 3305. 
Pr 8749. 
BMC VIII 379.IA 42838. 
Oates 3268. 
ISTC ic00203000. 
 Bern UB. 
Cambridge UL. 
Chicago NewberryL. 
Dresden *ehem. LB. 
London BL. 
Oldenburg LB. 
Paris Arsenal, BN. 
 Gesamtüberlieferung: 8 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Innamoramento di Carlo Magno e dei suoi Paladini
Anonymes Epos von 77 Gesängen in ottava rima.
                  Diente auch als Vorlage für die selbständige Bearbeitung einzelner
                  Episoden.
Vgl. Dizionario S. 1006 u. 1067. —
                  Hartung in Romanische Forschungen 103(1991) S. 172–210.
248 Bl. 
a–zA–H⁸. 2 Sp. 48 Z. Typ. 
3:88R. Vereinzelt Min. f. Init. 
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. a2 IN COMENZA EL PRIMO LIBRO DEL IN AMOROMENTO DE  CARLO MANO IMPERATORE  DE ROMA E DE LE SVI PALADINI ORLANDO E RINALDO  LIBRO PRIMO.  (n³)el me prīcipio ſi ricorro e torno  Al alto uerbo re celeſtiale  … Z. 13 Re carlo magno di frāza e de la magna  De lingelterra Italia e de britagna  … Sign. b O conte come queſto fato andato  … Endet Bl. 247bα Z. 13 E per ſeruire acriſto benedeto  Se feceno poy temiti intendiray  E aquel modo finino la lor uita  Al uoſtro honore la iſtoria ſie fornita  FINIS.  Zorzo uualch dalemagna  del .M.cccclxxxi. adi .xx. de luio  Bl. 248a Reg. in 3 Sp. Endet Sp. 3 Z. 50 ma che faceua  Finis  Bl. 248b leer.
Vorlage: Philadelphia UL (Mikrofilm). Cologny BBodmer (Einzelfotos).
R 1163. 
Ce³ C-204. 
Büchler-Mattmann: Bodmeriana 156. 
ISTC ic00204000. 
 Cologny BBodmer. Philadelphia UL (Bl. 1, 2, 36, 82, 217 u. 248 fehlen). 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. Aij Incomincia el pꝛimo libꝛo  de lo inamoꝛamēto di Carlo mano īperatoꝛe di Roma: ⁊ de li ſuoi paladini Oꝛlādo e Ri.  (N⁸)El mio ncipio  mi ricoꝛro ⁊ toꝛ‑ Darunter eingerückt no  Al alto verbo re celeſtiale  … Sign. b E malagiſe parti con ſo arte  … Endet Bl. 124bγ Z. 15 E aquel modo finiron loꝛ vita  Al voſtro honoꝛ la iſtoꝛia ſie foꝛnita  FINIS.  Finite le bataglie delo inamoꝛa‑mento de Carlo Impꝛeſſo  in venexia ꝑ Mi Dionyſio Bertocho  nel .M.cccc.xcj. a di vl‑timo de  Luio.  LAVS DEO  5 Z. Reg. Endet Z. 31 che ſ0no quaderni. 
Vorlage: Milano BNBraid (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 88. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
2 Sp. 36 Z. Typ. 
1:78G. Meist Min. f. Init. Rubr. 
α. 
1.  12.II.1491. 
Bl. 1 leer(?). Bl. 2aα m. Sign. a2 ⁌ INCOMENçA EL PRIMo libꝛo del innamoꝛamēto de Carlo Mano imperatoꝛe di Roma e deli  ſuoi paladini e piu Oꝛlando e Rinaldo.  ⁌ LIBRO PRIMO  (n)El mio pꝛincipio ſi ricoꝛro e toꝛno  Al alto uerbo Re celeſtiale  … Sign. b Oꝛ chi uedeſſe aloꝛ pꝛeſto el conte  … Endet Bl. 35bβ Z. 27 Che coſtui che lotien fra ſi parlaua  E fra ſi ſteſſo molto ſi marauegliaua  … Bl. 36aα Z. 1 E ſe legerai la iſtoꝛia di Salione  In qui gran fati tu li trouerai  … Endet Z. 6 Si fecen chriſti an tu intenderai  Et a quel modo fini la loꝛ uita  Al uoſtro honoꝛe la iſtoꝛia e foꝛnita  F I N I S.  Qui e finito lo innamoꝛamento di  Carlo imperatoꝛe di Roma e Re di  Franza. Impꝛeſſo in la inclita cita di  Bologna per mi Bazaliero di Bazalerii ſtampatoꝛe. Ne lanno del noſtro  ſignoꝛe .Mcccclxxxxi. adi i2 di Febꝛaro.   Lauſ   Deo  Bl. 36b Schlußtit. INNAMORAMENTO DI CARLO 
2.  18.III.1491. 
36 Bl. 
a⁶bc⁸def⁶. DrM 
I. 
Bl. 1aα m. Sign. a ⁌ INCOMENCIA El Libꝛo  di Salione ⁊ de tutti li Paladini e  piu del conte Orlando ⁊ ancoꝛa del  pꝛincipio Rinaldo Signoꝛe di mōte  Albano.  (o⁸) Lucido ſplēdido  ꝑfecto e chiaro  Conſacrato iouan  euangeliſta  … Sign. b E pꝛomerendo carmelo foꝛte zura  … Endet Bl. 36bα Z. 31 Re di Polana ti fo manifeſto  Veniti da mi ſera ſtampito pꝛeſto  Impꝛeſſo in Bologna per mi Bazaliero di Bazalieri a di i8 de Marzo  M cccc lxxxxi.  F I N I S  β DrM 
Vorlage: Parma BPalat (Mikrofilm).
Anm. Der 1. Teil umfasst die ersten zehn Gesänge; die
                  letzte Zeile der Schlussoktave ist geändert. Die beiden angefügten
                  Oktaven stimmen mit den letzten des vollständigen Textes (76. Gesang)
                  überein. In der ersten Zeile der letzten Oktave wurde statt
                  „Falconeto“ hier „Salione“ eingefügt, womit zum 2.
                  Teil, der am 18.III.1491 erschien, übergeleitet wird. Die Abfolge der
                  Gesänge 11–20 ist teilweise verändert, am Schluss wurden wiederum
                  2 Oktaven angefügt.
R 1164(1). 1371(2). 
Bühler: Bologna 25.A.11(1). 25.A.12(2). 
IGI 2526(1). 8524(2). 
ISTC ic00204600. 
is00044600. 
 Parma BPalat (def.). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Die vier Kaufleute
„Die vier (zwei) Kaufleute“ behandeln das in
               der Weltliteratur weitverbreitete Motiv von der Wette um die Treue einer Frau. Am
               bekanntesten wurde die Novelle im „Decamerone“ (II, 9) des Giovanni
                  Boccaccio, die auch den vorliegenden Druckfassungen als Vorlage diente. Eine
               mittelhochdeutsche Versnovelle schuf 
                  Ruprecht von Würzburg.
Ausg. von Josef Raith. Leipzig 1936. (Aus Schrifttum und
               Sprache der Angelsachsen. 4.)
Vgl. Verf.Lex.² X 330–332. —
               Gutknecht, Christoph: Die mittelhochdeutsche Versnovelle „Von zwein
               Kaufmannen“ des Ruprecht von Würzburg. Phil. Diss. Hamburg
               1966. — Schmitt in Über Bücher, Bibliotheken und Leser.
               Festschr. Horst Kunze. Leipzig 1969 S. 149–159. (Zentralblatt für
               Bibliothekswesen. Beiheft 86.) 
Deutsch
10 Bl. 
[a¹⁰]. Zeilenzahl wechselnd. Typ. 
3:88G. Init. a, Maj. D aus Typ. 6:160G(?) des Peter Wagner. Rubr. α. Leisten. 20 Hlzs. 
Tit. Ein liepliche hiſtori vnd warheit von vir kaufmendern  Hlzs. (in Leisten)  Bl. 1b Hlzs. 
				(E¹¹)S begab ſich zn einer zeit das von  vngeſchicht vir vber dreffenlichen  reich Kaufleut zu ſamen kamen v  Riten mit ein ander gen paris nun  was es eben auf die Faſuacht … Endet Bl. 10a Z. 7 … vnd  als ir geſchlecht kamen durch die frawen zu eren als ir dan noch eīs  deils lebt vnd iſt geſchehen am ſuntag nach der heilligen drei kunig  tag als man zalt nach Criſtus gepurt MCCCC vud xriiij Iar  vnd auch lx iar geweſſen iſt Das Ambroſius ſtarb vnd Sein frums  weib im iar dar vor   H   H  Bl. 10b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Anm. Vgl. Schmitt, Anneliese: Zum Volksbuch von den vier
                  Kaufleuten. In: Über Bücher, Bibliotheken und Leser. Gesammelte
                  Beiträge zum 60. Geburtstag von Horst Kunze. Leipzig 1969.
                  (Zentralblatt für Bibliothekswesen. Beih. 86.) S.149–159. — Heerspink
                  Scholz, Myra J.: A Merchant’s Wife on Knight’s Adventure. Permutations of a
                  Medieval Tale in German, Dutch, and English Chapbooks around 1500. New York,
                  Washington 1999. (German Life and Civilization. 17.) (m. Abb.).
H 8750. 
Gotzkowsky A 6.1. 
Schr 4235. 
Schramm XVIII Abb. 643–662. 
VB 1933. 
BSB-Ink H-282. 
ISTC ih00286600. 
 Berlin *
SB. 
München SB (Bl. 10 fehlt). 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. 
AB⁶. Zeilenzahl wechselnd. Typ. 
1:90G, 
2:136G. Init. 
a. Rubr. 
α. 20 Hlzs. 
Tit. Eyn libliche hiſtori von  vier Kaufleuten.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. Aij Hlzs. 
				(E⁶)S begab ſich tzu einer tzeit daſz von vnge‑ſchicht vier vbertreffenlich reych kauflewth  tzu ſamme kamen … Sign. b Hlzs.  ❡ dar nach gingck ſy an daſz mr/ do fandt ſy einen ſchif‑… Endet Bl. 11a Z. 15 … Vnd iſt geſchehen am Sontag nach der heyligen drey knigk tag/  alſz man tzalt nach criſti vnſzers lyben herꝛen geburt Tau‑ſenth vierhundert vnd vierundtzweintzigck iar Vnd auch  viertzigck iar geweſen iſt/ do Ambꝛoſius ſtarb/ Vnd ſeyn  Bl. 11b frommes weyb ſtarb yn dem nechſten iar vor ym.  Gedꝛuckt vnd ſeligklichen vollendt/ yn der Frſt‑lichen ſtadt Leybſigck/ von Gregoꝛio Btticher  alſz man tzalt von Criſti vnnſers lyben herꝛen ge‑burth/ Tauſenth vierhundert vnd yn dem funf‑undneuntzigiſten iar. Amen.  Bl. 12 leer.
Vorlage: Faks. Berlin SB (Original).
Anm. Jörn Günther (Stalden) Brochure 17 Precious and
                  Precise (2016) Nr
                  45 (160.000 Euro).
Faks. hrsg. von Max Schiendorfer, Alice Gertrud u. Hans Rudolf
                  Bosch-Gwalter. Zürich 1991. (Kranich-Druck. 36.)
C 3014. 
Gotzkowsky A 6.4. 
Schr 4236. 
Schramm XIII Abb. 175–194. 
VB 1372. 
ISTC ih00286650. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
H 8751. PDA 237.461. Gotzkowsky S. 63. Schr 4237. 
Nicht nachweisbar. Wahrscheinlich identisch mit der
                  folgenden Nr.
10 Bl. 
[a¹⁰]. Zeilenzahl wechselnd. Typ. 
1:87G. Peter Wagner Init. a, d. Leisten. 21 Hlzs. 
Tit.
							(E¹)in lipliche hiſtoire von fier kaufleuten  Hlzs. (in Leisten)  Bl. 1b Hlzs. 
							(C¹¹)
							(S¹) begab ſich zn einer tzeit das in  vngeſchiten vir vbertreffenlichen  reich kaufleut zu ſamen kamen … Endet Bl. 10a Z. 9 … vnd iſt geſchehen am ſuntag nach  der heiligen drei kunige tag als man zelt nach Criſtus gepurt MCCCC vnd in dem xxiiij Iar vnd iſt auch dar nach geweſſen in  iar das Ambꝛoſius ſtaꝛb vnd ſein frumes weib in dem nechſten iar  hin vor  Impressum in 2 Sp. Getruckt vnd ſelligklichen  vollent in der keiſerli‑chen ſtat Nürnberg von  Mayr als man tzalt  nach Criſtus gepurt mcccc vnd im lxxxxviiij iar  Zwischen d. Sp. Hlzs.  Bl. 10b leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
Anm. Zum Exemplar vgl. Labarre in Gutenberg-Jahrbuch 1977
                  S. 84.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 47. 
H 8752. 
Gotzkowsky A 6.5. 
Schr 4238. 
Schramm XVIII Abb. 643–662. 
Pell 6030. 
CIBN H-164. 
ISTC ih00286700. 
 Paris BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Niederdeutsch
Tit. Eyne ſchone hiſtoꝛie van  twen kopluden vnde eyner  thuchtigen framen frauwen  Hlzs.  Bl. 2a
							(I⁵)N Deme iare na Cryſtus geborth.  Duſent verhundert vnde vyer vnde  twentith. Is geſchen to eyner tyd.  Dat veer ouer ryke koplude. Synt  vth ghetogen eyn ytliker nah ſyner  kopenſchop: Vnde van vngeſchycke hefft yd  ſyck begheuen. Dath duſſe veer koplude to ſa‑mende ſynt gekomen … Sign. b ſo wil my mine herre ſulnen doden V ſo hart  … Endet Bl. 12a Z. 8 … V duth is geſcheen  ame ſondage na der hilgen drier kōning dage  Alſe men ſchꝛeff na Criſtus geboꝛth .M.cccco  vnde ym .xxiiii. iare Id is nach nyht .lxx. iare  dath deſſe kopmen Ambꝛoſius gheleueth hefft  Men ſine erlike thuchtigē vnde vꝛame fꝛouwe  ys in deme Iare voꝛ om verſtoruen.)  Bl. 12b leer.
Vorlage: Res.Publ. Berlin SB (Original).
Gotzkowsky A 6.2. 
Borchling-Claussen 164. 
Schr 4239a. 
Schramm XII Abb. 338. 
Altmann: Brandis, Matthäus 26. 
VB 1479.5. 
ISTC ih00286630. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
10+? Bl. 
a⁶b+?. 29–30 Z. Typ. 
6:90G. Init. 
a. Rubr. 
β. 7+? Hlzs. 
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. aii
							(I⁸)N deme Iare na Criſtus ghe‑boꝛth Duſent verhundert vnd  im xxiiii. iare. Iſz geſchen to einer tyd Dat veer ouerrike kplude/ ſynt vth getogen/ … Sign. b ❡ Dar na ſumede he nicht lange/ Sunder in gro… Bricht ab Bl. 10b(?) Z. 14 ❡ Wo de heyden dem konnynge mit gewalt  in ſyn landt thgen/ dat tho vorwoſtende  Hlzs. 
Vorlage: Hildesheim DomB (Mikrofilm).
Gotzkowsky A 6.3. 
Schr 4239. 
Schramm XII Abb. 401–404c. 
Schramm XIII Abb. 175–194(?). 
Suckow: Koch 35. 
Ernst: Hildesheim II,2 160. 
ISTC ih00286640. 
 Hildesheim *DomB (Fragm. Bl. 2, 5, 6, 7 u. 10(?)). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Lanzelot
Lancelot du Lac
Der anonyme Prosaroman über den berühmten
                  Ritter der Tafelrunde des König Artus, der seinen Beinamen nach seiner
                  Pflegemutter Viviane, der Jungfrau vom See, wählte, entstand in den Jahren
                  1221–1225. Ausgehend vom Versepos des Chréstien de Troyes, erreichte dieser Stoff durch diese und weitere Prosabearbeitungen
                  große Bedeutung im Rahmen des Gral-Lancelot-Zyklus und des jüngeren
                  Zyklus des Pseudo-Robert de Boron, die in vielen Volkssprachen Bearbeitungen erfuhren.
Als Verfasser des „Lancelot du Lac“ galt
                  zeitweilig 
                     Gautier
                     Map, der im 4. Buch mehrfach genannt wird.
Ausg. von Elspeth Kennedy. Bd 1.2. Oxford
                  1980. — Alexandre Micha. T. 1–9. Genève 1978–1983.
                  (Textes littéraires français. 247. 249. 262. 278. 283. 286. 288.
                  315.) — Lancelot-Grail. The old Arthurian Vulgate. P. I–V. New
                  York 1993–1996.
Vgl. Verf.Lex.² V 530–546. —
                  Ertzdorff S. 88–94. — F. Lot: Étude sur le Lancelot
                  en prose. 2. éd. Paris 1954. (Bibliothèque de l’École
                  des hautes Études. Sciences historiques et philologiques.
                  226.) — Micha in Romania 81(1960) S. 145–187. —
                  Farrier, Susan E.: The medieval Charlemagne Legend. An annotated Bibliography. New
                  York 1993. (Garland Medieval Bibliographies. 15.) — Remakel,
                  Michèle: Rittertum zwischen Minne und Gral. Untersuchungen zum
                  mittelhochdeutschen Prosa-Lancelot. Frankfurt a. M. 1995. (Mikrokosmos. 42.)
2 Sp. 48 Z. Häufig Min. f. Init. KolTit. 
271 Bl. 
aa⁵a–m⁸n⁶o–zA–Ik⁸L. Typ. 
1:109G. Leisten. 3 Hlzs. DrM I. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs. (in Leisten)  Bl. 2aα m. Sign. aai. [³]y commence la table et regiſtre des  rubꝛiches du pꝛemier volume du liure ou rōmāt fait … Z. 7 … Specialemēt a  la louēge du treſvaillāt cheualier lācelot du  lac … Bl. 3bβ Z. 29 [³]y commence la table de la ſecōde  partie de ce pꝛemier volume. … Bl. 4bα Z. 30  Cy cōmence le pꝛologue  de ce pꝛeſent liure.  β [³]Ombien  les anciennes hiſtoi‑res ne ſont pas de pareille foy   ſont les ſainctes et diuines eſcriptures/ appꝛouuees en la criſtiēne loy … Bl. 5b (in Leisten) Hlzs. α (c³)y cōmence le liure fait et compoſe  a la perpetuation de memoire des  vertueux fais et geſtes de pluſi‑eurs nobles et excellentz cheualiers/ … Bl. 6aα m. Sign. a.i [⁶]N la marche de Gaule ⁊ de  la petite bretaigne auoit anciennement deux roys frēs  germains/ ſi auoient a femmes deux ſeurs germaines  … Sign. b ſon cueur. ſi diſt a ſoy meſmes. Ie ſuis moult  … Endet Bl. 181aβ m. Sign. z.iii. Z. 10 … Ainſi fut moꝛt gallehaut le filz  de la gayande le ſire des loingtaines iſles.  Bl. 181b (in Leisten) Hlzs. α [⁵]Inſi ſe dit le compte eſt lancelot  perdu que nul nen ſcait nulles  vrayes nouuelles ains cuident  tous ceulz qui le cōgnoiſſēt quil  ſoit mort … Endet Bl. 271bα Z. 16 Cōme plus a plain ſera narre ⁊ declare au ſecond volume de ce pꝛeſent liure. Ainſi pꝛēt fin  le pꝛemier volume des vertueux et gloꝛieux  faiz ⁊ geſtes du noble ⁊ puiſſāt cheualier lancelot du lac/ et des compaignons de la table  ronde.  Ce pꝛeſent ⁊ pꝛemier volume a eſte Impꝛime a Rouen. en loſtel de gaillard le bourgois  Lan de grace mil.cccc.iiii.xx. ⁊ huyt le .xxiiii.  iour de nouēbꝛe. Par iehan le bourgois. A lexaltacion de la nobleſſe/ et de la bonne cheualerie/  fut en la grāde bꝛetaigne/ eu tēps du treſ  noble ⁊ vailāt roy artus/ et de la table ronde  Et a lexaltacion des courages des iennes nobles ou aultres  ſe veullēt erxcerciter aux armes ⁊ acquerir loꝛdꝛe de cheualerie.  DrM 
234 Bl. 
[a²]A–O⁸PQ⁶R–Vaabb⁸cc⁶dd–ff⁸gg⁶ hh–kk⁸. Typ. 
10:109G. Leisten. 3 Hlzs. 
Bl. 1a leer. Bl. 1bα Cy commence le ſecond volume de la Table ronde/ autrement dit Lancelot du lac. … Endet Bl. 2aα Z. 37 Cy fine la table de la tierce  partie de ce pꝛeſent volume.  Bl. 2b leer. Bl. 3a m. Sign. Ai (in Leisten) Hlzs. α [⁸]pꝛes que Lancelot du  lac ſe fut parti du chaſteau de la dame lalle lui auoit pꝛomis de  lui monſtrer la plus  belle choſe du monde  elle le mena tout dꝛoit  au chaſteau de Coꝛbenic/ … Sign. b pour y perdre la vie. Loꝛs lui demanda com… Endet Bl. 125aβ Z. 1 …  Si  ſe y aſſemblerent tous/ et ſi en y eut tant quil  eſtoit impoſſible de les nombꝛer.  Cy fine la tierce partie de lancelot du lac  autrement dit la table ronde. Et enſuit la  quarte: faiſant mēcion de la conſte du ſaint  graal.  Bl. 125bα Cy commence la table de la quarte par‑tie de lancelot du lac: … Bl. 126a (in Leisten) Hlzs. α (I⁸)A veille de la penthecouſte que les  compaignons de  la table ronde furent venus a kamalot ⁊ ilz eurēt  ouy le ſeruice. … Endet Bl. 180bβ Z. 42 … Et a tant ſe taiſt le compte des a‑uentures du ſaint gꝛaal/ ⁊ retouꝛne a la moꝛt  du roy artus.  Cy fine maiſtre gaultier map ſon traitte  du ſaint graal/ puis apꝛes vouldꝛa traitter  de la moꝛt du roy artus.  Bl. 181aα m. Sign. ddi Cy commence la table de la derniere partie de ce preſent volume/ ou maiſtre gaultier  maap fait mention de la moꝛt du roy Artus  et des cheualiers de la table ronde: et commēt  par enuye le royaulme de logres fut deſtruit.  … Bl. 182a m. Sign. ddii (in Leisten) Hlzs. α (a⁸)Pꝛes ce que maiſtre gaultier map  eut traictie des auentures du ſaīt  gꝛaal aſſez ſouf‑fiſammēt ſi comme il luy ſēbloit  il fut aduiz au  roy Henry ſon ſeigneur … Endet Bl. 234bβ Z. 10 … Si ſen alla auec larceueſque  ⁊ auec bliomberis/ ⁊ vſa auec eulx le demou‑rant de ſa vie en ſeruant noſtre ſeigneur.  Cy fine le derrenier volume de la table rōde faiſant mencion des fais ⁊ pꝛoeſſes de mōſeigneur lācelot du lac ⁊ dautꝛes pluſieuꝛs nobles ⁊ vaillans hommes ſes compaignons.  Compile ⁊ extꝛaict pꝛciſement ⁊ au iuſte des  vꝛayes hiſtoires faiſantes de ce mencion/ par  treſnotable homme ⁊ treſexꝑt hiſtoꝛien mai‑ſtre Gaultier map. Et impꝛime a Paris par  Iehan du pꝛe. En lā de grace mil cccc.iiii.xx.  ⁊ viii. le xvi. iour de ſeptembꝛe.  
Vorlage: Faks. Dresden SUB (Original). Paris BN (Einzelfotos).
Anm. 1. Die Übereinstimmung der Typen und der Ausstattung
                  spricht dafür, dass die Teile als Bucheinheit konzipiert waren.
Anm. 2. Vgl. Diesbach, Vérène de: Six siècles de littérature française: XVe siècle (Bibliothèque Jean Bonna). Genève/Paris 2018 S. 124–127 Nr 26.
Faks. hrsg. von C. E. Pickford. London 1973 (Reprint
                  1975).
HC 9849(1.2). 
C 3474(1.2). 
Claudin I 273. 274. 
Bechtel L-37. 
Girard: Rouen 95(1). 
CBB 2437u.Suppl(1). 
Ce³ L-33(2). 
IGI 5646(1). 5647(2). 
Pell 6972(1.2). 
CRF VI 1186(1). 
CRF XVIII 334. 
CIBN L-29. L-29(1). L-30(2). 
Pr 8042(2). 8769(1). 
BMC VIII 392. 393.IC 43935. 
Bod-inc L-027. L-028. 
Deckert 420. 
ISTC il00033000. 
il00033500. 
 Aberystwyth NL (1.2. 1, Bl. 1 fehlt). 
Chicago NewberryL (2). 
Dresden *
SUB (1.2. 1, Bl. 1 fehlt). 
Firenze BN (1.2). 
Liège BU (1, Bl. 1 fehlt). 
London BL (1). 
Oxford Bodl (2 Ex., 1. Ex. 1.2, 2. Ex. 1, def.). 
Paris Arsenal (2 Ex., 1. Ex. 1, 2. Ex. 1, Bl. 1 u. 2 fehlen), 
BN (2 Ex., 1. Ex. 1.2, 2. Ex. 2), 
EcBeauxArts (def.), Mazarin (1). 
Wien NB (1.2).  — Bonna (Genève).
 Gesamtüberlieferung: 15 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
2 Sp. 47 Z. Typ. 
3:117G, 
3**:119G. Init. e. Häufig Min. f. Init. Leisten. Zahlr. Hlzs. DrM 
II. KolTit. 
1. Erstes Buch.  1.VII.1494. 
250 Bl. a⁶b–zA–G⁸HI⁶. Gez. [6]Feul.i.–Feul  .CCxliii[1] [m. Fehlern]. 
Tit., xylogr. (L)e pꝛemier volume de lācelot  du lac nouuellement.  impꝛime. a paris. .AV.  Bl. 2a Hlzs.  α (C)Onſiderāt  paꝛ les triūphalle  et gloꝛieuſes oeuures que les  vaillans hommes ⁊ nobles cheualiers anciennement firent … Bl. 3aα m. Sign. aiii Cy commence la table du pꝛemier volume de la table ronde lancelot du lac  … Tab. endet Bl. 6bβ Z. 20 Cy finiſt la table du pꝛemier volume de la table ronde  lancelot du lac.  Bl. 7a m. Blz. Feul.i. Hlzs.  α Cy cōmence le mier volume de la  table rōde lācelot du lac ou l il trai‑cte mieremēt. comment as la moꝛt  Vterpādꝛagon roy du royaume de logres ⁊ as la moꝛt aramō roy de la pe β tite bꝛetaigne le roy claudas de la terre deſerte … Bl. 7bα [⁵]N la marche de gaule ⁊ de  la petite bꝛetaigne … Sign. c car ſpirituelle choſe ne peut eſtre tou‑… Endet Bl. 249aα m. Blz. Feul.CCxliii Z. 15 … Ainſi fuſt moꝛt gallehault le filz a la gayāde le ſire des loī‑taines iſles.  Cy finiſt le pꝛemier vollume de  la table ronde lancelot du lac.  Impꝛime a paris. Lan mille quatre cens quatre vingtz et quatoꝛze. Le  pꝛemier iour de Iuillet. Pour anthoine verard Libraire demourant ſus  le pont noſtre dame a lymage ſaint Iehan leuangeliſte/ Ou au pꝛemier piller au palais ou len chante la meſſe de  meſſieur les pꝛeſidens.  β DrM  Bl. 249b u. 250 leer.
2. Zweites Buch. 
192 Bl. abb–zz⁊⁊⁸. Gez. [6]Feullet iii–Fueillet c.lxxxvii[1] [m. Fehlern]. 
Tit., xylogr. (L)e ſecond volume de lācelot  du lac nouuellement.  impꝛime. a paris. .AV.  Bl. 1bα Cy commence la table du ſe‑cond volume de la table ronde … Tab. endet Bl. 4bβ Z. 12 priſonnez furent de liurez  Bl. 5 leer. Bl. 6a m. Sign. bb.ii Hlzs.  α [³]y commnce le ſecond volume  de la table ronde lancelot du  lac ou l eſt faicte mētion pꝛemierement comment tous ceulx de la  maiſon au Roy artus furent troublez  β pour lancelot/ … Bl. 6bα [³]Inſi ſe dit le cōpte eſt lancelot  perdu … Sign. c fent ⁊ lancelot pꝛint la hache par le fer… Endet Bl. 191bβ Z. 40 et miſt a fin pluſieurs autres auētures  cōme plus a plain ſera narre et deſclare  au troizieſme volume de ce ſent liure.  Ainſi pꝛent fin le ſecōd volume de merueilleux faitz et geſtes du noble et puiſſant cheualier lancelot du lac compaignon de la table ronde.  Bl. 192 leer.
3. Drittes bis fünftes Buch.  30.IV.1494. 
240 Bl. A⁶aaa–zzzAAA–DDD⁸EEE–GGG⁶. Gez. [7]Fue.ii–Fuellet ccxxiiii [m. Fehlern]. 
Tit., xylogr.
					(L)e Tiers volume de lācelot  du lac nouuellement.  impꝛime. a paris. .AV.  Bl. 2aα m. Sign. Aii. Cy commence la table du  troizieſme volume de la table ronde lancelot du lac  … Tab. endet Bl. 6bα Z. 12 Cy commence le troiſieſme  volume de la table ronde ou  quel eſt faicte mention des  faitz ⁊ louenges du noble et  vaillant cheualier Lancelot  du lac.  Bl. 7a m. Sign. aaa.i (in Leisten) Hlzs.  α Comment Lancelot du lac  trouua dedans la foꝛeſt pe‑rilleuſe la tōbe de ſon gꝛāt  β pere … Bl. 7bα
					[]Vāt lācelot fut entre en  la foꝛeſt perilleuſe ⁊ il eut  tāt cheuauche … Sign. b vous auiez encoꝛes greigneur affaire  … Endet Bl. 239bα Z. 26 … ⁊ vſa auec  eulx le demourant de ſa vie en ſeruant  noſtre ſeigneur.  Cy fine le derrenier volume  de la table ronde faiſant mē‑tion des fais ⁊ pꝛoeſſes de mōſeigur lancelot du lac ⁊ dau‑tres pluſieurs nobles ⁊ vail‑lans hommes ſes cōpaignōs  Impꝛime a paris ce derrenier  iour dapuril mil quatre cccc  quatre vingtz ⁊ quatoꝛze/ po  anthoine veraꝛd libꝛaire de‑mourant a paris ſur le pont  noſtre dame a lymaige ſainct  iehan leuangeliſte/ ou au pa‑lais au pꝛemier pillier ou len  β chante la meſſe de meſſeigrs  les pꝛeſidens.  DrM  Bl. 240 leer.
Vorlage: Haag KglB. London BL. Paris BN (Einzelfotos).
Anm. 1. P. 1 auch mit zwischen Bl. 1 u. 2 eingelegtem, beidseitig bedrucktem Widmungsbl. a Hlzs. 
					[¹]Ouraige hault noble cheualereux  [¹]onte craignant deſtrant eſtꝛe eureux  …Endet b Z. 37
					[¹]u les hauls pꝛis darmes quil cōqueſtoit  [¹]is cy ſōt au long pour en auoir memoire  (Pell. CIBN; z.B. 1. Ex. Paris BN), vgl. auch Des livres et des rois. La bibliothèque
                  royale de Blois. Paris 1992 S. 106–109.
Anm. 2. P. 3 auch Bl. 7bα Z. 3 auch abweichend … cheuauchoit … (z.B. Ex. Wien NB).
HC 9848. 
R 1551(3). 
Claudin II 463–469. 
Bechtel L-38. 
Macfarlane 35. 
Winn: Vérard S. 295–313. 
IDL 2883(2). 
IGI 5648(3). 
Pell 6973a-k. 
CRF VI 1187(1). 
CRF XVIII 335. 
CIBN L-31. 
Pr 8434. 
BMC VIII 83.IC 41162(3). 
Büchler-Mattmann: Bodmeriana 159. 
Collijn: Stockholm 1294. 
ISTC il00033600. 
il00033700. 
 Blackburn M (3, def.). 
Cologny BBodmer (1.2). 
Haag KglB (2, Perg., Tit. radiert). 
London BL (3). 
Mainz GutenbergM (Fragm. 2 Bl. aus P.2). 
Modena BEst (3). 
Paris BN (3 Ex., 1. Ex. 1–3. Perg., 2. Ex. 1–3. Perg., 3. Ex. Perg. Fragm. 4 Bl.), 
EcBeauxArts (1, def.,), Mazarin (1, Perg., def.). 
Sankt Petersburg NB (1.2). 
Stockholm KglB (1.3, Perg.). 
Torino BNU (3). 
Wien NB (1–3, Perg.). 
 Gesamtüberlieferung: 15 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
2 Sp. Typ. 
3*:115G, 
3**:119G, 
7:114G. Init. 
a, e. Vereinzelt Maj., häufig Min. f. Init. Rubr. 
α. 45 Hlzs., dar. 10 Wdh. 
1. Erstes Buch.  1.VII.1494. 
250 Bl. [a⁶]b–zA–G⁸HI⁶. Gez. [7]Fueillet.ii.–Fueillet ccxliii[1] [m. Fehlern]. 47 Z. 
Tit., xylogr.
								(L)e pꝛemier volume de lācelot  du lac nouuellement.  impꝛime. a paris. .AV.  Bl. 2a Hlzs.  α
								(c)Onſiderāt  par les triūphal‑les et gloꝛieuſes euures que le  vaillans hommes et noble cheualiers anciennemēt firent … Bl. 3aα Cy commence la table  du pꝛemier volume de la table ronde lancelot du lac.  … Tab. endet Bl. 6bβ Z. 20 Cy finiſt la table du pꝛe‑mier volume de la table rō‑de lancelot du lac.  Bl. 7a Hlzs.  α Cy commence le pꝛemier volume  de la table ronde lancelot du lac au l  il traicte pꝛemierement Cōment as  la moꝛt de vter pandꝛagō roy du royaume de longres: ⁊ as la moꝛt aramon roy  β de la petite bꝛetaigne le roy claudas de  la terre deſerte … Bl. 7bα
								(e)N la marche de gaules et de  la petite bꝛetaigne … Sign. c car ſpirituelle choſe ne peut eſtre tou‑… Endet Bl. 249aα m. Blz. Fueillet ccxliii Z. 15 Ainſi fut moꝛt galehault le filz a la geyande le ſire des lointaines iſles  ⁌ Cy finiſt le pꝛemier volume de  la table ronde Lancelot du lac.  Impꝛime a paris Lan mil quatrecens quatre vingtz et quatoꝛze. Le pꝛemier iour de Iuillet pour Antoine ve‑rerd Libꝛaire demourāt ſus le pont noſtre dame a lymaige ſaint Iehan le‑uangeliſte/ Ou au pꝛemier pillier au  palais ou len chante la meſſe de meſ‑ſieurs les pꝛeſidens  Bl. 249b u. 250 leer.
2. Zweites Buch. 
192 Bl. abb–zz⁊⁊⁸. Gez. [6]Fueillet.iii.–Fueillet.clxxxvii[i] [m. Fehlern]. 
Tit., xylogr.
								(L)e ſecond volume de lācelot  du lac nouuellement.  impꝛime. a paris. .AV.  Bl. 1bα ⁌ Cy commence la table du ſecond volume de la table Ronde  … Tab. endet Bl. 4bβ Z. 13 pꝛiſonnez furent de liurez   clxxxiiii  Bl. 5 leer. Bl. 6a m. Sign bb.ii Hlzs.  α
								(c³)y commence le ſecond volume  de la table ronde Lancelot du  lac ou l eſt faicte mēcion pꝛe‑mierement comment tous ceulx de la  mayſon au Roy artus furent troublez  β pour lancelot/ … Bl. 6bα
								(A²)Inſi ſe dit le compte eſt lancelot  perdu … Sign. c fent ⁊ lancelot pꝛint la hache par le fer… Endet Bl. 191bβ Z. 39 … ⁊ miſt a  fin pluſieurs autres aduētures cōme  plu a plaī ſera narre ⁊ deſclare au troiſieſme volume de ce pꝛeſent liure.  Ainſi pꝛend fin le ſecond volume de  merueilleux faitz et geſtes du noble et  puiſſant cheualier lancelot du lac compaignon de la table ronde.  Bl. 192 leer.
3. Drittes bis fünftes Buch.  30.IV.1494. 
240 Bl. A⁶aaa–zzzAAA–DDD⁸EEE–GGG⁶. Gez. [7]Feuillet ii–Feuillet cc.xxiij[1] [m. Fehlern]. 45 Z. 
Tit., xylogr.
								(L)e Tiers volume de lācelot  du lac nouuellement.  impꝛime. a paris. .AV.  Bl. 2aα m. Sign. A.ii Cy commence la table du  troizieſme volume de la table ronde de lācelot du lac  … Tab. endet Bl. 6bα Z. 12 Cy commence le troiſieſme  volume de la table ronde ou  quel eſt faicte mention des  faitz et louenges du noblo et  vaillant cheualier Lancelot  du lac  Bl. 7a m. Sign. aaa.i Hlzs.  α Comment loncelot da lac  trouua dedās la foꝛeſt pe‑rilleuſe la tōbe de ſon grād  β pere. … Bl. 7bα
								(q)Vant lācelot fut entre en  la foꝛeſt perilleuſe ⁊ il eut  tāt cheuauche … Sign. b vous auiez encoꝛes greigneur affaire.  … Endet Bl. 239bα Z. 26 … ⁊ vſa auec  eulx le demourant de ſa vie en ſeruāt  noſtre ſeigneur.  Cy fine le derrenier volume  de la table rande faiſant mē‑tiō des fais ⁊ pꝛoeſſes de mōſeigneur lācelot du lac ⁊ dautres pluſieurs nobles ⁊ vail‑lans hommes ſes cōpaignōs  Impꝛime a paris ce derreīer  iour dapuril mil quatre. cccc  quatre vīgtz ⁊ quatoꝛze/ pour  anthoine verard libꝛaire de‑mourant a paris ſur le pont  noſtre dame a lymaige ſaint  iehen leuangeliſte/ ou au palais au pꝛemier pillier ou len  chāte la meſſe de meſſeigrs  les pꝛeſidens.  Bl. 240 leer.
Vorlage: Cologny BBodmer. London BL. Sankt Petersburg NB (Mikrofilme).
Zur Datierung vgl. BMC VIII S. 91 u. 92.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. 
Cologny BBodmer (1–3). 
London BL (1.3. 3 def.). 
Sankt Petersburg NB (3, def.). 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
H 9850. 
Moreau I 1504.67. 
Bechtel L-39. 
Macfarlane 40. 166. 
Ce³ L-34. 
IBEPostinc 146. 
Pell 6973l-o. 
CRF I 952. 
CRF XI S. 135. 
Pr 8459. 
Brit.Libr.Cat. 183 S. 227. 
Chantilly 1057. 
ISTC il00034000. 
Šimáková-Vrchotka 1186. 
 Es handelt sich um einen Nachdruck von Nr 12623, wobei
                  das Datum übernommen wurde. Wegen der Adresse aber nach 1503.
Reproduktionen: Paris Arsenal (Digitalisate) (1),  (2),  (3). 
Toledo BP (Digitalisate) (2),  (3). 
 Amsterdam ehem. BPhilHermet (2). 
Chantilly MConde. 
Chapel Hill UL. 
Città del Vaticano BVat. 
Darmstadt ULB (3). 
Křivoklát Fürstenberg (3). 
London BL (2 Ex., 2. Ex. 1.2). 
Lyon BMun. 
Madrid BN. 
New York MorganL. 
Paris Arsenal (1–3). 
Princeton UL (1). 
Toledo BP (2.3). 
Troyes BMun (1.3, def.). 
Washington (D.C.) LC. 
 Gesamtüberlieferung: 16 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Lanseloet van Denemarken
Auch „Historie van den edelen Lantsloet ende die
                  scone Sandrijn“. Eines von vier anonym überlieferten
                  mittelniederländischen weltlichen Dramen aus dem 14. Jh. Das brabantische
                  Stück war im späten Mittelalter im niederländischen Sprachgebiet
                  sehr populär und wurde, dann als Prosafassung, bis ins 18. Jh. tradiert. Die
                  Kölner Drucke zeigen eine fortschreitende Ripuarisierung der
                  niederländischen Druckvorlage.
Ausg. von A. H. Hoffmann von Fallersleben in Horae
                  Belgicae 5(1837) S. 1–44. — P. Leendertz Jr. in
                  Middelnederlansche dramatische poezie. Leiden 1907
                  S. 78–114. — R. Roemans u. H. van Assche. Antwerpen
                  1979.
Vgl. Debaene S. 257–258. —
                  Verf.Lex.² V 607–608. — Goossens in Festschrift für
                  Gerhard Cordes zum 65. Geburtstag. Bd 1. Neumünster 1973
                  S. 61–73. — Goossens in Niederdeutsche Beiträge.
                  Festschrift für Felix Wortmann zum 70. Geburtstag. Köln, Wien 1976
                  S. 216–234. (Niederdeutsche Studien. 23.) — Beckers, J. J.
                  M.: Een Tekst voor alle tijden: een onderzoek naar de receptiesituatie van de
                  oudste overgelverde versies van Lanseloet van Denemerken. Sittard 1993.
20 Bl. 
ab⁶cd. 29–30 Z. Typ. 
1:99G. Init. 
a. Rubr. 
α. 4 Hlzs., dar. 1 Wdh. 
Tit. ⁌ Hier beghint een ſeer ghenoechlike  ende amoꝛoeze hiſtoꝛie van den eedelē  Lantſloet. e die ſcone Sandꝛijn.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a Lantſloet  (A)y god here hoe mach dat ſijn  Dat ic die ſcone ſandꝛijn  Aldus int herte heb beſeten  E mi ſoe ſere woꝛt verweten  … Sign. b Die moeder  … Endet Bl. 20a Z. 20  Dat wi die min ſo moeten dꝛaghen  Dat wi gode moghen behaghen  Dat gundt ons god die hemelſche vader  Nv ſegghet amen alle gader  Dit boec is voleynt bi mi Gouert vā  ghemen ter goude in hollant  Bl. 20b leer.
Vorlage: Faks.
Faks. hrsg. von Martinus Nijhoff. The Hague 1902.
C 3021. 
Conway 335. 
Kok: Houtsneden S. 495. 
CA 974. 
Hellinga: PT I 84.II 423. 
ILC 1405. 
ISTC il00032400. 
 Lübeck *ehem. StB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
9+? Bl. 
[8]a+?. 29 Z. Typ. 
1:99G. 1+? Hlzs. 
Anfang unbekannt. Bl. 9a m. Sign. a1 Hlzs.  Bl. 9b Een ridder  Nv god wouts ic vaer iaghen  Ick bidde gode vanden troen  … Bricht ab Z. 29 Die moet mi gheuen goet auentuer 
Vorlage: Haag KglB (Kopie).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. Res.Publ. Unit 68 . 
Kok: Houtsneden S. 495. 
Kronenberg: CA 974a. 
Hellinga: PT I 84.II 423. 
ILC 1406. 
IDL 2889. 
ISTC il00032500. 
 Haag KglB (Fragm. 1 Bl.). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
18 Bl. 
a–c⁶. 32–33 Z. Typ. 
1:180G, 
2:290G, 
4:95G, 
5:140G. Init. a. Vereinzelt Min. f. Init. Rubr. 
α, 
γ. x. 5 Hlzs., dar. 1 Wdh. DrM 
Ia. 
Tit.
							(D¹)e hiſtoꝛie vā Lanſlot Ind Van dye Schone Sandryn  Hlzs.  Bl. 1b Hier beghint eyn genuechtelike ind ſchoen hiſtoꝛie van den edelen lan‑ſloot jnd de ſchone ſandrine  Lanſloot  (O³)ch god heere hoe mach dat ſyn  Dat ich die ſchone ſandrijn  Aldns int hertze hebbe beſeten  … Sign. b Ttzo dat he ſyn wil heeft volbꝛacht  … Endet Bl. 18a Z. 29 Dat wijꝛ gode moghen behaghen  Dat gon ons die hemelſche vader  Nu ſegt amen alle gader  ⁌ Hier eyndet eyn gennechelicke hiſtoꝛie van  dem edele lanſloot ind die ſchone ſandrijne  Bl. 18b DrM 
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. 
Wolfenbüttel HerzogAugustB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
La Tragèdia de Lançalot
11+? Bl. 
a⁸b³⁺+?. 28 Z. Typ. 
1:99G. Init. 
c, d. Vereinzelt Min. f. Init. Rubr. 
α. 
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. .a.iij. ⁌ Tragedia oꝛdenade ꝑ moſſē gras la l es part  de la gran obꝛa dels actes del famos caualler lançalot del lac en la qual ſe moſtra clarament quāt  les ſolaſias en les coſes de amoꝛ danyē: e com als  qui vertaderament amen ninguna coſa los deſo‑bliga. Endꝛeſada al egregi compte de Iſcla.  (V)Ida enamoꝛada: ſenyoꝛ de pꝛeclara virtut e fama: ſegons experiencia creure  fa:  … Sign. b  tat hoꝛa diſpoſta vench ab ella a parlament: hon … Bricht ab Bl. 11b Z. 28  mageſtat te han pꝛepoſat obligat e eſtret. La rey 
Vorlage: Barcelona BCatal (Mikrofilm).
Faks. hrsg. von Martí de Riquer. Barcelona 1984.
Concheff 808. 
Haebler 303.5. 
Vindel: Arte tip. I 195.117. 
IBE 2693. 
ISTC ig00349500. 
 Barcelona BCatal (Fragm. Bl. 2–7 u. 9–11). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
König Laurins Rosengarten
Die anonyme, in Südtirol entstandene Versdichtung aus
               dem Stoffkreis um Dietrich von Bern ist in mindestens 5 Versionen in zahlreichen
               Handschriften und Drucken überliefert. Die Drucke gehören, wie auch das
               Heldenbuch (GW 12185. 12186), in dem „Laurin“ abgedruckt ist, zur
               jüngeren Vulgat-Version.
Ausg. von Manfred Lemmer. Leipzig 1977. (Sammlung
               Dieterich. 370.)
Vgl. Verf.Lex.² V 625–630. — Flood in
               Zeitschrift für deutsche Philologie 91(1972) S. 29–48. —
               Heinzle, Joachim: Mittelhochdeutsche Dietrichsepik. München 1978.
               (Münchener Texte und Untersuchungen. 62.) — Deutsche Heldenepik in
               Tirol. Hrsg. E. Kühebacher. Bozen 1979. — Cometa, M.: Il Laurin e il
               mondo dei racconti popolari. Milano 1981. 
30 Bl. 
a–d⁶ef⁶. 2 Sp. 30–32 Z. Typ. 
1:156G, 
3:96G. Init. 
c. 20 Hlzs., dar. 4 Wdh. 
Tit.
						(D²)Is büechlin ſaget von dem roſen‑garten künig laurin vnd von den  ryſen ꝛvie ſie mit ein ander ſtrytē vnd vō  den ſchonē fraꝛven das gar kurtzꝛvilig  iſt zu leſen durch vſz mit ſeinen figuren.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα
						(I³)R herren hie beſunder/  vernement groſz wunď/  die voꝛ zittē geſchehē ſint  … Sign. b der ſtūnd recht als er lebte/  … Endet Bl. 29bβ Z. 15 pfennig vnd ryche wat  hie mit diſz bůch ein ende hat  von den uſſerwelten tegen  Got geb vns allen ſeinen ſegē.  U. d. Sp. Getruckt vnd vollendet zů Straſz‑burg durch Mathis hipfuff an ſamſtag voꝛ vnſer frauwen geburt tag  Anno domini jm xv. hnundertē jar  Bl. 30a Hlzs.  Bl. 30b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Anm. Duntze vermutet: Auftragsdruck von Kistler für
               Hupfuff.
C 5171. 
Schr 5152. 
Chrisman: Strasbourg V 2.1.11. 
Duntze: Hupfuff 26. 
VB 2543. 
ISTC il00094800. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Historia di Liombruno
Auch Lionbruno, Leon Bruno. Anonyme Liebesgeschichte aus
               der Tradition der toskanischen „Cantare“. Inhaltlich ähnlich dem
               Amor und Psyche-Sujet, doch sind hier die Rollen vertauscht. Gelegentlich dem Cirino d’Ancona, auch 
                  Antonio
                  Pucci zugeschrieben. Die ursprüngliche Fassung umfasst 97 Oktaven, spätere
               Drucke bevorzugen die kürzere Fassung mit 91 Oktaven.
Ausg. von Adelaide Fiocchi. 1977. (Texte romanischer
               Volksbücher. 2.) — Novelle del Quattrocento. Hrsg. von A. Borlenghi.
               Milano 1962 S. 129–155.
Vgl. Lommatzsch I S. 15. — Levi, Ezio:
               Fiore di leggende. Cantari antichi editi e ordinati. Ser. I: Cantari leggendari. Bari
               1914. — Levi, Ezio: I Cantari leggendari del popolo italiano nei sec. XIV
               e XV, Supplemento n° 16 al «Giornale storico della letteratura
               italiana». Torino 1914.
H 10114. 
Nicht nachweisbar. Der von Hain beschriebene Band umfasste
               vermutlich folgende Texte: Historia di Liombruno, La sala de malagigi, Storia della
               Bianca e della Bruna, Serafino Aquilani: Capitulo dell’ Aurora.
6 Bl. 
a⁶. 2 Sp. 32–34 Z. Typ. 
5:89G. 
Bl. 1aα m. Sign. ai Omnipotente dio che nel cielo ſei  padre celeſte ſaluatoꝛ beato  che cū tua mano tuto el mondo fei  el tuo ſapere rege ī ogni lato  … Endet Bl. 6bβ Z. 30 ſi che mātegna in pace e ī bono amore  al noſtro fin dio ce dia ſua gloria  al uoſtꝛo hōꝛe he dita queſta hiſtoꝛia  Laus   Deo 
Vorlage: Faks.
Faks. hrsg. von Beatrice Corrigan. Toronto 1976.
Ce³ H-284. I-218. 
Cat. Martini 225. 
ISTC il00224100. 
 Toronto PL. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Bl. 1a Iſtoꝛia di Lionbꝛuno  α
						(O³)mnipotēte dio c nel ciel ſei  padre celeſte ſaluatoꝛ beato  c cō tua mano el mōdo fei  … Endet Bl. 6aβ Z. 23 al voſtro fin dio ce dia ſua gloꝛia  al voſtro honoꝛe e dita ſta hiſtoꝛia  U. d. Sp. F I N I S  Bl. 6b leer.
Vorlage: Paris BN (Einzelfotos).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 75. 
Paris BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. 
a⁶. 2 Sp. 40 Z. Typ. 
5:77R. Init. 
d. 2 Hlzs. 
Tit. La hiſtoria de liombruno  Hlzs.  Bl. 1bα
						(O³)Mnipotente dio che nel cielo ſei  padre celeſte ſaluatore beato  che cō tua mano tutto el mōdo fei  … Endet Bl. 6aβ Z. 15 al noſtro fin dio ci dia ſua gloria  al uoſtro honore e decta queſta iſtoria  FINIS  Bl. 6b Hlzs. 
Vorlage: Zeitz Stift (Original).
Zeitz *Stift. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. ⁌ La hiſtoꝛia de Lionbꝛuno.  Hlzs.  Bl. 1bα
						(O²)Mnipotente dio che nel cielo ſei  padre celeſte e ſaluatoꝛ beato  che con tua mano tutto el mondo fei  … Endet Bl. 6bβ Z. 19 al noſtro fin dio ci dia la ſua gloria  al uoſtro honor e dicta queſta ſtoria  Finis. 
Vorlage: Roma BCasanat (Mikrofilm).
Reproduktionen: Roma BCasanat (IISTC). 
R 940. 
Sander 3980. 
IGI 5765 u.Corr. 
ISTC il00224300. 
 Roma BCasanat. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. 
a⁶. 40 Z. Typ. 
4:86R. Init. 
d, 
e. Rubr. 
γ. 2 Hlzs. 
Tit. ⁌ La hiſtoria del liombruno.  Hlzs.  Bl. 1bα
						(O²)Mnipotente dio che nel cielo ſei  padre celeſte ſaluator beato  che cō ſua mano tutto il mōdo fei  … Endet Bl. 6aβ Z. 15 al noſtro fin dio ci dia ſua gloria  al uoſtro honor e decta ſta ſtoria  .FINIS.   Bl. 6b Hlzs. 
Vorlage: Chantilly MConde (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. Anm. zu GW 11285.
Chantilly MConde. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Wegen Auszeichnungstype und Ausstattung Druck des Marcellus
               Silber, nach 1510.
Milano BTrivulz. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Lucrezia romana
Die 90 ottava rima umfassende anonyme Versdichtung, deren
               Fassungen variieren, lehnt sich eng an die Erzählung des Livius (Hist. I 57–59) an. Lucrezias Schicksal ist im Mittelalter häufig
               nacherzählt worden und wurde in der zeitgenössischen Literatur oft als
               Beispiel zitiert. Der Stoff ist auch von Spielleuten aufgegriffen worden.
Ausg. Lommatzsch III S. 74–83. —
               Ugolini S. 224–228. 
Vgl. Ugolini, Francesco: I cantari d’argomento
               classico. Genève, Firenze 1933 S. 86–96. — Lommatzsch I
               S. 14. III S. 7–8. 
6 Bl. 
a⁶. 2 Sp. 32–36 Z. Typ. 
4:86R. Init. 
d. Rubr. 
γ. 1 Hlzs. 
Bl. 1a m. Sign. a ⁌ La hiſtoria & morte di Lucretia Romana.  Hlzs. α
						(Q¹)Vel altiſſimo appollo al l cōuiēſi  meritamēte dar ſem ogni laude  … Z. 9 queſta e Lucratia fior della militia  … β Z. 1 Li īſieme eſſendo a campari coſtoro  … Endet Bl. 6bβ Z. 31 uedraſſi ſem mai con grā uictoria  nel mōdo gratia & nell altro gloria  U. d. Sp. ⁌ Finita la hyſtoria & morte di Lucretia Romana. 
Vorlage: Milano BTrivulz (Kopie).
Zur Datierung vgl. Anm. zu GW 11285.
C 3660. 
Sander 4040. 
Rhodes: Firenze 417. 
IGICorr 5868A. 
Pr 6393A. 
BMC VI 688.IA 27938. 
ISTC il00332850. 
 London BL. 
Milano BTrivulz. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Lyon et Florent
Der Prosaroman basiert auf der weitverbreiteten Legende,
               die bereits im 14. Jh. als Chanson de geste überliefert ist. Die Versfassung ist
               meist unter dem Titel „Florent et Octavien“, auch „Florence de
               Rome“ verbreitet. Eine deutsche Übersetzung von Wilhelm Salzmann erschien
               1535 unter dem Titel „Kaiser Oktavian“.
Ausg. von Noëlle Laborderie. Paris 1991. (Nouvelle
               Bibliothèque du Moyen Âge. 17,1.)
Vgl. Doutrepont S. 180–184, 392,
               488. — Dictionnaire S. 450–452. — Krappe in Romania
               65(1939) S. 359–373. 
58 Bl. 
a–i⁶k. 31 Z. Typ. 
2:93G, 
5:260G. Init. 
d, 
e, 
f. Rubr. 
β. 44 Hlzs., dar. 3 Wdh. Rotdr. 
Tit., rot Lyon. et floꝛent.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a
						(N)Ous deuōs ſauoir que a rōme eut iadis vng  empereur qui eut nom octouien/ … Z. 5 … en la  maniere qui ſenſuyt/ dont lung des deux enfans fut ap‑pelle Floꝛent ⁊ lautre Lyon. … Sign. b ie doy a lame de mon pere vous empoꝛteres petit de mes  … Endet Bl. 58a Z. 16 … ⁊ a la fin de ſes iours  eut ainſi quil fut reuele le royaulme de paradis. Auquel  royaulme noꝯ vueille cōduyꝛe le pere/ le filz/ ⁊ le benoiſt  ſaint eſperit. Amen.  ⁌ Cy finiſt liſtoire des deux vaillans et  pꝛeux cheualiers Floꝛent et Lyon/ filz de  Octouien empereur de rōme/ Impꝛime  a lyon par Martin hauard lan mille cinqcens/ le .xxiij. de octobꝛe.  Bl. 58b leer.
Vorlage: Lyon BMun (Mikrofilm).
Anm. Vgl. di Luca, Paolo: Pour une première approche de ‘Florent et
         Lyon’. Source, histoire éditoriale et morphologie de la mise en prose. In: Le
         Roman français dans les premiers imprimés. Hrsg. Anne Schoysman u. Maria
         Colombo Timelli. Paris 2016 (Rencontres. 147.) S. 59–79.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Historia di Maria di Ravenna
Anonyme Versdichtung in 80 ottava rima aus dem 15. Jh. Der
               Schwank lehnt sich an die Redensart „Cercar Maria per Ravenna“ an und
               schildert die Erlebnisse von Ginevra und Diomedes; letzterer erobert seine Geliebte
               nur als „Maria“ verkleidet. Das Motiv ist vielfach in der
               europäischen Literatur behandelt worden.
Ausg. von Gaetano Romagnoli. Bologna 1864. (Scelta di
               curiosità letterarie inedite o rare. 45.) (Nachdruck 1968).
Vgl. Varnhagen: Erlangen S. 25–28. —
               Lommatzsch I S. 25–26 u. 70–75. — Dizionario
               S. 1013.
4 Bl. 
a. 2 Sp. 40 Z. Typ. 
7:80R. Init. e(?). 
Bl. 1aα m. Sign. ai
						(F)Amoſa citharea uenere bella  cōforto e frigerio d’li amāti  tu la lor guida tu lucēte ſtella  … Z. 23 como maria per rauenna e trouata  da un che contra raſon la cercata.  … Endet Bl. 4bβ Z. 38 al bon prouerbio ciaſcun pōga mēte  di maria per rauenna el bel tenore  fornita ſta iſtoria al uoſtro honore. 
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
Wolfenbüttel *HerzogAugustB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. 
a⁶. 2 Sp. 32 Z. Typ. 
4:86R. Init. 
d. Rubr. 
γ. 4 Hlzs. 
Bl. 1a m. Sign. a ⁌ Incomincia la hiſtoria di Maria per rauenna  Hlzs. α
						(F²)Amoſa citharea Venere bella  cōforto & refrigerio degli amāti  tu la lor guida tu lucente ſtella  … Endet Bl. 6bβ Z. 14 al buō prouerbio ciaſcū pōga mēte  di maria per rauēna el bel tenore  finita e ſta ſtoria al uoſtro honore  U. d. Sp. ⁌ Finita la hiſtoria di Maria per rauēna 
Vorlage: Erlangen UB (Mikrofiche).
Zur Datierung vgl. Anm. zu GW 11285.
Faks. hrsg. von Hermann Varnhagen. Erlangen 1903.
Erlangen *UB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 40–41 Z. Typ. 80G. 1 Init. 
Bl. 1aα
						(F²)Amoſa citharea venere bella  Cōfoꝛto e refrigerio degli amāti  Tu la loꝛ guida tu lucente ſtella  … Endet Bl. 4bβ Z. 38 Al bon pꝛouerbio ciaſcū ponga mēte  Di maria per rauēna el bel tenoꝛe  Foꝛnita e ſta ſtoꝛia al voſtro honoꝛe  FINIS 
Vorlage: Venezia FondazCini (Kopie).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Historia di Masetto da Lamporecchio
Versnovelle in 69 ottava rima, die auf das
               „Decamerone“ (III,1) des Giovanni
                  Boccaccio zurückgeht.
Vgl. Varnhagen: Erlangen S. 30–31. —
               Lommatzsch I S. 13. — Wiese in Zeitschrift für romanische
               Philologie 31(1907) S. 310–351.
4 Bl. 
[a]. 2 Sp. 40 Z. Typ. 
4:86R. Init. 
d. Rubr. 
γ. 1 Hlzs. 
Bl. 1a ⁌ El Bologneſe o uero Maſetto da lāpolechio ortolano che fingneua  eſſere mutolo che impregno tutte le monache d uno muniſtero.  Hlzs.  α
						(C²)Iaſcū che cerca daꝗſtar honore  nel ſuo prīcipio de prima ī uoca  chi lipuo dare adiuto cō fauore  … Endet Bl. 4bβ Z. 19 chi ha tempo il ſuppia adoperare  al uoſtro honor e finito il mio cāta 
Vorlage: Erlangen UB (Mikrofiche).
Faks. hrsg. von Hermann Varnhagen. Erlangen 1911.
Sander 4421. 
Rhodes: Firenze 433. 
ISTC im00342200. 
 Chantilly MConde. Erlangen *UB. 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. 
[a]. 2 Sp. 40 Z. Typ. 
3:81G. Init. 
e. Rubr. 
γ. 1 Hlzs. 
Bl. 1a ⁌ El Bologneſe o vero Maſetto da lampolechio oꝛtolano che fingneua eſſer mutolo che impꝛegno tutte le monache d uno moniſtero.  Hlzs.  α
						(C³)Iaſcū che cerca daꝗſtar honoꝛe  nel ſuo pꝛīcipio de pꝛima īuocare  chi li puo dare adiuto cō fauoꝛe  … Endet Bl. 4bβ Z. 35 chi ha tēpo il ſappia adoperare  al uoſtro honoꝛe e finito il mio cātare  
Vorlage: Zeitz Stift (Original).
Zeitz *Stift. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Melibaeus et Prudentia
Die auf Sentenzen aus der lateinischen Literatur basierende
               lehrhafte Erzählung über den Wert des Redens und Schweigens, über
               Trost und Rat u.a. geht auf die 1242 entstandene Schrift „Liber consolationis
               et consilii“ des 
Albertanus
                              Causidicus Brixiensis (GW 531–569) zurück.
Die Tradition der textlich variierenden volkssprachigen
               Überlieferungen, hält in Europa über Jahrhunderte an. Auch Geoffrey
                  Chaucer nahm den Stoff in seine „Canterbury Tales“ auf, ebenso bearbeiteten
               ihn 
                  Geoffroy de La Tour Landry, 
                  Hans
                  Vintler u.a.
Die niederl. Versfassung wird 
                  Dirc
                  Potter zugeschrieben. Die franz. Prosafassung basiert auf der Bearbeitung des
               Dominikaners 
                  Renaut de Louhans, der auch die Schrift „De consolatione philosophiae“ des 
                  Boethius ins Französische übersetzte
Ausg. Deutsch von J. K. Bostock. London 1924. —
               Niederl. von B. G. L. Overmaat. Nijmegen 1950.
Vgl. Verf.Lex.² I 151–154. —
               Dictionaire S. 1255. — Dizionario S. 669. —
               Hohenstein, Leo: Melibeus und Prudentia. Der liber consolationis et consilii des
               Albertanus von Brescia in zwei deutschen Bearbeitungen des 15. Jahrhunderts. Phil.
               Diss. Breslau 1903. — Roques in Histoire littéraire de la France.
               Bd 37. Paris 1938 S. 493–506. — Goldschmidt in Medieval Texts
               and their first appearance in print. London 1943 S. 7–9. —
               Hoffmann in Amsterdamer Beiträge zur älteren Germanistik 7(1974)
               S. 157–186.
Deutsch
34 Bl. 
[a¹⁰bc¹²]. 18–20 Z. Typ. 
1a:140G. Init. 
c, 
f. Rotdr. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a rot
							(H³)Ienach volget ein nüczlich bůchlin Melibeus genant darau ein  iung mēſch im ſelber wol rtlich  ſein mag/ wie er ſich weilich in erbeꝛkeÿt  v gůtē ſÿtē haltē ſol    Ein Epiſtel.  schwarz
							(V⁷)Il mēſchen die in wiďwrtikeÿt v in trb‑ſal als ſer gekeſtigt v  in irē gemt beküert  werden/ … BI. 2b Z. 9 Hie hebt ſich an die geleichnu  (E³)S was ein iunger man genant  Melibeus/ der was mchtig v  reich/ der gieng ſpacieren/ … Lage b Da nun Prudencia die rede gar gtlichen  … Endet Bl. 34a Z. 10 …  vnd gelobtendt vnderting  zů ſein mit leÿb vnd gůt vnd ewigclich zů  leben in allem ſeinem willen.  Dar beÿ mag eÿn ÿegclich’ lat Regierꝛeꝛ  v hauva merckē/ wie er ſich in ſeinē Regiment haltē ſll/ wān diſe hohe weiheit  iſt durch ein hoch gelertē doctoꝛ allēthalb‑en au den bcheꝛ zůſamen geleſen/ vnd  den leüttē zů nucz in teutſch beſchriben.  Dz hat getruckt hans Bmler zů Augſpurg. Anno  lxxiij.  Bl. 34b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Basel UB (2 Ex.). 
Berlin *
SB. 
Melk Benedikt. 
München SB. 
Wien NB (Bl. 1 fehlt), 
UB. 
 Gesamtüberlieferung: 7 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
30 Bl. 
[a–c⁸d⁶]. 21–22 Z. Typ. 
2:118G. Init. 
a, 
e. Rubr. 
α. 
Bl. 1a ⁌ Hie hebt ſich an die voꝛrede in dz bůch  Melibeÿ gar hübſch zeleſen vnd ein ſchne vnderweiſung den betriebtē menſchen  (E⁹)S ſeind vil men‑ſchen die in wiď‑wertikeit vnd in  triebſale als ſere  gekeſtiget vnd in  jrem gemt bekümert werdent … Lage b lieber herꝛ wilt nit meinen rat auch habē  … Bricht ab Bl. 29b Z. 21 … das vnn die erlichen  enezogen werde nach vil rede die zů baÿ 
Vorlage: Augsburg SStB (Mikrofilm).
Anm. Nach Braun S. 75 war das Impressum auf Bl. 30
                  fragmentarisch erhaltenEin ennde hat das […]  Hat gedruckt vn[…]  Thoni Sorg zu Au[…]  Tag or Affre Anno […]  LXXX. iare. .
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. Diſz iſt der Brunn des radts Vſz  ꝛvelichem einn bekümerter oder  ein betrüpter menſch troſt radt  vnnd wyheit Ouch ſunderliche berichtunng entpfahet  Das menichen dick radts nt iſt Vnd was rat ſig/ Warumb e rat hey/ Vonn wem rat zü foꝛderen ſy/ Wann  vnnd wie der rat vffzůnemē ſy/ Vnd wie dem rat nachzefolgen ſy ꝛ. mit ander vil ſchner lere.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. .aii. Ein nützlich biechlin In glichniſz  gezogen Von Melibeo vnd (P¹)rudencia ſyner huſzfrouiven. Dz der  Brun deſz radts. genāt wirt. … Z. 9 Epiſtel  (V²)yl Menſchen ſynt die in widerwertigkeit vnd trübſale als ſere gekeſtiget vnd in yerem gemüt bekümmert werden/ … Sign. b Vnd alſo vindeſtu frawen on zal die gůt wi redt geben  … Endet Bl. 15a Z. 15 …  ſo mag das für‑geſatz werck ouch wol vnuolbꝛacht bliben vnd ouch nit be‑ſchehen.  Bl. 15b u. Bl. 16 leer.
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
HC 11047. 
Schr 4624. 
Schramm XX Abb. 1022. 
Chrisman: Strasbourg V 5.2.5. 
Ce³ M-475. 
IDL 3195. 
BSB-Ink A-122. 
ISTC ia00209800. 
 Amsterdam UB (Lage b fehlt). 
Göttweig Benedikt†. 
München *
SB. 
New Haven UL. 
Stuttgart *
LB (def.). 
 Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. ⁌ Das iſt der bꝛunn des rates.  auſz welichem ein bekümerter  oder betrbter menſch troſt. rat. weiheit. au‑ch ſunderliche berichtung empfahet. das manigem rat not iſt. vnd was rat ſey. warumb es  rat hei. von wem rat zů uoꝛdern ſey ꝛc.  Hlzs.  Bl. 1b ⁌ Hienach volget das Regiſter in das nach‑uolgent bchlin  … Bl. 2a m. Sign. Aij Das iſt gar ein nutzlich biechlin in gleichnus geczogen von  Melibeo vnd Pꝛudencia ſeiner haufrawen. … Z. 10 ⁌ Epiſtel  (V⁷)Il menſchē ſeind die in widerwer‑tigkeit vnd triebſale als ſere gekeſtiget vnd in jrem gemt bekümeret werden/ … Sign. b Vud alſo auch die lieb fraw Heſter mit jrem gů‑… Endet Bl. 19b Z. 21 … darau du dein bekümertes gemte wol troſt vnd weiheit nemen magſt.  Gedꝛruckt vnd volenndet in der keyſerlichē ſtat  Augſpurg von hannſen ſchobſſer do man zalt  von der gepurd criſti vnſers lieben herꝛen .M.cccc. vnd jm lxxxxvj jare an mitwochen nach  ſant Pauls kere tag  Bl. 20 leer.
Vorlage: München SB (Mikrofilm). Wien NB (Einzelfotos).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Französisch
32 Bl. 
a–d⁸. 2 Sp. 25–26 Z. m. Durchsch. Typ. 
1**:117G. Init. 
l. 
Bl. 1aα m. Sign. ai
							[³]Pꝛes ce ma tꝛeſ  chiere dame que  iay fait le rommant ſur boece de concolacion a vꝛē ſe ruice … Z. 20
							[³]Ng iuueneau  apelle mellibee puiſſāt ⁊ riche  eut vne femme nommee  pꝛudence de la quelle il  β eut vne fille … Sign. b plaiſantes que pꝛoffita… Endet Bl. 32aβ Z. 19  A celle fin que dieu au  point de la moꝛt nous  vueille paꝛdonneꝛ les noſtꝛes   AMEN  Cy finiſt ce pꝛeſēt liure  qui eſt dit mellibee ⁊ pꝛudēce  Bl. 32b leer.
Vorlage: New York MorganL (Mikrofilm).
Agen ehem. BMun. New York MorganL. 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Bl. 1a m. Sign. A Pꝛologue.  []L eſt vray que apꝛes que boece de cōſolacion eut fait ⁊ compoſe ſon  liure ainſi appelle boece de conſolacion/ … Bl. 2a m. Sign. A2 Cy commence lyſtoire de melibee  et de ſa femme pꝛudence.  [⁶]Ng iouuenceaulx appelle melibee puiſſant et riche eut vne  femme appellee pꝛudēce ⁊ de celle femme vne fille/ … Sign. b auoir pour garder ſon coꝛps ⁊ ſes biens ce eſt quil ſoit ames de ſes ſubges et  … Endet Bl. 16a Z. 9 … ⁊ pꝛiōs dieu de  uotemēt quil le vous vueille pardonner par ſa ſaincte miſericoꝛde/ ⁊ auſſi quil  nous vueille pardōner tous noz pechiez affin que nous puiſſons auoir la gra‑ce. Amen.  Cy finiſt lyſtoire de melibee  ⁊ de pꝛudence ſa femme.  Bl. 16b leer.
Vorlage: Dresden SUB (Original).
H 11046. 
Claudin III 419. 
Kaufmann-Nabholz 95. 
Bechtel M-230. 
Lökkös: Impr.Genève 21. 
Deckert 456. 
ISTC ia00209700. 
 Amiens BMun. 
Dresden *
SUB. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
20 Bl. 
AB⁸C. 35 Z. Typ. 
1:81G. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. Aii Cy apꝛēs enſuit de dyalogue de Melibee et dame Pꝛudence.  [³]Eſt vne fiction moꝛale extraicte de la ſaincte escriptu‑re … Sign. b ſon confraire vouldroie bien scavoir comant  […]  … Endet Bl. 19b Z. 19 faiz par quoy puiſſons acquerir le royaulme de paradis. amen.  Cy finiſt le dialogue de melibee.  Et de dame pꝛudence.  Bl. 20 leer(?).
Vorlage: Coq: Bordeaux.
Bordeaux BMun (Bl. 20 fehlt). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Niederländisch
74 Bl. 
[a]b⁸cde⁸fgh⁸ik⁸lmn⁶. 29 Z. Typ. 
1:99G, 
2:180G. Meist Min. f. Init. Rubr. 
α. 12 Hlzs., dar. 9 z.T. mehrmalige Wdh. DrM 
III. 
Tit. Hier beghint een bouck  van trooſte ende van rade dat gheheeten is  Mellibeus ende is ſeer oꝛboerlijc e pꝛofitelijc  Hlzs.  Bl. 2a ⁌ Dit is die tafele  (v²)An mellibeus … Bl. 3a Z. 23
							(d²)N den ierſten anroep ic gode  Daer ic gheloeue ende gebode  … Bl. 4b Hlzs.  Bl. 5a m. Sign. bi ⁌ Van Mellibeus onuerduldicheden e van  vꝛouwe pꝛudencien trooſte   i.ca.  (d)It bouc beghint aldus  Een man was hiet mellibeus  Die machtich ionc e rijcke was  … Sign. c Want ſalichlijker es geuen  … Endet Bl. 74a Z. 9 Aldus ſcieden ſij doe  In beyde ſijden blije ende vꝛoe  ⁌ Deſen bouc wart met mijnder pijnen  Ghetracteert wten latijne  Al tanwerpen in die pooꝛt  … Z. 24 Nu ſegt amen ghemeenlijcke  Amen.  ⁌ Ghepꝛent tantwerpen int voghelhuys  bij my Go. Bac. an de camerpooꝛte  Bl. 74b DrM 
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
HC 11051. 
Kok: Houtsneden S. 651. 
CA 359. 
Hellinga: PT I 96.II 391. 
Hellinga: PT II 391. 
ILC 56. 
Kronenberg: CA² 359. 
BSB-Ink A-124. 
ISTC ia00209600. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Mélusine
Die bereits im Mittelalter weitverbreitete Sage entwickelte
               sich zu einer Familienchronik, die mit zahlreichen Abenteuergeschichten im
               höfischen Geschmack angereichert wurde. Neben der Ende des 14. Jhs entstandenen
               Prosafassung des Jean d’Arras, der auch der niederländische Übersetzer folgte, schuf der
               poitevinische Dichter 
                  Coudrette um 1401 eine Versfassung, die dem Berner Ratsherrn 
                  Thüring von Ringoltingen im Jahre 1456 als Vorlage für seine dem Markgrafen 
                  Rudolf von Hochberg gewidmete alemannische Bearbeitung diente. 
Ausg. von Karin Schneider. Berlin 1958. (Texte des
               späten Mittelalters. 9.) — E. Roach. Paris 1982. —
               Jan-Dirk Müller. Frankfurt a. M. 1990. (Bibliothek Deutscher Klassiker.
               Bibliothek der Frühen Neuzeit. 1.)
Vgl. Debaene S. 111– 121. — Woledge
               Nr 85 u. Supplement S. 45. — Verf.Lex² IX
               908–914. — Ertzdorff S. 63–70. — Stouff, L.:
               Essai sur Mélusine, roman du 14e siècle par Jean
               d’Arras. Paris 1930. — Roloff, Hans-Gert: Stilstudien zur Prosa des
               15. Jhs. Die Melusine des Thüring von Ringoltingen. Köln, Wien
               1970. — Müller in Literatur–Publikum–historischer
               Kontext. Hrsg. Gert Kaiser. Bern 1977 S. 29–77. (Beiträge zur
               älteren deutschen Literaturgeschichte. 1.) — Lecouteux, C.:
               Mélusine et le Chevalier au Cygne. Paris 1982. — Deyermond in
               Medieval Hispanic Studies presented to Rita Hamilton. Hrsg. A. D. Deyermond. London
               1976 S. 57–65.
Französisch
192 Bl. 
[a–g⁸h¹⁰i–z⁸A⁶]. 31–33 Z. Typ. 
1:120G. Leisten. 63 Hlzs. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Cōment Meluſine et ſes deux ſeurs ſapparurēt a Raymondin a la fontaine de ſoif.  Hlzs. (in Leisten)  Bl. 2a
				[⁶]N toutes oeuures cōmencer on doibt tout pꝛemierement appeller le nom du createur des creatures … Z. 8 … et au plaiſir de  mon treſhault puiſſant et doubte ſeigneur iehan filz du roy de frāce duc  de berry et dauuergne/ Laquelle hiſtoire iay cōmence ſelon les vꝛaies  croniques que iay heues cōme de luy et du conte de falebri en angleterre ⁊ pluiſeurs autres liures quilz ont cherchez pour ce faire/ Et pour  ce que ſa noble ſeur marie fille de iehan roy de france ducheſſe de bar  auoit ſupplie a mon dit ſeigneur dauoir la dicte hiſtoire … Z. 16 Et ma commande a faire le traictie de liſtoire … Z. 21 … Et cōmencay ceſte hiſtoire pꝛeſente a mettre apꝛez  le mercredi deuant la ſaint clement en yuer/ Lan de grace mil troiscens  quatre vingz et ſept … Bl. 2b Comment ce liure fut fait par le cōmandement de iehan filz  du roy de france duc de berry et dauuergne  Hlzs.  Bl. 3a
				[³]Auid le pꝛophete dit que les iugemens ⁊ les pugnitions de  dieu ſont cōme abiſmes ſans fons et ſans ripue … Z. 13
				[³]A creature de dieu qui eſt raiſonnable doibt moult ſongneuſement entendꝛe ſelon  dit ariſtote … Lage b Comment le conte de poetiers manda le conte de foꝛeſtz  … Endet Bl. 192a Z. 25 … et ſcet on le doibt pꝛēdꝛe engre car en aulcūs cas bōne voulente doibt eſtre reputee pour le faict/ Et cy ſe taiſt iehan darras  de liſtoire de luſignen/ Et vueille dieu donner aux treſpaſſez ſa gloire et  aux viuans foꝛce et victoire quilz la puiſſent bien maintenir/  Cy finiſt le liure de meluſine en frācoys impꝛime par maiſtre adam  ſteinſchaber natif de ſuinfurt en la notable cite de geneue. Lan de grace  mil.cccc.lxxviii. ou mois daouſt.  Bl. 192b leer.
Vorlage: Faks.
Anm. Vgl. Bock, Nicolas: Bildtransfer und Textinnovation. Zur Stellung der französischen Erstausgabe der „Mélusine“ des Jean d’Arras von Adam Steinschaber 1478. In: Zeichensprachen des literarischen Buchs in der frühen Neuzeit. Die „Melusine“ des Thüring von Ringoltingen. Hrsg. Ursula Rautenberg u.a. Berlin 2013 S. 347–376.
Faks. hrsg. von W.-J. Meyer. Paris 1924. (Publication annuelle de la Société Suisse des Bibliophiles. 2/3 1923/24).
H 11056. 
C 3973. 
Gotzkowsky S. 123. 
Schr 4637. 
Kaufmann-Nabholz 28. 
Bechtel J-85. 
Lökkös: Impr.Genève 2. 
IGI 5098. 
Pell 1326. 
CRF VI 1126. 
CIBN J-150. 
Borm: IG 1488. 
Lökkös: Cat.Genève 257. 
ISTC ij00218380. 
 Genève BPU (def.). 
Paris BN (def.), 
Mazarin (def.). 
Sankt Petersburg NB (def.). 
Torino BNU (def.). 
Wolfenbüttel *HerzogAugustB. 
 Gesamtüberlieferung: 6 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
184(?) Bl. 
a–z⁸(?). 35 Z. Typ. 
5:109G. Init. a. Min. f. Init. 30+? Hlzs. 
Anfang unbekannt. Bl. 42a(?) m. Sign. f.II. ſelon la miſe de largent quil en pourra auoir eu et que ce fut di‑ſtribue pour fonder vng pꝛieure ⁊ rēter les moynnes … Z. 16
						(O)R en ceſte partie nous diſt liſtoire que raymondin fut  moult feſtoie du roy de bꝛetaigne … Bricht ab Bl. 173b(?) Z. 10 … Loꝛs pꝛindꝛent congie les freres et les barons de genffroy et retournerent chaſcun  en leur pays ⁊ geuffroy demoura a luſignen qui puys fiſt moult  de biens.  
Vorlage: Paris BN (Original).
Anm. 2. Zur Rekonstruktion des Umfangs und der Kollation vgl. auch Kat. Bibl. Schäfer Anm. 1. — Nachtrag zum gedruckten GW: Das Ex. ehem. Schäfer (Schweinfurt) jetzt in Paris BN, vgl. Librairie Thomas-Scheler Kat. November 2005 (Livres gothiques en français) Nr 1 (m. Abb.) u. Günther (Hamburg) Kat. 11.–21.IX.2008 Nr 9.
Schramm XXI Abb. 347. 352. 354–356. 358. 360–362. 364. 367–382. 385. 387–389. 
Bechtel J-86. 
CIBN J-150a. 
Kat. Bibl. Schäfer 234. 
ISTC ij00218385. 
 Paris *
BN (Fragm. Bl. 42–52, 54–63, 73–81, 83–90, 92–95, 97–103, 107, 109, 110, 112–157, 159 u. 161–173). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
184 Bl. 
a–z⁸. 34–37 Z. Typ. 
4:116G. Meist Min. f. Init. 57+? Hlzs., dar. 1(?) Wdh. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Comment meluſine et ſes deux ſeurs apparurent  a raymondin a la fontaine de ſoif. … Sign. b unbekannt. Endet Bl. 184a Z. 28 … Et icy ſe taiſt iehan daꝛras  de liſtoire de luſignē. Et vueille dieu dōner aux treſpaſſez ſa gloire ⁊ aux viuans foꝛce ⁊ victoire quilz la puiſſent bien maintenir.  Cy finiſt liſtoire de meluſine impꝛimee a lyon par maiſtre  Gaſpar oꝛtuin et Pierꝛe ſchenck impꝛimeurs de liures.  Bl. 184b leer.
Vorlage: GW-Manuskript. Paris BN (Mikrofilm).
Anm. 3. In dem Ex. Bonna (Genève) sind das Doppelbl. a3/a6 und die Lagen f u. l mit Blättern aus der nachfolgenden Nr ergänzt.
Anm. 4. Vgl. Diesbach, Vérène de: Six siècles de littérature française: XVe siècle (Bibliothèque Jean Bonna). Genève/Paris 2018 S. 98–103 Nr 20.
HC 11059. 
Schramm XXI Abb. 331. 332. 333(?). 334-353. 354(?). 355–358. 360–393. 
Claudin III 380–382. 
Pell 1324. 
CIBN J-151. 
ISTC ij00218390. 
 Paris BN (def.).  — Bonna (Genève) (def.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
184 Bl. 
a–z⁸. 35–36 Z. Typ. 
5*:111G. Meist Min. f. Init. 62 Hlzs. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. aij
						[¹⁰]N toutes oeuures commencer on  doit tout pꝛemierement appeller le  nom du createur des creatures … Bl. 2b Comment ce liure fut fait par le commandement de Iehan  filz du roy de france duc de berry et dauuerigne.  Hlzs.  Bl. 3a m. Sign. aijj 
						[³]Auid le pꝛophete diſt que les iugemēs et les puniciōs  de dieu ſont comme abiſmes ſans fons et ſans riue … Sign. b
						[³]E conte de poitiers tint vne mōlt grant feſte pour vng  … Endet Bl. 184a Z. 28 … Et icy ſe taiſt iehan darras de liſtoire de luſignen. Et vueille dieu donner aux treſpaſſez ſa gloyre et aux viuans foꝛce et victoire quilz la peuſſent bien maintenir  Cy finiſt liſtoire de meluſine impꝛimee a lyon par maiſtre  guillaume le roy impꝛimeur.  Bl. 184b leer.
Vorlage: Oxford Bodl. Paris Arsenal (Mikrofilme).
Anm. 1. Seitengetr. Nachdr. von Nr 12650 oder 12651.
Anm. 2. Vgl. Anm. 3 zur vorhergehenden Nr.
H 11057. 
Schramm XXI Abb. 331–358. 360–393. 
Claudin III 95–96. 
Bechtel J-87. 
Pell 1323. 
CRF XVIII 317. 
Pr 8514. 
Bod-inc J-094. 
ISTC ij00218400. 
 London CPhysicians. 
Oxford Bodl (def.). 
Paris Arsenal (Bl. 1, 2 u. 7 fehlen), 
EcBeauxArts (def.). 
 Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
113 Bl. 
a⁸b–r⁶st⁵. 44 Z. Typ. 
4:94G, 
5:440G. Init. 
d, 
e, h. Vereinzelt Min. f. Init. Rubr. 
β. 65 teilw. zusammengesetzte Hlzs., dar. z.T. mehrmalige Wdh. VM. (Haebler: Petit II). 
Tit.
						(M¹)eluſine nouuellemēt corrigee et im‑primee a paris Par pierre  eingerückt le Caron  VM  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aii ⁌ Cōment ce liure fut fait par le cōmandement de Iehan  filz du roy de france/ duc de berry ⁊ dauuergne.  Hlzs.  (E)N toutes oeuures cōmencer on doit tout mieremēt appeller le nom  du creat des creatures … Bl. 2b
						(D)Auid le pꝛophete dit que les iugemens ⁊ les punicions de dieu ſont  cōme abiſmes ſans fones ⁊ ſans riue … Sign. b taine de ſoif et aucuns autres du pais la nōmēt la faee pce que pluſieurs mer… Endet Bl. 111b Z. 42 … Et icy ſe taiſt iehan darras de lyſtoire de lu‑ſignen. Et vueille dieu donner aux treſpaſſez ſa gloire/ et aux viuans foꝛce ⁊ victoire quilz la puiſſent bien maintenir.  ⁌ Amen ...  Bl. 112a ⁌ Cy finiſt lyſtoire de meluſine nouuellement Impꝛimee a  Paris par Pierre le Caron/ Demourant en la rue de la  iuyrie/ a lenſeigne de la roſe/ Ou a la pꝛemiere poꝛte du  palais ...  Hlzs.  Bl. 112b, 113 u. 114 leer.
Vorlage: Nantes MDobree. New York MorganL (Mikrofilme).
Zur Datierung vgl. Haebler: Petit.
H 11058. 
Claudin II 535. 
Bechtel J-90. 
Ce³Suppl M-475a. 
CRF V 518. 
ISTC ij00218410. 
 Nantes MDobree. New York MorganL (def.). 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
128 Bl. 
a⁸b–x⁶. 43–44 Z. Typ. 
14:94G. Init. 
e, k. Min. f. Init. 64 Hlzs., dar. 4 Wdh. DrM 
IV. 
Tit.
						(L¹)a meluſine.  Bl. 1b Cōment meluſine et ſes deux ſeurs ſe apparurent  a raymondin a la fontaine de ſoif.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij Comment ce liure fut fait par le cōmandemēt de Iehan  filz du roy de france duc de berry et dauuergne.  Hlzs. 
						(e⁶)N toutes oeuures cōmencer on doit tout pꝛemieremēt appeller le nom du createur des creatures … Bl. 2b Z. 4
						(D⁵)Auid le pꝛophete diſt que les iugemens et les punicions de  dieu ſont comme abiſines ſans fons et ſans riue … Sign. b Hlzs.  et a doncques vint le coup et attendit le conte  eſtoyt verſe daultre part a  … Endet Bl. 127b Z. 19 … Et icy ſe taiſt Iehan darras de liſtoire de  luſignen. Et vueille dieu donner aux treſpaſſes ſa gloire et aux viuans foꝛce  et victoire quilz la peuſſent bien maintenir.  Cy finiſt liſtoire de meluſine impꝛimee a lyon par maiſtre Mathieu huſz  impꝛimeur.  DrM  Bl. 128 leer.
Vorlage: Chantilly MConde (Mikrofilm).
Anm. Vgl. Diesbach, Vérène de: Six siècles de littérature française: XVe siècle (Bibliothèque Jean Bonna). Genève/Paris 2018 S. 104–107 Nr 21 (m. Abb.).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74. 
C 3971. 
Claudin III 305–311. 
Bechtel J-89. 
Chantilly 159. 
Kat. Bibl. Schäfer 235. 
ISTC ij00218405. 
 Chantilly MConde (hsl. Eintr. 1498).  — Bonna (Genève).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
C 3972. 
Moreau I 1503.81. 
Bechtel J-91. 
Pell 1325. 
CIBN II S. 101. 
ISTC ij00218415. 
 Nach Adresse und Zustand der VM (Haebler: Petit IIIb) um
                  1503.
Paris BN (2 Ex.). 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Deutsch
100 Bl. 
[a–d⁸e¹²f–m⁸]. 26–28 Z. Typ. 
1a:140G. Init. 
c, 
d, 
f. Rubr. 
α. 72 Hlzs., dar. 8 z.T. mehrmalige Wdh. 
Bl. 1a
				(D⁵)As abenteürlich bůch beweÿſet vns von  einer frawen genandt Meluſina/ die do  ein merfaÿm v darzů ein geborne kü‑nigin/ v au dem berg Awalon kōmē  iſt/ … Z. 15
				(S⁶)Eÿt das deꝛ gro natürlich meÿſteꝛ  Ariſtotiles ſpricht an dē anfang v  vorꝛede ſeines erſten bůchs Metha‑uiſice. Ein ÿeglicher menſch begeret  von natur vil zů wiſſen/ darumb ſo  hab ich Thüring von Ringgeltingē  vō Bern au lüchtland ein zemal ſelczame v auch gar  wunderliche fremde hÿſtoryen funden in franczoſiſcher  ſprach v wlſcheꝛ zungen Die aber ich zů eren vnd zů  dienſte des Edlen wolgebornen herꝛē Marggrauē Ru‑dolffs vō hochberg/ herꝛē zů Rtteln v zů Suſembeꝛg  Bl. 1b meines gendigen herꝛen zů teütſcher zungen gemacht  v tranſlatieꝛt hab … Bl. 2a Z. 5 ⁌ Wie her Johāns vō Partenach ſeinem Caplon be‑ualch diſes bůch in franczſiſtheꝛ ſprach ze machen vnd  zů tranſlatieren.  Hlzs. 
				(E³)S iſt geweſen vor zeÿtten ein graff von Por‑tieꝛs in franckreich ď was herꝛe zů Partenach  v der begerte vō einem ſeinē Caplon … Bl. 2b Z. 7 … vnd iſt ď ſÿn  deꝛ hÿſtorÿen zů teütſch alſo ⁌ Nach der zeÿtt des kü‑nigs vō franckreich genant Othonÿe do wz zů Poitieꝛ  in dem künigkreich von franckreich ein Edler graffe … Lage b geloben das ich der ſelben v alle mein zeÿtt vnd tage  … Endet Bl. 99b Z. 15 …  nmlich vō  dem nabel hinauff ein mēſthlich v hübſth weÿblichs  bilde/ v vō dem nabel hin ab ein groſſer langer wurm  Hie nÿmpt diſes bůch ein ende/ dz got vns allen ſeinen  heÿligen ſegen ſende.  ⁌ Gedruckt v volenndt von johanne Bmleꝛ zů  Augſpurg an dem mitwochen nach aller heyligē  tag Anno . jm .lxxiiij. jare.  Bl. 100 leer(?).
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
Anm. 1. Kollation auch abweichend
                  [a–d⁸ef⁶g–n⁸] (BMC; z.B. Ex.London BL).
Anm. 2. Zwei Setzerabschnitte, vgl. Mihm, Arend: Druckersprachen
                  und gesprochene Varietäten. Der Zeugniswert von Bämlers
                  „Melusine“-Druck (1474) für eine bedeutende Frage der
                  Sprachgeschichte. In: Zeichensprachen des literarischen Buchs in der frühen
                  Neuzeit. Die „Melusine“ des Thüring von Ringoltingen. Hrsg.
                  Ursula Rautenberg u.a. Berlin 2013 S. 163–203.
H 11064. 
Gotzkowsky B 8.1. 
Schr 4626. 
Schramm III Abb. 32. 33. 75. 80. 84. 91. 93. 152–210. 
BSB-Ink C-687. 
Pr 1608. 
BMC II 333.IB 5657. 
ISTC im00475600. 
 London BL (Bl. 100 fehlt). 
München *
SB (Bl. 100 fehlt). 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
100 Bl. 
[a–k¹⁰]. 27–35 Z. Typ. 
1:119G. Init. 
e, r(Leiste). 67 Hlzs. Rotdr. 
Bl. 1a (in Leisten), rot Dis ouentrlich bůch bewiſet wye von einer frouwen genant Meluſina die ein merfeye vnd dar zů ein geboꝛne k-nigin vnd vff den berg awalon komen wz … Bl. 2a Wye her Iohannes von poꝛtenach ſinem capplon beualch dis bůch  in franczoſiſcher ſprach zů machen  Hlzs.  Bl. 2b
						[]s iſt geweſen voꝛ zytten … Lage b Wye reymond von ſinem vettern vnd herren zů lehen enpfieng ſo  … Endet Bl. 99a Z. 19 …  von dem nabel hin abe ein groſſer  langer wurme Hie mit ſo nympt dis bůch ein ende Das gott vns  allen ſinen heiligen ſegen ſend Amen  Bl. 99b u. 100 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original). Aberystwyth NL (Mikrofilm). Karlsruhe LB (Einzelfotos). Darmstadt ULB (1 Foto).
Zur Datierung vgl. Sack: Freiburg 2433, also wohl vor 
Nr 12655 gedruckt.
 Anm. Vgl. Zeldenrust, Lydia: Serpent or Half-Serpent? Bernhard Richel’s ‘Melusine’ and the Making of a Western European Icon. In: Neophilologus 100(2016) S. 19–41.
HC 11063. 
Gotzkowsky B 8.2. 
Schr 4627. 
Schramm XXI Abb. 330–397. 
Kaufmann-Nabholz 328. 
Haegen: Basler Wiegendrucke Anhang 9.1. 
Ce³ M-476. 
VB 410. 
BSB-Ink C-688. 
Sack: Freiburg 2433. 
ISTC im00476000. 
 Aberystwyth NL (def.). 
Berlin *
SB (Bl. 32, 91, 92, 99 u. 100 fehlen). 
Darmstadt ULB (def.). 
Freiburg UB (def.). 
Göttweig Benedikt† (Fragm.). 
Graz LB (Bl. 95–100 fehlen). 
Karlsruhe LB (def.). 
Kassel LB†. 
München *
SB (Bl. 99 u. 100 fehlen). 
Olomouc SKn. 
Washington (D.C.) LC (def.). 
 Gesamtüberlieferung: 11 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
78 Bl. 
[a–b⁸c⁶d–k⁸]. 29–33 Z. Typ. 
1:121G. 66+1(?) Hlzs. 
Bl. 1 u. 2 unbekannt. Bl. 3a Wie herr Iohannes von Poꝛ‑tenach ſeinem cappolon befalch  dieſes bůch in Frantzoſchiſcher  ſpꝛach zů machen.  Hlzs. 
						[³]S iſt geweſen voꝛ zeitten … Lage b vnd alle artikel criſtenlichs gloubens kůnd ſy gar oꝛdenlich erze… Endet Bl. 78a Z. 22 … von dē nabel hin ab ein groſſer langer wurm  Hie mit nymbt das buch ein end/ das got vns allen ſein heiliges ſehen ſend. Amen.  Bl. 78b leer.
Vorlage: New York MorganL. Wien NB (Mikrofilme).
Gotzkowsky B 8.4. 
Schr 4628(?). 
Schramm XIX Abb. 302–310. 311(?). 312–368. 
Ce³ M-477. 
Davies: EGB 225. 
ISTC im00477000. 
 New York *MorganL (Bl. 1, 2 u. 13 fehlen). 
Wien NB (def.). 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
79 Bl. 
[ab⁸c⁶d⁹e–k⁸]. 27–35 Z. Typ. 
1:121G. Init. n(Leiste), 
x. 67 Hlzs. Rotdr. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a (in Leiste), rot Dis ouentrlich bůch bewiſet wie von einer frauwen genantt  Meluſina die ein merfeye vnd dar zů ein geboꝛne konigin v  vff dem berg Awalon kūmen was … Bl. 3a Wye her Iohannes von poꝛtenach ſeinem capplon beualch dis  bůch in franczoſiſcher ſprach zů machen.  Hlzs. 
						[]s iſt geweſen voꝛ zyten … Lage b Vnd alle artickel criſtenliches glubens kunde ſye gar oꝛden‑… Endet Bl. 79a Z. 29 …  von dem nabel hin abe ein  gꝛſſer langer wurm Hie mit so nympt dis bch ein end/ Das  gott vns allen ſinen heiligen ſehen ſend. Amen.  Bl. 79b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
HC 11061. 
Gotzkowsky B 8.3. 
Schr 4629. 
Schramm XIX Abb. 135. 302–368. 
Schorbach 7. 
Pell 1327. 
VB 2223. 
CIBN M-291. 
Pr 366. 
BMC I 87.IB 1071. 
Kat. Bibl. Schäfer 233. 
ISTC im00476500. 
 Berlin *
SB (Bl. 5, 25, 27, 47 u. 54 fehlen). 
Coburg LB (Fragm.). 
London BL. 
Oldenburg LB (def.). 
Paris BN.  — Ehem. Schäfer (Schweinfurt).
 Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
H 11065. PDA Z 41.98b. Gotzkowsky S. 122. Schr 4628. 
Nicht nachweisbar. Vermutlich Teil eines Sammelbandes,
                  vgl. Schorbach S. 71 Nr 2.
84 Bl. 
[a¹⁰b–i⁸k¹⁰]. 37–42 Z. Typ. 
1:100G. Init. 
t, y(Leiste), 
z. 67 Hlzs., dar. 4 z.T. mehrmalige Wdh. Rotdr. 
Bl. 1 leer(?). Bl. 2a (in Leiste), rot
						(D⁶)Iſz ouentrlich bůch beweiſet wye vō einer  frouwen genant Meluſina/ die ein merfeye  vnd dar zů ein geboꝛne knigin vnd auf den  berg awalon kōmen waſz … Bl. 3a Wie herꝛ Iohannſz von poꝛtenach ſeinem capelon beualch diſz bůch in  frantzoſiſcher ſpꝛach zů machen.  Hlzs.  Bl. 3b
						[]ſz iſt geweſen voꝛ zeyten … Lage b Wie Reymond von ſeinem vettern vnd herꝛen zů lehen enpfieng ſo vil  … Endet Bl. 83b Z. 34 …  vō dē  nabel hin abe ein groſſer langer wurm Hie mit ſo nympt dis bůch ein ende Das got vns allen ſeinen heiligen ſegen ſende. Amen.  Bl. 84 leer(?).
Vorlage: Berlin SB (Original).
Zur Datierung vgl. Ziesche u. Schnitger in Heldenbuch. Hrsg. von Joachim Heinzle. Kommentarbd. Göppingen 1987. (Litterae. 75,2.) S. 173–204, bes. S. 181.
Gotzkowsky B 8.7. 
Schr 4631. 
Schramm XX Abb. 1610–1674. 
Chrisman: Strasbourg V 2.1.1. 
Ce³ M-479. 
VB 2386. 
Sack: Freiburg 2434. 
Walsh: Harvard 192. 
ISTC im00479000. 
 Berlin *
SB (Bl. 1 u. 84 fehlen). 
Cambridge (Mass.) *HoughtonL (Bl. 1–3, 5–7, 9, 11, 13, 41, 42, 63, 79, 82 u. 84
                           fehlen). 
Freiburg UB (Fragm. 3 Bl.). 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
100 Bl. 
[a–g¹⁰h⁸i¹²k¹⁰]. 25–28 Z. Typ. 
1a:140G. Init. 
c, 
d, 
f, 
k, 
l. Rubr. 
α. 73 Hlzs., dar. 7 z.T. mehrmalige Wdh. Rotdr. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a, rot
						(D⁵)As abenteürlich bůch beweiſet vns vō  einer frawen genant Meluſina. die do  ein merfeÿn v darczů ein geboꝛne kü‑nigin. v au dē berg Awalon kōmē  iſt. … Z. 15, schwarz
						(S⁶)Eÿt dz ď gro natürlich meiſteꝛ  Ariſtotiles ſpꝛicht am anfang v  vorꝛed ſeines eꝛſtē bůchs Methauiſice Ein eglicher menſch begert  vō natur vil ze wiſſen … Bl. 3a Z. 5 ⁌ Wie herꝛ Johas vō Poꝛtenach ſeinē Caplan beualch diſes bůch in fraczoſiſche ſprach ze machen vnnd  ze tranlatieꝛ.  Hlzs. 
						(E³)S iſt geweſen voꝛ zeiten … Lage b Wie Reÿmund vō der junckfrawen Meluſina ſchiede  … Endet Bl. 100b Z. 16 … v  von dem nabel hinab ein groſſer langer wurme.  Hie endet ſich di bchlin ſligklichē In dem namē des  vatters. vnd des ſuns. vnd des heiligē geiſtes Amen  ⁌ Getruckt vnd vollendt von Johanni bmler zů  Augſpurg an freÿtage voꝛ dem weſſen Suntag  Anno di M.CCCC.LXXX. jar.  
Vorlage: Berlin Kupferstichkab (Original).
Zur Datierung vgl. LThK² X 1012.
Anm. Druckabschrift: Trento BCom, Cod. 1951, Bl. 1r–90v. Vgl. Terrahe, Tina:
         Eine neue Handschrift der ‘Melusine’ Thürings von Ringoltingen. In:
         Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur 138(2009) S.
         50–52.
C 3974. 
Gotzkowsky B 8.6. 
Schr 4630. 
Schramm III Abb. 637–646. 
Ce³ M-478 u.Suppl. 
Pollard: MorganL 148. 
ISTC im00478000. 
 Berlin *Kupferstichkab. Harburg *ehem. OettingenWallersteinB (Bl. 69 fehlt). New York *MorganL. Sankt Gallen Benedikt. 
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
64 Bl. 
a–h⁸. 33–40 Z. Typ. 
3:96G. Init. 
a, 
e, 
k, n(Leiste), 
x, z. Vereinzelt Min., einmal Maj. f. Init. 67 Hlzs. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. a2. (in Leiste)
						(D¹⁰)I owenturlich bůch beweyſet wie von einer  frouwen genant Meluſina die ein merfeye vnd  dar zů ein geboꝛne Kūngin. vnd vff dem berg.  Awelon kommen was. … Bl. 2b Z. 14 Wye herr Iohannes vō Poꝛtenach ſeinem cappolon befalch diſes bůch  in Frantzoſchiſcher ſprach zů machen.  Hlzs.  Bl. 3a m. Sign. a.3.
						(E⁸)S iſt geweſen voꝛ zeytten … Sign. b
						(D⁸)O nū dyſer graffe alſo beſtet was. do koment dye  … Endet Bl. 63b Z. 23 … von dem nabel hin ab ein groſſer  langer wurm Hie mit nymbt das bůch ein end. das got vns allen ſeinen  heiligen ſegen ſend. Amen.  Bl. 64 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original). Strasbourg BNU (Einzelfotos).
Gotzkowsky B 8.8. 
Schr 4632. 
Schramm XIX Abb. 135. 302–368. 
Schorbach 18. 
CRF XIII 1582. 
VB 2224. 
Pr 375. 
BMC I 91.IB 1095. 
ISTC im00478500. 
 Aarau KantB (Bl. 63 u. 64 fehlen). 
Berlin *KunstB, *
SB (Bl. 1, 15 u. 64 fehlen). 
Karlsruhe *
LB. 
London BL. 
Strasbourg BNU. 
Stuttgart *
LB. 
 Gesamtüberlieferung: 7 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Gotzkowsky S. 122. Schr 4633. 
Nicht nachweisbar.
112 Bl. 
[a–o⁸]. 23–30 Z. Typ. 
2:96G. Init. 
b, 
d. 70+1(?) Hlzs., dar. 8 z.T. mehrmalige Wdh. 
Bl. 1 leer(?). Bl. 2a
						(D)As abenteüerlich Bůch beweyſet  vns von eyner frauwen genant.  Meluſina. dye do ein Merfein. v  dar zů ein geboꝛne künigin. vnnd  au dem berg Awalon kummen iſt. … Bl. 3b Wie herꝛ Iohans von Poꝛtenach ſeinē Ca‑plan beualch diſes bůch in frāczoſiſche ſpꝛ‑ach zemachen vnd zetranlatiern.  (E)S iſt geweſen voꝛ zeiten … Lage b Wye Reymund allſo irꝛes reytens in groſſer  … Endet Bl. 111b Z. 14 von dem nabel hinab eyn groſſer veintlicher  vnd vngehewrer langer wurm Alſo hat diſes  bůch ein enbe got vns allen ſeinen heÿligē v  ſeinen frid ſende.  Bl. 112 leer(?).
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
H 11062. 
Gotzkowsky B 8.9. 
Schr 4634. 
Schramm IV Abb. 2319–2380. 
BSB-Ink C-689. 
ISTC im00478700. 
 München *
SB (Bl. 1, 41, 105 u. 112 fehlen. Bl. 8 def.).  — Ehem. Karl u. Faber (München) (Fragm. Doppelbl. 12/13).
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
40 Bl. 
a–f⁶g. 2 Sp. 42–46 Z. Typ. 
8*:93G. Init. 
b, 
d, 
t. Rubr. 
α. 67 Hlzs., dar. 1 Wdh. 
Tit., xylogr. Meloſine. geſchicht.  Mit. den. figuren.  Bl. 2aα Dy owentürlich bůch beweyſet Wye  von einer frouwē genāt. Meluſina dye  ein merfeye v dar zů ein geboꝛne. kün‑gin v vff dem berg Awelon kōmen wz  … β Z. 32 ❡ Wye herꝛ Iohānes vō Poꝛtenach ſie‑nem Cappelon befalch dyſſes büch yn.  ffrantzoſchiſcher ſpꝛach zü machen.  Hlzs.  Bl. 2bα
						(E⁹)S yſt geweſſenn  voꝛ zeittē … Sign. b auff vnd reit wyder zů dem voꝛgenātē  … Endet Bl. 39aβ Z. 27 … von dem nabel hynab einn groſſer langer würmb. Hye mit  nymbt das bůch ein end. Das gott vns  allen Seinen Heiligen Segen Sennd  Hye endet ſich diſe warhafftige histoꝛy  Dye ſo voꝛ kurtzen zeyten von latinn  Vnd von welſcher vnnd fcantzoſiſcher  ſpꝛochen in teütſch gemacht vnd tranſ‑feriert iſt woꝛden. Vnd das bůch hat gedꝛuckt. Heinricus knoblochtzern zů Heydelberg auff ſant lucien v Otilien tag  Nach Criſti vnſers herren geburt Tau‑ſent vierhvndert vnd dar nach in dem  eyn vnd nüntzigiſten iare.  Bl. 39b u. 40 leer
Vorlage: München UB (Mikrofilm).
Anm. Günther (Basel) Brochure Nr 14 (2013) Nr 41 m.
                  Abb.
H 11066. 
Gotzkowsky B 8.10. 
Schr 4635. 
Schramm XIX Abb. 507–573. 
Hellwig 659. 
Schlechter-Ries 1265. 
ISTC im00478800. 
 Heidelberg *
StArch (Bl. 38 u. 39 fehlen). 
München UB. 
Nürnberg GermanNM. 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Niederdeutsch
Bl. 1-3 fragm.  Bl. 4a Z. 1 villichte wy vinden etlike vnſes volkes de den wech beth  … Z. 5 wo Greue Emmerick v reimund dat wilt  … Z. 10 reimunde ſede.  Hlzs.  []ls ſe nu alſo reden … Lage b unbekannt. Endet Bl. 66b Z. 30 … van de‑me nauele heer dale een grot lank woꝛm/   Hyr mede  nimpt dyt boek een ende/ dar van god vnde ſyn hochgelauede moder Maria eene ewighe iuncfrouwe vnde alle  gades hilligen gelauet moten weſen in ewicheit/ Amen/  Deo lans:.:  
Vorlage: Hamburg SUB (Mikrofiche). Mölln K. Rostock UB (Kopien). Uppsala UB (Mikrofilm). Lübeck StB (Einzelfotos).
Anm. 1. Zur Druckerbestimmung vgl. Kazmeier in
                  Gutenberg-Jahrbuch 1941 S. 98–117, bes.
                  S. 102–105. — Altmann: Brandis: Die bei Haebler:
                  Typenrepertorium V S. 40 angenommene Werkstatt „Drucker der
                  Melusine“ ist somit Lukas Brandis zugewiesen.
Anm. 2. Zu dieser oder einer anderen geplanten Ausg. existieren
                  einseitig bedruckte Probeabzüge: 1. Bl. 1 Z. 1 dat eft du er dyn loffte nicht en heldeſt du ſe ſoldeſt ver… Endet Z. 18ſons Hoꝛribels wegen de dꝛe ogen hadde Hlzs.  Bl. 2 Z. 1vnde vernam do ſpꝛack he to dem baden/ Leue bade de/  … Endet Z. 36 em in mit eren Ridderen vnde knechten/ mit vꝛuwen vnde   (Schramm XII Abb. 707. Collijn: Uppsala 1030. Hauswedell (Hamburg) Aukt.
                  49 Nr 46; z.B. Ex. Erxleben LehnsB. Mölln K. Uppsala  UB). 2. Bl. 1 Z. 1wo vriens vnde giod de koninck ſoldanū   … Endet Z. 15den hadden ghedan/  Bl. 2 Z. 1ens myt der schonen Hermyn to heddē gelecht/ in der ſul… Endet Z. 30em entyeghen v entfenghen ene myt groten eeren/   (Schramm XII Abb. 693; z.B. Rostock UB).
Anm. 3. Zum Ex. Greifswald UB vgl. Wilhelmi: Greifswald
                  S. 355.
Gotzkowsky B 8.5. 
Borchling-Claussen 37. 
Schr 4636. 
Schramm XII Abb. 677–710. 
Altmann: Brandis, Lukas nach 29. 30. 
Collijn: Uppsala 1030. 
ISTC im00475200. 
 Erxleben ehem. LehnsB (2 Bl. einseitig bedr.). 
Greifswald UB† (Fragm. 4 Bl.). 
Hamburg *SUB (def.). 
Lübeck *StB (Fragm. 6 Bl.). 
Mölln K (Probedr.). 
Rostock UB (Probedr.). 
Uppsala UB (2 Ex., 1. Ex. Probedr., 2. Ex. Probedr.). 
 Gesamtüberlieferung: 8 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Niederländisch
138 Bl. 
a–z⁶. Gez. [1]ij–Cxxxvij [m. Fehlern]. 2 Sp. 38–39 Z. Typ. 
12:99G. Init. 
c, 
d, 
f. Rubr. 
γ. 46+? Hlzs., dar. z.T. mehrmalige Wdh. DrM 
V. 
Bl. 1 leer(?). Bl. 2aα m. Sign. aij u. Blz. ij Hier beghint een ſchoen hiſtoꝛie  ſpꝛekende van eenre vꝛouwen gheheeten meluzine/ van haren kinderen e haren geſlachte/ e van ha‑ren wonderliken wercken  (T⁵)Er eeren gods ons herē/ e ſynre lieuer moeder der maeget mariē  is begonnen al hier in  duitſche die hiſtoꝛie vā  meluzinen … Z. 18
				(D¹)auid die pꝛophete ſeyt … Bl. 3aα m. Sign. a3 u. Blz. iij
				(H³)Et is waer dat in albanyē  een coninc was die een ſeer  vꝛoē man was … Sign. b ſeer ſchoone gracelijc ſubtijl e ver… Endet Bl. 138bβ Z. 9 … e dat  om te wetē die wonďlicheit ď wercken gods. den welcken ſy lof e eer  inď eewicheyt. amen  U. d. Sp. ⁌ Hier es voleyndt die wonďlike vꝛeēde e ſchone hiſtoꝛie vā meluſynē  e vā harē geſlachte. Gepꝛēt tātwerpē bi my Geraert leeu .M.cccc. e xci.  den ix dach fe‑bꝛuarij  DrM 
Vorlage: Brussel BR (Mikrofilm).
Anm. 1. Blattzählung unterhalb des Satzspiegels.
Anm. 2. Ausg. u. Übers. Meluzine. Die erste niederländische Fassung (1491). Hrsg. Rita Schlusemann. Stuttgart 2022. (Relectiones. 11.). — Vgl. Zeldenrust, Lydia: Serpent or Half-Serpent? Bernhard Richel’s ‘Melusine’ and the Making of a Western European Icon. In: Neophilologus 100(2016) S. 19–41. — Zeldenrust, Lydia: The Lady with the Serpent’s Tail: Hybridity and the Dutch Meluzine. In: Melusine’s Footprint. Tracing the Legacy of a Medieval Myth. Hrsg. Misty Urban, Deva F. Kemmis u. Melissa Ridley. Leiden/Boston 2017. (Explorations in Medieval Culture. 4.) S. 132–145.
C 3022. 
Conway 333. 
Kok: Houtsneden S. 283. 293. 326. 
CA 975. 
Kronenberg: CA 975. 
Hellinga: PT I 71.II 421. 
ILC 1322. 
CBB 2239 u.Suppl. 
ISTC ij00218420. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Spanisch
164 Bl. 
a–d⁸e¹⁰f–t⁸v¹⁰. 36–38 Z. Typ. 
4:111G. Init. 
a, b(Leiste). Meist Min. f. Init. 63 Hlzs., dar. 8 Wdh. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij (in Leisten)
						(E⁹)N comjenço de todas obꝛas de‑ve cada vn autoꝛ demādar la di‑vinal graçia ſin la qual a fin perfecto … Z. 29 Comjença la yſtoꝛya de la linda meloſyna copilada de‑las coꝛonjcas verdaderas de françia. a ynſtançia del muy  noble ſeoꝛ juan du ď berꝛj hijo del muy xiano Rey ď frāçia.  Bl. 2b Hlzs.  Bl. 3a m. Sign. aiij
						(ſ)Egun el ꝓfeta dauid nos enſea los diujnales juizi‑os ſon como los abiſinos pꝛofundos do njngun fondo ſe halla … Z. 26
						(I³)A creatura  de dios ſoverano creadoꝛ … Sign. b Hlzs.  … Endet Bl. 163b Z. 26 … E eſta eſcuſara nueſtra ynorāçia ⁊ vueſtra  diſcrçion ſuplira nueſtros defectos los quales perdone al  que en trinjdad perfecta viue ⁊ Reyna vno ſolo dios poꝛ to‑dos los ſieglos delos ſieglos. A M E N  Feneſçe la yſtoꝛia de Meloſina enpremjda en Tholoſa poꝛ  los honoꝛables ⁊ diſcretos maeſtros Juan paris ⁊ Eſtevā  Cleblat alemanes  con grād diligençia la hizierō paſar de  Françes en Caſtellano. E deſpues de muy emēdada la mandaron ynpꝛemir. Enel ao del ſeor de mill ⁊ quatro çiētos  ⁊ ochanta ⁊ nueve aos a .xiiij. dias del mes Iulio  Bl. 164 leer(?).
Vorlage: Brussel BR (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74. 
HC 11060. 
CBB 2240u.Suppl. 
Ce³ M-480. 
Pr 8723. 
BMC VIII 356.IB 42463. 
ISTC ij00218430. 
 Brussel *BR (Bl. 164 fehlt). 
London BL (def.). 
New York *HispanSoc (def.). 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Storia di un mercante Pisano
Bl. 1aα
						(H¹)yſtoria ďun mecadante Piſano.  (G³)Ratia mi dia che al ſacro fōte.  donde le celeſte che aſalire.  poi dimoꝛa in cima del mōte.  … Endet Bl. 4bβ Z. 23 e de malinconia non fati memoꝛia  al uoſtro honoꝛ finita e la hiſtoꝛia  F I N I S 
Vorlage: Cambridge (Mass.) HoughtonL (Kopie).
Ce³ H-565. 
Cat. Martini 226. 
Walsh: Harvard 3193. 
ISTC ih00565000. 
 Cambridge (Mass.) HoughtonL. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Merlin
Die „Prophecies de Merlin“ des keltischen
               Zauberers Merlin sowie seine „Vita“ , die in der europäischen
               Literatur weit verbreitet sind und in der anglonormannischen Tradition wurzeln,
               gehören zum Sagenkreis des Königs Artus und seiner Tafelrunde. Sie sind
               Teil des Gral-Lancelot-Zyklus. Die zahlreichen Bearbeitungen verschiedener Autoren
               führen auf die französische Versdichtung des Robert de Boron (13. Jh.) und die darauffolgenden Prosabearbeitungen zurück. Die 1480
               gedruckte italienische Prosafassung wurde bereits 1379 aus dem Französischen
               übersetzt.
Ausg. Franz. von Gaston Paris u. Jacob Ulrich. Bd 1. 2.
               Paris 1886. Reprint New York, London 1926, 1927. — Gilles Roussineau.
               Genève 1996. (Textes littéraires françaises. 472.) —
               Engl. von H. B. Wheatley. Bd 1–4. London 1865–1899. Reprint Bd 1. 2. New
               York 1969. — Osgar Duncan Macrae–Gibson. Bd 1. 2. London, New York,
               Toronto 1973, 1979. (Early English Text Society. 268. 279.) — Ital. von
               Jacob Ulrich. Bd 1. 2. Bologna 1884. (Scelta di Curiositá letterarie
               inedite e rare. 201.) Reprint Bologna 1969. — Span. von Justo Garcia
               Morales. Bd 1. 2. Madrid 1956, 1960. (Joyas bibliograficas. 16. 19.) —
               Paloma Gracia. Alcalá de Henares 1998. (Guias de lectura caballeresca. 1.)
Vgl. Lommatzsch II S. 267–275. —
               Woledge 103. — Gardner, Edmund G.: The Arthurian Legend in Italian
               Literature. London 1930. — Zumthor, Paul: Merlin le prophète, une
               thème de la littérature polémique de l’historiographie et
               des romans. Lausanne 1943. — Pickford in Bulletin Bibliographique de la
               Société Internationale Arthurienne 13(1961)
               S. 99–109. — Micha, Alexandre: Étude sur le
               „Merlin“ de Robert de Boron. Roman du XIIIe siécle. Genève
               1980. (Publications Romanes et Françaises. CLI). —
               Brugger–Hackett, Silvia: Merlin in der europäischen Literatur des
               Mittelalters. Stuttgart 1991. (Helfant Studien S 8.) — Gracia, Paloma:
               Baladro del sabio Merlin fina de lectura caballeresca. Alcalá de Henares 1998.
            
Französisch
1. 222 Bl. aA–XAA–PP⁶. Gez. [7]Fueil.ii.–Fueillet.ccxi.[1] [m. Fehlern]. 14 Hlzs., dar. 7 z.T. mehrmalige Wdh. KolTit. (Tab.) 
Tit. xylogr.
					(L)e pꝛemier  volume de  merlin   Bl. 2aα m. Sign. aii
					(C²)y cōmence la table du pꝛe‑mier volume de merlin.  … Tab. endet Bl. 6aβ Z. 4 booꝛs en ſen venāt a bredigā .cc.iiii  U. d. Sp. Repertoire pour aſſembler les  cayers de ce volume.  Reg. in 3 Sp. Endet Bl. 6bγ Z. 20 Ces deux cy  Bl. 7a Hlzs.  Bl. 7bα
					(m⁶)Oult furent les ennemys denfer cour  cez et yrez quant no‑ſtre ſeigneur ieſucriſt  deſcendit es enfers  et … Sign. b die. Car iamais nouyt parler de  … Endet Bl. 221bβ Z. 14 … Mais a tant fine le compte a  parler de merlin et de ſon maiſtre  blaiſe pour la pꝛemiere partie de  ſon liure. Et retourne a parler du  roy artus.  Cy fyne la pꝛemiere  partie du liure de  merlin. ...  Bl. 222 leer.
2. 178 Bl. āAAA–VVVAAAA–HHHH⁶IIII. Gez. [6]Fueillet.i.–Fueillet.C.lxxii. 8 Hlzs., dar. 5 z.T. mehrmalige Wdh. KolTit (Tab. u. ab DDD) 
Tit. xylogr.
					(L)e Second  volume  de merlin  Bl. 2aα m. Sign. āii
					(C²)y commence la table de la  ſeconde partie du liure de  merlin  … Tab. endet Bl. 5bβ Z. 8 luy aduindrent.   f.clxxii  U. d. Sp. Repertoire pour aſſembler les cayers de ceſte  ſeconde partie du liure merlin.  Reg. in 2 Sp. Endet Bl. 6aβ Z. 33 en ſa grant  Bl. 6b leer. Bl. 7a m. Sign. AAA.i. u. Blz. Fueillet.i.  Cy commence la ſeconde partie du liure de merlin  Hlzs.  Cōme le roy artus ſe ꝑtit de logres pour venir au royaume de benoic auecs le roy ban et le roy booꝛs et les cheua‑liers de la table ronde.  α
					[⁵]y dit le cōpte  le  pꝛemier iour du  moys de iuing le  roy artus et … Sign. b rt daultre que tous deux furēt re… Endet Bl. 178bβ Z. 9 ⁌ Atant ſe taiſt icy et fait finl e  le compte de la vie merlin et de ſes  faiz/ et compte de ſes pꝛophecies.  
3. Les prophéties de Merlin.  1498. 
160 Bl. A⁶B²a–o⁶p⁸q–z⁊ꝯ⁶. Gez. [8]Fueillet.i.–Fueillet clii [m. Fehler]. KolTit. 
Tit. xylogr.
					(L)es pꝛophecies  de merlin   Bl. 2aα m. Sign. Aii
					(C²)y commence la table des  pꝛophecies merlin  … Tab. endet Bl. 8aβ Z. 3 … fueillet   c.lii  U. d. Sp. Repertoire pour aſſembler les cayers  des pꝛophecies merlin.  Reg. in 2 Sp. Endet Bl. 8bβ Z. 24 Oꝛ dit le compte  Bl. 9aα m. Sign. a.i. u. Blz. Fueillet.i. Si commencent les prophe‑cies merlin.  [⁷]y endroit dit le cōpte  merlin eſtoit  vng iour en gal‑les en la chambꝛe  de maiſtre tho‑lomer et penſoit  moult … Sign. b
					(D²)y moy merlin fait tholomer  … Endet Bl. 160aβ m. Blz. Fueillet clii Z. 7 … qui le fera fla‑tir aual la terre long temps a hōte.  Cy finiſſent les pꝛophecies merlin  nouuellement impꝛime a paris lan  mil.iiiic.iiii.xx.xviii. pour anthoine  verart demourant ſur le pont no‑ſtre dame a lymage ſaint Iehan le‑uāgeliſte/ ou au palays au pꝛemier  pillier deuant la chapelle ou len  chante la meſſe de meſſeigneurs  de parlement  Bl. 160b leer.
Vorlage: Faks. London Lambeth (Kopie). København KglB. Paris Mazarin (Einzelfotos).
Anm. 1. P. 1, Tab. auch abweichend in Typ. 3**:119G u. Rubr.
                  α, z.B. Bl. 6a Z. 5 ⁌ Repertoire … (z.B. Ex.London Lambeth).
Anm. 2. P. 1 u. 2 auch ohne Hlzs. (BMC. z.B. Ex. London BL).
Anm. 3. Die Ausgabe hat typographisch verschiedene Abschnitte.
                  Die Lagen ā, NNN–VVV AAAA–IIII von P. 2 u. A, B, g–o von
                  P. 3 sind mit Type 3**:119G und Rubr. α in 34 Z. gedruckt. P. 1, die Lagen
                  AAA–MMM von P. 2 u. a–f von P. 3 sind mit Type 7:114G, die Lagen
                  p–ꝯ von P. 3 mit Type 3*:115G in 35 Z. gedruckt. Da auch die Lombarden in
                  den jeweiligen Typenabschnitten voneinander abweichende Formen zeigen, ist eine
                  Beteiligung mehrerer Drucker/Werkstätten „für“ Vérard
                  nicht auszuschließen.
Anm. 4. Vgl. Taylor, Jane H. M.: Les ‘Prophéties de
                  Merlin’: faire lire un texte illisible … In: Le Moyen Français
                  69(2011) S. 99–114. — Fabry-Tehranchi, Irène: Du manuscrit à l’imprimé: les remplois de bois gravés dans l’illustration du ‘Livre de Merlin’ d’Antoine Vérard. In: Viator 48(2017) S. 161–217.— Diesbach, Vérène de: Six siècles de littérature française: XVe siècle (Bibliothèque Jean Bonna). Genève/Paris 2018 S. 152–155 Nr 33.
Faks. hrsg. von Cedric Edward Pickford. London 1977.
Reproduktionen: Troyes BMun (Digitalisate) (1), (3). 
 C 3993,1.2. 
C I 11086(nicht Hain). 
Bechtel M-245. 
Macfarlane 54. 173. 277. 
Ce³ M-498u.Suppl(?). 
IGI 6373(3)(?). 
Pell 7781,2. 
CRF I 1040(?). 
CRF VI 1369(3). 
CIBN M-301(2). 
Pr 8441. 
BMC VIII 87.IB 41182(1.2). 88.IB 41183(3). 
ISTC im00498000. 
 Aberystwyth NL (1.3. 1, Bl. 1–6 fehlen. 3, Bl. 1–8 fehlen). 
Amsterdam ehem. BPhilHermet (1, def.). 
København KglB (3). 
London *
BL (2 Ex., 1. Ex. 1–3 Perg., def., 2. Ex. 3), Lambeth (1–3. 2.3 def.). 
Messina Sem (3?). 
Paris BN (2, Perg.), Mazarin (3). 
Schaffhausen StB (1). 
Troyes BMun (1.3). 
Wien Albert. 
Williamstown ChapinL.  — Bonna (Genève) (3).
 Gesamtüberlieferung: 13 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
H 11086(nicht Copinger). C 3993,3. Moreau I 1503.95. Bechtel M-246. M-247. M-248. Macfarlane 55. 173,1.2. Ce³ M-498 u.Suppl(?). Pell 7781,1.3. CRF VIII 360. 361. CRF XVII 426. CIBN II S. 249. Pr 8460. 
Vérard hat eine weitere Ausgabe mit dem Datum
                  1498 (lan  mil.iiij.CCCC.iiij.xx.xviij.) gedruckt, die aber wegen der
                  Adresse (deuāt  noſtre dame de Paris) wohl erst nach Juli 1503
                  entstanden ist; vgl. auch CIBN nach M-301. — ISTC im00498000 verzeichnet
                  diese Ausg. gemeinsam mit 
Nr 12668.
Paris Arsenal (3), BN (3). 
Rouen BMun (def.). 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Englisch
8+? Bl. 
AB⁸+?. 31 Z. Typ. 
5:95G. Init. 
e. Rubr. 
δ. 
Bl. [1a] m. Sign. Bj ⁌ And wyth ſoꝛowe flowen a woye  … Endet Z. 31 ⁌ Aud menged theyr blode both in here  Bl. [1b] ⁌ So that the cure of Englonde.  … Endet Z. 31 ⁌ That it be made of ſtronge werke  Bl. [2a] ⁌ Foꝛ to ſtonde ſtyffe and ſtarlꝛe  … Endet Z. 31 ⁌ And founde thynge of myche ſoꝛowe.  Bl. [2b] ⁌ All the fundemente in that ſtounde  … Endet Z. 31 ⁌ The lꝛynge ſwoꝛe he wolde not ſpare.  Bl. [7a] ⁌ Wyth ſomme yonge man foꝛ to pleye  … Endet Z. 31 ⁌ Of whyche that her ſoꝛowe beganne  Bl. [7b] ⁌ Mannys loue ſhe thought ſwete.  … Endet Z. 31 ⁌ The Ermyte hadde wonder grete  Bl. [8a] ⁌ Ou goddys name he her bete.  … Endet Z. 31 ⁌ That the was nyght dronke Inyſſe.  Bl. [8b] da eingeklebt, nicht lesbar.
Vorlage: Oxford CorpChristC (Kopie).
Zur Datierung vgl. Macrae-Gibson in The Library 6. Ser. 2(1980) S. 73–76.
Duff-Hellinga Suppl. 29. 
Pollard-Redgrave² 17840.7. 
ISTC im00498050. 
 Oxford CorpChristC (Fragm.). Washington (D.C.) *LC (Fragm.). 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Italienisch
142 Bl. 
AABB⁶A–P⁸Q¹⁰. Gez. [12]I–CXXX. 42–43 Z. Typ. 
9:81R, 
10:156G. Init. b, d, g, p(Leisten). Rubr. β. 91 Hlzs., dar 9 Wdh. KolTit. 
Tit. Leiste  La vita de. Merlino et de le ſue pꝛo‑phetie hiſtoꝛiade che lui fece le quale  tractano de le coſe che hano auenire.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. AAii ⁌ Incomincia el primo libro de la hiſtoria de Merlino diuiſa in. vi. libri  … Tab. endet Bl. 12b Z. 31 Finis  Bl. 13a m. Sign. A u. Blz. I ⁌ Incomīcia el primo libro de la hiſtoria de Merlino diuiſa in .vi. libri nelli quali ſi deſcriue prima la natiuita deſſo Merlino: & la uita ſua: & poi molte ꝓphetie le quale lui fece ſcriuere a piu perſone.   cap. .i.  (N¹²)ARRA El principio di queſta hiſtoria. che ha  uēdo il noſtro redēptore criſto ieſu trate fuora le  anī e di ſācti padri del limbo: … Sign. b nel cui lhaueſſe ingannata. Ma trouandoſe una matina coſi corrupta ſubi… Endet Bl. 142a m. Blz. CXXX Z. 19 … Et a tal modo come e dicto de ſopra funo adunate & meſſe in ſcripto  le marauiglioſe prophetie de merlino.  FINIS.  Tracta e queſta opera del Libro autentico del magnifico meſſer Pietro  Delphino fu del magnifico meſſer Zorzi tranſlatato de lingua franceſſe  in līgua italica ſcripto nel anno del ſignore .M.ccc.Lxxix. adi .xx. nouembre & ſtampado in Florentia del .M.cccc.Lxxxxv. adi .xv. de Marzo.  14 Verse in 2 Sp. Enden Sp. 2 Z. 6 Con ſua uirtu a la uita immortale  U. d. Sp. 2 Z. Reg.  Bl. 142b leer.
Vorlage: Wien NB (Mikrofilm).
Anm. Abweichend vom Impressum wird der Druck wegen des
                  Typenmaterials und der Holzschnitte dem Venezianer Drucker Matteo Capcasa
                  zugewiesen. Die Type 9 zeigt jedoch eine Abweichung in der Divise. Da der Druck
                  zum Ende der Tätigkeit Capcasas erschienen ist und der letzte firmierte Druck
                  vom 21.VII.1495 keine Holzschnitte und ein anderes Typenmaterial aufweist,
                  wäre es auch denkbar, dass ein Florentiner Drucker Capcasas Material
                  übernommen hat.
H 11088. 
Sander 4500. 
Pr 5700. 
Bod-inc M-196. 
ISTC im00498700. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
102 Bl. 
a¹⁰bc⁸d⁶eF⁸f–o⁶. 2 Sp. 44 Z. Typ. 
1:93R. Min. f. Init. Rubr. 
α. KolTit. 
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2aα m. Sign. a2 ⁌ Incomincia el primo libro de la hiſtoria  de Merlino diuiſa in .vi. libri nelili ſi deſcriue prima la natiuita di eſſo Merlino:  & la uita ſua: & poi molte ꝓphetie lele  lui fece ſcriuere a piu perſone.  (n⁶)ARRA EL PRINCIpio di queſta hiſtoria che  hauendo il noſtro redemptore xo ieſu trate fora  le anime di ſancti padri di  limbo: … Sign. b per queſto nō era molto amato da li ſuo ci… Endet Bl. 98aα Z. 38 … Et a tal modo como e dicto di ſopra funo adunate &  meſſe in ſcripto le marauiglioſe prophetie de  Merlino.  .F I N I S.  β Tracta e queſta opera del Libro autentico  del Magnifico meſſer Pietro Delphino fo  del magnifico meſſer Zorzi tranſlatato de līgua franceſſe in lingua italica ſcripto nel anno del ſignore .1379. adi .20. nouembre in  uenetia & ſtāpato del .1480. adi primo feuraro Ducante Ioanne Mocenico. Pontifice  uero Sixto papa iiii.  Noua materia & nouo autor uedrai  Spirto gentil che le future coſe  … Verse enden Z. 23 Ma ſe uoi ſaper quale  Lector fu quello che queſta opra impreſſe  Luca Venitiano in ſtampa el meſſe  TABVLA de le Rubriche del primo libro  de le prophetie de Merlin  … Endet Bl. 101bα Z. 32 one de la cita de Piſtoia Carte.    .94.  β Reg. in 2 Sp. Endet Sp. 2 Z. 33 capitulo tercio  Bl. 102 leer.
Vorlage: Cologny BBodmer (Mikrofilm).
Inhalt: Bl. o2a: Gedicht  (Nova materia et novo autor vedrai Spirto gentil che le future cose …).
Anm. Zur Datierung und Druckerzuweisung vgl. auch BMC V
                  xxiii.
HR 11087. 
IGI 6373. 
Pell 7782. 
CIBN M-302. 
Pr 4489. 
BMC V 279.IB 20893. 
Bod-inc M-195. 
Büchler-Mattmann: Bodmeriana 178. 
ISTC im00498500. 
 Cologny BBodmer (Bl. 1 fehlt). 
Firenze BN (Bl. 1 fehlt). 
London BL (2 Ex., 1. Ex. Bl. 1 fehlt, 2. Ex. Bl. 1 fehlt). 
Milano *BNBraid (Bl. 1 u. 102 fehlen). 
Oxford Bodl (Bl. 1 fehlt). 
Paris BN (Bl. 1 u. 102 fehlen). 
 Gesamtüberlieferung: 7 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Spanisch
106 Bl. 
a–e⁸f–q⁶. Gez. [I]II–FoCVI. 2 Sp. 43 Z. Typ. 
2:160G, 
3:105G. Init. 
b, 
d, 
f. Rubr. 
α. Leisten. 42 Hlzs., dar. z.T. mehrmalige Wdh. 
Tit. Hlzs. (in Leisten).  xylogr. El baladꝛo del:  ſabio meꝛlin cō  ſus pꝛofecias:  Bl. 2a m. Sign. aij u. Blz. II Recuenta el autoꝛ la pꝛeſente obꝛa  (E)N tierra de inglaterra vuo grādes conquiſtas … Bl. 2b Comienca el pꝛologo  (P⁸)Rincipe ſereniſſimo: ſacro rey ⁊ ſeoꝛ muy poderoſo: la bꝛeuedad: … Bl. 3a m. Sign. aiij u. Blz. FoIII Z. 6 Comienca la obꝛa  Hlzs. (in Leisten)  α
				(S⁸)Ereniſſimo pꝛincipe ⁊ ſeoꝛ muy  poderoſo va excelēcia ya ē mu‑chaſ ꝑtes ⁊ eſcripturas habꝛa viſto ⁊ leydo … Sign. b les quiſo reſpondeꝛ a coſa que le dixe  … Endet Bl. 105bβ Z. 9 … ſeruicio ēla  menoꝛ parte ď ſu real: ⁊ virtuoſa con‑dicion humnoa.  Explicit liber.  ⁌Fue impꝛeſa la pꝛeſente obꝛa enla  muy noble: ⁊ mas leal cibdad de bur‑gos cabeça de caſtilla. poꝛ juā de burgos A diez dias ďl mes de febꝛero: ďl  ao ď nueſtra ſaluaciō. de mill ⁊ trocientos: ⁊ nouenta ⁊ ocho aos.  U. d. Sp. α ⁌ Comiēca la tabla ďl pꝛeſente libꝛo  intitulado el baladꝛo ď merlin: … Endet Bl. 106aβ m. Blz. FoCVI Z. 40 Finis tabule.  Bl. 106b leer.
Vorlage: Faks.
Anm. Vgl. Cátedra, Pedro M. u. Jesús D.
                  Rodríguez Velasco: Creación y difusión de “El Baladro
                  del sabio Merlín” (Burgos, 1498). Salamanca 2000. — Gracia,
                  Paloma: Avatares ibéricos del ciclo artúrico de la
                  ‘Post-Vulgate’: el título del ‘Baladro del sabio
                  Merlín con sus profecías’ (Burgos, 1498) y la colección
                  profética derivada de la ‘Historia Regum Britanniae’. In:
                  Zeitschrift für romanische Philologie 128(2012) S. 507–521.
Faks. hrsg. von Ramón Rodríguez Álvarez
                  u.a. Bd 1.2. Gijón 1999.
H 11084. 
Kurz 266. 
Haebler 432. 
Vindel: Arte tip. VII 165.55. 
IBE 682. 
ISTC im00498800. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
H 11085. Haebler 433. Vindel: Arte tip. V 393.143. 
Ex. nicht nachweisbar.
Milles et Amys
H 11159. Moreau I 1509.3. Macfarlane 174. Brit.Libr.Cat. 7 S. 189. Sack: Freiburg 2184a. 
Wegen Ausstattung und Adresse nicht vor 1509.
Neithart Fuchs
Der Autor der Versschwänke, Neithard von Reuental, lässt sich urkundlich nicht belegen und bleibt eine poetische Fiktion.
               Der Name erscheint als Titel-, Gattungs- und Berufsbezeichnung und gilt als Synonym
               für einen neidischen Menschen. Viele der Lieder, die erst im Laufe der Zeit
               hoffähig wurden, entstanden in der 1. Hälfte des 13. Jhs. Der Dichter hielt
               sich in Landshut und in Österreich auf. Der Titel „Neithart Fuchs“
               bildet sich erst in der Drucküberlieferung.
Ausg. von F. Bobertag. Berlin, Stuttgart 1885
               S. 143–292. (Deutsche National-Literatur in Entwicklungsreihen.
               11.) — E. Jöst. Göppingen 1980. (Litterae. 49.)
Vgl. Verf.Lex.² VI 871–893. —
               Rupprich, Hans: Zwei österreichische Schwankbücher. Die Geschichte des
               Pfarrers vom Kalenberg. Neithart Fuchs. In: Sprachkunst als Weltgestaltung.
               Festschrift für Herbert Seidler. Salzburg, München 1966
               S. 299–316. — Simon, E.: Neithart von Reuental. Geschichte der
               Forschung und Bibliographie. The Hague, Paris 1986. (Harvard Germanic Studies.
               4.) — Schweikle, Günther: Neidhart. Stuttgart 1990. (Sammlung
               Metzler. 253.)
Zu Schiller vgl. Verf.Lex.² VIII 667.
112 Bl. 
[a]b–effg–o⁸. 19–21 Z. Typ. 
1:92G. Init. 
h, 
m. Rubr. 
α. 34 Hlzs., dar. 6 z.T. mehrmalige Wdh. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b ⁌ Neythartt  Hlzs.  Bl. 2a
						(H)ye nach volget gar hüpſche  abentewrige gidicht ſo gar  kurczweillyg find zeleſſenn  vnd zeſingen die der edel v  geſtreng herꝛē. Neithart fuchs geporen au meichſſenn. Rytter der durch‑leüchtigē hochgepoꝛn fürſtē vnd herꝛn  herꝛ Otten vnd fridrichen herczogen  zů ſterreych ſaligen diener by ſeinē  zeittenn gemacht vnd volbꝛacht hatt  mit denn paurenn zů zeichellmaur in  ſterꝛeich vnd ander halbſen:  Bl. 2b ⁌ Hie kaufft Neithat zwů hoſſen zů  Nüernberg … Z.6 ain pfening ze lon  Hlzs.  ⁌ Der may gar wuneclichē hat perg  vnde tall ſo ſchon beſtalt/ … Sign. b zart dē hat ain paur gewūgen/ zehant  … Endet Bl. 110b Z. 18 … ich ſchied hin auff derꝛ  ſtt v hůb all ā vō ď geſchicht zema‑chenn ain newes gedicht/ als ichs derꝛ  Bl. 111a welte han gericht zů ainer ler als mir  fraw Er weylich ſagen ttt.  Bl. 111b u. 112 leer.
Vorlage: Hamburg SUB (Mikrofiche).
Anm. Zum Ex. Nürnberg vgl. Matthey in Das Antiquariat
               13(1957) S. 51–53.
Hamburg *
SUB (def.). 
Nürnberg GermanNM (Fragm.). 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Octavianus
Es ist zunächst zu klären, ob der Text
               überhaupt so früh entstanden ist.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Ogier le Danois
Auch Autcharius, Oger, Ogere, Uggieri, Ulivieri, Paladin
               Karls des Großen. Die epische Dichtung über den zum Christentum
               übergetretenen Sarazenen und seine Abenteuer führt auf die Tradition der
               Chanson de geste (u. a. Chanson de Roland) sowie auf das Versepos „Chevalerie
               Ogier“ zurück, das Raimbert de Paris (Ende d. 12. Jhs) zugeschrieben wird.
Die bereits vor den franz. Drucken erschienene ital.
               Versdichtung umfasst 3896 ottava rima; in der 131 ottava rima umfassenden Versnovelle
               (Libro delle battaglie del Danese) bilden 11 Terzinen den Schluss. Die Zuweisung an
                  
                  Francesco
                  Tromba ist zweifelhaft.
Ausg. von Mario Eusebi. Milano-Varese 1963. (Testi e
               documenti di letteratura moderna. 6.) — Joseph Barrois. T. 1. 2.
               Genève 1969. (Romans des douze pairs de France. 8. 9.) — Carla
               Cremonesi. Milano 1977.
Vgl. Doutrepont S. 168–176
               u.ö. — Woledge Nr 109. — Dictionnaire
               S. 261–263. — Dizionario S. 1761. — Rajna in
               Romania 2(1873) S. 153–169. — Togeby, Knud: Ogier le danois
               dans les littératures européennes. København 1969. —
               Suard in Actes du 9e congrès international de la
               Société Rencesvals, Padove 1982. Bd 1. Modena 1984
               S. 185–202.
Französisch
158 Bl. 
a–xA–D⁶E⁸. 2 Sp. 40–41 Z. Typ. 
1:99G. Init. 
b, 
c, 
d, 
e, 
g. 58 Hlzs., dar. 43 z.T. mehrmalige Wdh. 
Tit., xylogr.
							(O)gier le dānoys duc de dannemarche quj fut lūg  gedruckt des pers de fꝛance/ lequel auec layde du roy charlemaygne chaſſa les payens hoꝛs de rōme  Et remiſt le pape en ſon ſiege. … Z. 8 … fiſt le dit Ogier  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. aii
							(C⁶)Ertes Ieſucriſt noſtre re‑dēpteur dit cōme il eſt eſ‑cript au quinzieſme chapitre de mōſieur ſaīt iehan.  … Bl. 2bβ Z. 15 Cōment le duc māda tous ſes  parēs ⁊ amys pour faire lobſe  de la dame: ⁊ pour baptiſer ſon  filz lequel fut nōme Ogier.  U. d. Sp. Hlzs.  Bl. 3aα m. Sign. aiii
							(L)E duc fut moult trouble de la  moꝛt de la ducheſſe ſa fēme … Sign. b et de toꝯ les ioyaulx de legliſe nōt ſeulement   … Endet Bl. 157bα Z. 10 … en laquelle nous nous puiſ‑ſons veoir tous ⁊ toutes pardurablement.  Amen.  A la louenge de dieu ⁊ de toute  la court celeſte. Cy finiſt le rommant nomme ogier le dānois  parlant des belles victoires et  gꝛans pꝛoueſſes quil eut: enſemble pluſieurs nobles pꝛīces fꝛācoys: contre les ſarrazins ⁊ infidelles. Impꝛime a paris Par  Le petit laurens.  Bl. 158 leer(?)
Vorlage: Paris Arsenal (Mikrofilm).
Paris Arsenal (def.). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
160 Bl. 
a–c⁸d–xAB⁶CD⁸. 42–43 Z. Typ. 
5:96G. Init. 
b*, 
e, 
f, 
h, 
p, 
aa. Rubr. 
δ. 58 Hlzs., dar. 36 z.T. mehrmalige Wdh. DrM 
II. 
Tit., xylogr.
							(O)gier le dānoys duc de dannemarche quj fut lūg  gedruckt des pers de france/ lequel auec layde du roy charlemaigne chaſſa les payens hoꝛs de rō‑me ⁊ remiſt le pape en ſon ſiege. … Z. 9 fiſt le dit ogier en ſon temps.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aii
							(I¹)Heſus criſt noſtre redempteur dit comme il eſt  eſcript au quinzieſme de monſeigneur ſaint iehan … Sign. b veoir ainſi le ſaint pere deſtitue de ſon ſiege. Et en ſe rencōtrant ſe baiſerent lun lautre  … Endet Bl. 158b Z. 26 … en laquelle nous noꝯ puiſſons veoir tous ⁊ toutes pardurablement. Amen.  ⁌ A la louenge de dieu ⁊ de toute la court celeſte. Cy finiſt le rommant nomme ogier  le dannoys parlant des belles victoires ⁊ grās pꝛoueſſes quil eut/ enſemble pluſieurs  nobles pꝛinces francoys contre les ſarraſins ⁊ infideles. Impꝛime a lyon par Iehan  vingle. Lan de grace .M.cccc.lxxxxvi. le .vi. iour doctobꝛe.  Bl. 159a DrM  Bl. 159b u. 160 leer.
Vorlage: København KglB (Mikrofilm). Firenze BN (Teilmikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. 
R 1295. 
Baudrier XII 200. 
Bechtel O-9. 
IGI 6983. 
Madsen 4282. 
ISTC io00061900. 
 Firenze BN (def.). København KglB (def.). 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
160 Bl. 
a–c⁸d–xAB⁶CD⁸. 40–44 Z. Typ. 
2*:99G, 
11:97G, 
11***:94G. Init. 
a, 
l, m. Häufig Min. f. Init. Rubr. 
θ. 58 Hlzs., dar. 45 z.T. mehrmalige Wdh. 
Tit., xylogr.
				(O)gier le dānoys duc de dannemarche quj fut lūg  gedruckt des pers de france/ lequel auec layde du roy charlemaigne chaſſa les payēs hoꝛs  de rōme: ⁊ remiſt le pape en ſon ſiege. … Z. 9 … fiſt le dit ogier en ſon temps.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aii
				(i⁹)Heſus criſt noſtre redempteur dit cōme il eſt eſcript au  quinzieſme de monſeigneur ſaint iehan. … Sign. b veoir ainſi le ſaint pere deſtitue de ſon ſiege  . ⁊ en ſe rencōtrant ſe baiſerent luy lautre  … Endet Bl. 158b Z. 26 … en laquelle nous nous puiſſions veoir tous ⁊ toutes pardurablement. Amē.  A la louenge de dieu ⁊ de toute la court celeſte Cy finiſt le rommant nōme ogi‑er le dannoys parlāt des belles victoires ⁊ grās pꝛoueſſes l eut enſemble pluſieurs  nobles pꝛinces francoys contre les ſarraſins et infideles Impꝛime a paris pour Anthoine verard libꝛaire demourant a paris ſur le pont noſtre dame a lenſeigne ſainct  Iehan leuangeliſte ou au palais au pꝛemier pilier deuāt la chapelle ou lon chante la  meſſe de meſſeigneurs les pꝛeſidens.   Bl. 159 u. 160 leer.
Vorlage: Faks. Köln UStB (Mikrofilm). Torino BNU (1 Foto).
Zur Datierung vgl. BMC.
Anm. 1. Auch ohne Hlzs. auf Bl. 1b und mit zwischen
                  Bl. 1 u. 2 eingelegtem, beidseitig bedrucktem Widmungsbl. (in Leisten u. m.
                  Hlzs?) m. Typ. 13*:120G, 11:97G.Bl. 1a Au Roy treſ chꝛeſtien Loys .xii. de ce nom  Pꝛologue  [⁶]Ource que ie congnois que oyſiuete deſtourbe … Endet Bl. 1b Z. 23 … a lexemple  de vous. En moy cōmandant voz dans plaiſirs   (IGI; z.B. Ex. Torino BNU ).
Anm. 3. Korrektur zum gedruckten GW: Kollation u. texliche
                  Beschreibung korrigiert.
Faks.  hrsg. von Knud Togeby. Munksgaard 1967.
C 4476. 
Bechtel O-10. 
Macfarlane 121. 
Ce³ O-62. 
IGI 6984. 
Pell 8559. 
CIBN O-21. 
Pr 8449. 
BMC VIII 92.IB 41217. 
Chantilly 1351. 
Pollard: MorganL 533. 
ISTC io00062000. 
 Chantilly MConde. 
Köln *
UStB. 
London BL (Perg.). 
New York MorganL. 
Paris BN (Perg. def.). 
Torino BNU (Perg. Bl. p6 fehlt). 
 Gesamtüberlieferung: 6 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Italienisch
196 Bl. 
a¹⁰b–m⁸n–zaabb⁶ccdd¹⁰. 2 Sp. 40 Z. Typ. 
1:93R. Vereinzelt Min. f. Init. 
Bl. 1 leer. Bl. 2aα
							[]ue regina piena de umilitade  Miſerichordia ſei di pechatori  Vita dulcedo ſei de dignitade  … Z. 16 La inſtoria e per lo daneſe ugieri  … Sign. b Del honor che fofato al re lucano  … Endet Bl. 196bα Z. 39 Con gran trionfo eleſta econ grā gloria  Al uoſtro honor cōpita e queſta hiſtoria  .FINIS.  β
							(L²)aude e gratia ti rendo o altro dio  … Z. 10 O tu che ſpregi el canto di romanzo  … Endet Z. 21 Luca limpreſſe con ſua propria mano  Sotil de ingegno & anco di propoſta  Dominico fu il padre uenitiano  Et ſe uoi ſauer lano  Del mille quattro cento con otanta  El zorno terzo de octobre ſi canta:.  IMPRESSVM VENETIIS IOANNE  MOCENICO INCLITO DVCE VENETIARVM REGNANTE  
Vorlage: Firenze BN (Mikrofilm).
Anm. Vgl. Maracchi Biagiarelli in La Bibliofilía
                  52(1950) S. 221–226.
Firenze BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
18 Bl. 
a–de². 34–35 Z. Typ. 
8:94G. Init. 
e. 5 Hlzs., dar. 2 Wdh. 
Tit. Lo Libꝛo de le Bataglie del Daneſe.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij
							(A²)L Nome ſia de Dio padre e Signoꝛe.  Di tutte quante le coſſe create.  E de la Madre ſua piena damoꝛe.  … Z. 31 Per la virtu de Aſtolfo: e de Oliueri.  Rinaldo: Burato: el bon Daneſe vgeri.  … Sign. b Che doue andera il Daneſe: andero benio.  … Endet Bl. 18b Z. 5 Paſcendoui: di dire coſſi voꝛrei.  Spera in Deo ⁊ fac bonitate.  F I N I S.  Impꝛeſſum Mediolani per Magiſtrum Leonarduz. Pachel. Anno Domini .M.cccc.Lxxxxviij. die vltimo Menſis Iunij.  8 Verse. Enden Z. 18 Vſa lhumilitade: e voglia di coꝛe ſeꝛuire. 
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. 
Sander 2298. 
Pell 11204. 
CIBN O-22. 
ISTC io00062310. 
 Paris BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Storia di Orfeo
Das italienische Cantare über die mythische Gestalt
               des Orpheus ist nach Ugolini in drei Textgruppen überliefert. Die
               Inkunabelausgabe gehört zur 88 ottava rima umfassenden 1. Redaktion. Der anonyme
               Verfasser kennt Ovids „Metamorphosen“ (X u. XI), er verwertet aber vor
               allem die „Stanze d’Orfeo“ des Angelus
                  Politianus, denen er ganze Strophen wörtlich entlehnt.
Ausg. Lommatzsch III S. 52–63.
Vgl. Ugolino, Francesco A.: I cantari d’argomento
               classico. Genève, Firenze 1933 S. 138–147. — Lommatzsch
               I S. 13, III S. 7. — Heitmann in Romanistisches Jahrbuch
               14(1963) S. 45–77. — Joukovsky, Françoise: Orphée
               et ses disciples dans la poésie française et néo-latine du
                  XVIe siècle. Genève 1970. (Publications romanes et
               françaises. 109.)
Tit. La hiſtoꝛia de Oꝛpheo.  Hlzs.  Bl. 1bα
						(B²)Enigno alto e clemente ſignoꝛe  che tutto luniuerſo ſignoꝛeggie  pieno di charita pieno damoꝛe  che per cōpaſſion della tua greggie  … Endet Bl. 6bβ Z. 30 la donna e ſol di bonio el fructo el fioꝛe  peroloꝛ ſol ſeguire habian memoꝛia  adun baiocho ſta lanticha ſtoꝛia  Finis. 
Vorlage: Roma BCasanat (Mikrofilm).
Zur Datierung: Vgl. Veneziani in Gutenberg-Jahrbuch 2005 S. 95.
El Escorial RB. Roma BCasanat. 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Ottinello e Giulia
Versdichtung in 62 ottava rima; das sehr alte Motiv findet
               sich bereits in der orientalischen Literatur. Möglicherweise beruht die
               italienische Versnovelle auf einer wahren Begebenheit, die sich im Jahre 1456 am Hofe
               von Taranto abgespielt hat. Sie gilt als italienische Variante der provenzalischen
               Erzählung von „
Pierre de Provence et la belle Maguelonne“.
Ausg. in Poemetti popolari italiani. Hrsg. A.
               d’Ancona. Bologna 1889 S. 391–558.
Vgl. Varnhagen: Erlangen S. 46–47. —
               Lommatzsch I S. 14 u. 96–99. — Dizionario
               S. 1013–1014.
4 Bl. 
a. 2 Sp. 32 Z. Typ. 
7:80R. Min. f. Init. 
Bl. 1aα m. Sign. a
						(o³) Vero ſōmo & iuſto redēptore  gouernator di tucto luniuerſo  inluſtra alto il mio miſero co  … Endet Bl. 4bβ Z. 23 & uiſſono gran tempo con uictoria  al uoſtro honor finita e queſta hiſtria  Finito Octinello & lulia 
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
Wolfenbüttel *HerzogAugustB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. 
[a]. 2 Sp. 32–33 Z. Typ. 
4:86R. Init. 
d. Rubr. 
γ. 1 Hlzs. 
Bl. 1a ⁌ Incomincia la hiſtoria di Octinello & Iulia  Hlzs.  α
						(O²) Vero ſōmo & giuſto redēptore  gouernator di tutto luniuerſo  illuſtra alquāto il mio miſero core  … Endet Bl. 4bβ Z. 31 gli fu gli ſproni & uiſſe ī grā uictoria  al uoſtro honore e/ decta ſta iſtoria  U. d. Sp. Finita e/ la hiſtoria di Octinello & Iulia 
Vorlage: Erlangen UB (Mikrofiche).
Sander 5240. 
Rhodes: Firenze 474. 
Ce³ S-792. 
Rhodes: Cini O23. 
ISTC io00117860. 
 Erlangen *UB. 
Venezia FondazCini. 
Washington (D.C.) LC. 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. 
[a]. 2 Sp. 32–33 Z. Typ. 
1**:97R. Init. 
h. Rubr. 
α. 1 Hlzs. 
Bl. 1a ⁌ Incomincia la hiſtoria di Octinello & Iulia  Hlzs.  α
						(O³) Vero ſōmo & giuſto redēptore  gouernator di tutto luniuerſo  illuſtra alto il mio miſero core  … Endet Bl. 4bβ Z. 31(?) gli fu gli ſproni & uiſſe ī grā uictoria  al uoſtro honore e decta ſta iſtoria.  U. d. Sp. ⁌ Finita e la hiſtoria di Octinello & Iulia 
Vorlage: De Marinis: Livres à figures. 91. (Abb.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Paganino e Ricciardo
Annomye Versnovelle in 80 ottava rima. Bearbeitung nach dem
               „Decamerone“ (II, 10) des Giovanni
                  Boccaccio
Vgl. Varnhagen: Erlangen S. 52.
4 Bl. 
[a]. 2 Sp. 40–41 Z. Typ. 
3:88R. Init. 
c. 
Bl. 1a Nouella di Paganino & di meſſer Ricciardo  α
						(I²)Mmaculato idio ſignor ꝑfecto  doue ꝑ gratia a te ſem ricorro  ꝑ le uirtu che tu in fōdi ī mio pecto  … Endet Bl. 4bβ Z. 39 dinō tor dōna et ſtar cō feſta et riſo  di qua fia uita & di la paradiſo  F I N I S 
Vorlage: Erlangen UB (Mikrofiche).
Erlangen *UB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Paris et Vienne
Die in ganz Europa erfolgreiche Prosaerzählung
               entstand in der 2. Hälfte des 14. Jhs. Behandelt wird das beliebte Motiv vom
               Schicksal zweier Liebenden aus ungleichem Stande. Pierre de la Cépède (Seppade, Seppede, Cypede) übertrug 1438 eine provenzalische Vorlage ins
               Französische und erwähnte einen katalanischen Ursprung. Für eine
               katalanische Tradition spricht der Druck von 1495. Die gegenüber der
               französischen Vorlage verkürzte italienische Prosafassung wurde 
                  Carlo (di Piero) del Nero zugeschrieben und entstand zwischen 1460 und 1470. Eine Versfassung in ottava
               rima, die sehr erfolgreich wurde, entstand im 16. Jh.
Der Druck in mittelniederdeutscher Sprache entstand nach
               der ersten niederl. (flämischen) Ausgabe von 1487, die sich aus der
               französischen Tradition herleitet. Die Holzschnittserie der niederl. Ausgabe
               schuf der „Meister von Haarlem“. Der Drucker Gerard Leeu übernahm
               sie sowohl für seine niederdeutsche als auch für seine fast zeitgleich
               erschienene französische Ausgabe.
Ausg. Engl. von Mc Edward Leach. London 1957. —
               Franz. von Robert Kaltenbacher. Erlangen 1904. (Romanische Forschungen.
               15.) — Niederdeutsch von A. Mante. Lund 1965. (Lunder germanistische
               Forschungen. 37.) — Katalan. von Pedro Cátedra. Gerona 1986.
Vgl. Woledge 120. — Dictionnaire
               S. 1178–1179. — Dizionario S. 1672. — Debaene
               S. 133–140. — Lommatzsch I S. 36–40. —
               Ertzdorff S. 62–63. — Saint-Clair in Semasia 4(1977)
               S. 65–99. — Menke in Jahrbuch des Vereins für
               niederdeutsche Sprachforschung 102(1979) S. 91–161. — Cotton,
               W. T.: Fidelity, Suffering and Humor in Paris and Vienne, dans chivalric Literature.
               Kalamazoo 1980. (Studies in Medieval Culture. 14.) — Karlinger in
               Romanisches Mittelalter. Festschrift für Rudolf Baehr. Göppingen 1981
               S. 127–142. — Babbi in Quaderni di Lingue e Letterature
               10(1985) S. 187–208. 13(1988) S. 5–16. — Monti in
               Quaderni di Lingue e Letteratura 13(1988) S. 81–92. — Verf.Lex.² VII
               306–309; XI 1163–1164.
Französisch
62 Bl. 
a–g⁸h⁶. 2 Sp. 27–28 Z. Typ. 
1**:117G. Init. 
l, 
m. 
Bl. 1aα m. Sign. ai (A³)V temps du 
 roy charles roy 
 de france de līcarnacion
 nꝛē ſeigneuꝛ 
 ihūſcriſt mil deux cenſ 
 lxxi Et en la terre du 
 pays du dauphine a vne
 cite  ſe nomme viēne … Sign. b penſement de vienne et … Endet Bl. 62aα Z. 24 … que en celle 
 maniere les puiſſions  
 acompaigner ē la gloyre 
 de paradis 
 A M E N β Cy finiſt liſtoyꝛe du 
 vaillant et noble cheualier
 paris et de la belle 
 vienne fille du dauphī 
 de viennoys  Bl. 62b leer.
Vorlage: Agen BMun (Mikrofilm). Claudin Table 126.
Anm. Korrektur zum gedruckten GW; Typen und Beschreibung ergänzt, Datierung korrigiert.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 70. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
48 Bl. 
a–f⁸. 32–34 Z. Typ. 
11*:100G. Min. f. Init. 27+? Hlzs., dar. 4 z.T. mehrmalige Wdh. 
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. aii Cy commence lyſtoire du treſuaillant cheualier paris ⁊ de  la belle vienne fille du daulphin leſquelz pour layaulmēt ay‑mer ſouffrirent moult daduerſites auāt quilz puiſſent iouyr  de leurs amours.  (a)V tēps du roy Charles roy de frāce de lincarna‑ciō noſtre ſeigneur iheſu criſt mil deux cens .lxxi. en  la terre du pays du daulphine en vne cite  ſe nomme vienne … Sign. b dangleterre et de noꝛmandie. et cheſcun mectoit ſon entende‑… Endet Bl. 47b Z. 16 … Pource pꝛions noſtre ſeigneur  puiſſons  faire telles euures en ce monde affin quen telle maniere les  puiſſons acōpaigner en la gloire pardurable de paradis.  Amen.  Cy finiſt liſtoyre du vaillant et noble cheualier Paris et  de la belle vienne fille du daulphin de viennoys.  Bl. 48 leer(?).
Vorlage: New York MorganL (Mikrofilm).
New York *
MorganL (Bl. 1, 8 u. 48 fehlen). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
40 Bl. 
a–f⁶g. 2 Sp. 36–38 Z. Typ. 
14:100G. Init. 
d, 
e, 
f, 
n, o. Vereinzelt Min. f. Init. Rubr. 
γ. 29 Hlzs., dar. 4 z.T. mehrmalige Wdh. DrM 
V. 
Tit. ⁌ Liſtoire du treſuaillant cheualier paris  et de la belle vienne fille du daulphin  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. a2 ⁌ Cy commēce liſtoire du treſuaillāt cheualier paris et de la belle vienne fille du daulphin … Z. 7
				(A¹⁰)V tēps  du roy  Char‑les roy  de frā‑ce de līcarna‑ciō no‑ſtre ſeigneur  jhū criſt … Sign. b mour eſt du tout a luy ⁊ a luy labau  … Endet Bl. 39aβ Z. 6 … affin que en telle maniere  les puiſſons acōpaigner en la gloi‑re pardurable de paradis. AMEN  ⁌ Cy finiſt liſtoire du vaillant  et noble cheualier paris Et de  la belle Vienne fille du daul‑phin de viennois. Empꝛien‑tee en Anuers Par moy Ghe‑rard leeu. Lan Mil.CCCC.lxxxvij. le .xve. iour du mois  de May.  Bl. 39b DrM  Bl. 40 leer.
Vorlage: Paris BN. Wien NB (Mikrofilme).
C 4608. 
Conway 331. 
Kok: Houtsneden S. 282. 467. 
CA 941. 
Hellinga: PT I 70.II 419. 
ILC 1691. 
Bechtel P-20. 
Pell 8867. 
CIBN P-28. 
ISTC ip00112800. 
 Paris BN (Bl. 1 fehlt). 
Wien NB. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
52 Bl. 
a–e⁸fg⁶. 30 Z. Typ. 
1:96G, 
2:230G. Min. f. Init. Rubr. 
β. 29 Hlzs., dar. 9 Wdh. DrM 
I. 
Tit. ⁌ Paris et vienne  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.ii Cy cōmence lyſtoire du treſuaillant cheualier paris ⁊ de  la belle vienne fille du daulphin … Z. 5
							(a)V temps du roy Charles roy de france de lincar‑nation noſtre ſeigneur ihū criſt … Sign. b te de flandres ſeſtoit grandement courrouce contre les frereſ  … Endet Bl. 51b Z. 19 affin que en telle maniere les puiſſons acōpaigner en la gloire pardurable de paradis. Amen.  Cy finiſt liſtoire du vaillant et noble cheualier Paris ⁊ de  la belle Vienne fille du daulphin de viennois. Impꝛime a  paris en la rue de la herpe a lēſeigne du pilie vert par denis  meſlier Impꝛimeur.  Bl. 52a Hlzs.  Bl. 52b DrM 
Vorlage: Kat. Bibl. Schäfer (Abb.). Bonna (ehem. Schäfer) (Einzelfotos)..
Zur Datierung vgl. Kat. Bibl. Schäfer.
Anm. Vgl. Diesbach, Vérène de: Six siècles de littérature française: XVe siècle (Bibliothèque Jean Bonna). Genève/Paris 2018 S. 108–109 Nr 22 m. Abb..
Bechtel P-21. 
Kat. Bibl. Schäfer 262. 
ISTC ip00112850. 
 Bonna (Genève).
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
42 Bl. 
a–g⁶. 36–37 Z. Typ. 
2:230G, 
3:81G. Init. 
a, 
b. Rubr. 
ε. 28 Hlzs., dar. 8 z.T. mehrmalige Wdh. 
Tit.
				(P¹)aris et vienne  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.ii. ⁌ Cy cōmence lyſtoire du treſuaillant cheualier paris et de la  belle vienne fille du daulphin … Z. 5
				(A³)V tēps du roy Clarles roy de frāce de lincarnation de  noſtre ſeigneur ieſu criſt … Sign. b chambꝛe car le cueur le me dit. En par ma foy ſeur il eſt vertu‑… Endet Bl. 41b Z. 22 … affi que en telle maniere les puiſſōs acompaigner en  la gloire pardurable de paradis. Amen.  ⁌ Cy finiſt lyſtoire du vaillant ⁊ noble cheualier Paris et de la belle vienne fille du daulphin de viēnoys  Impꝛime a paris en la rue de la herpe a lenſeigne du  pilie vert par Denis meſlier Impꝛimeur.  Bl. 42 leer(?).
Vorlage: Chantilly MConde (Mikrofilm).
Zur Datierung: Die Datierung ergibt sich aus dem Zustand des Holzschnittes, vgl. auch Kat. Bibl. Schäfer 262 und 269.
Anm. Korrektur zum gedruckten GW.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74. 
C 4607. 
Claudin II 110. 111. 
Bechtel P-22. 
Pell 8869. 
Chantilly 1407. 
ISTC ip00113100. 
 Chantilly MConde (Bl. 42 fehlt). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
52 Bl. 
a–e⁸fg⁶. 29–31 Z. Typ. 
3*:102G, 
11:120G. Einmal Min. f. Init. 27 Hlzs., dar. 16 z.T. mehrmalige Wdh. DrM 
I. 
Tit. Paris et Vienne.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.ii Cy cōmence lyſtoire du treſuaillāt cheualier paris ⁊ de la  belle vienne fille du dauphin … Z. 5
							[]V temps du roy Charles roy de frāce de līcarna‑cion noſtre ſeigneur iheſu criſt … Sign. b perdꝛe voſtre bonne fēme ne voſtre honneur ne le pꝛis auſſi  … Endet Bl. 50b Z. 24 affin que en telle maniere ſes puiſſōs acōpaigner en la gloi‑re pardurable de paradis. Amen  Cy finiſt lyſtoire du vaillāt et noble cheualier Paris ⁊ de  la belle Vienne fille du daulphin de viēnois   Impꝛime a  paris ſur le pont noſtre dame a lenſeigne Sainct laurēs Par  Iehan treperel marchant et Impꝛimeur.  Bl. 51a Hlzs.  Bl. 51b DrM  Bl. 52 leer.
Vorlage: New York MorganL (Mikrofilm).
Zur Datierung: Wegen des Zustands der Hlzs. früher als Nr 
12690.
 Anm. Shaw, David J.: Unrecorded French Incunables in the
                  Thüringer Universitäts- und Landesbibliothek. In: The Library 6,19(1997)
                  S. 197–220 Nr 12.
Bechtel P-23. 
Ce³ P-113. 
Pollard: MorganL 534. 1489. 
ISTC ip00113000. 
 Jena ULB. 
New York *MorganL. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
52 Bl. 
A–E⁸FG⁶. 30–31 Z. Typ. 
3*:102G, 
11:120G. Init. 
a, 
b. 27 Hlzs., dar. 16 z.T. mehrmalige Wdh. DrM 
I. 
Tit. Paris et Vienne  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. Aii Cy cōmence lyſtoire du treſuaillāt cheualier paris ⁊ de la  belle vienne fille du daulphin … Z. 5
				(A⁶)V tēps du roy: Charles roy de frāce de lin‑carnatiō ne ſeigneur iheſu criſt: … Sign. b perdꝛe voſtre bonne femme ne voſtre honneur ne le pꝛis auſſi  … Endet Bl. 51b Z. 25 affin que en telle maniere les puiſſōs acōpaigner en la gloire  pardurable de paradis: Amen  Cy finiſt lyſtoire du vaillāt et noble cheualier Paris ⁊ de  la belle Vienne fille du daulphin de viēnois   Impꝛime a  paris ſur le pont noſtre dame a lenſeigne Saint laurēs Par  Iehan treperel marchant et Impꝛimeur:  Bl. 52a Hlzs.  Bl. 52b DrM 
Vorlage: Jena ULB (Original).
Zur Datierung: Wegen des Zustands der Init. a früher als Nr 12739.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Englisch
36 Bl. 
a–c⁸de⁶. 2 Sp. 39 Z. Typ. 
4*:100G. Init. 
b. Rubr. 
α. 
Bl. 1aα m. Sign. aj ⁌ Here begynneth thyſtoꝛye of  the noble ryght valyaunt ⁊ woꝛthy knyght Parys/ and of the  fayr Vyēne the daulphyns dou‑ghter of vyennoys/ … Z. 10
							(I³)N the tyme of kynge  Charles of Fraunce the  yere of our loꝛd Iheſu  Cryſt … Sign. b boꝛne awaye wyth hym the thre  … Endet Bl. 35aβ Z. 39 … that in ſuche wyſe we  Bl. 35bα may accompanye them in the perdurable glorye of heuen Amen/  ⁌ Thus endeth thyſtorye of the  noble and valyaunt knyght pa‑rys/ and the fayr vyenne doughter of the doulphyn of Vyen‑noys/ tranſlated out of frenſſhe  in to englyſſhe by wylliam Cax‑ton at weſtmeſtre fynyſſhed the  laſt day of Auguſt the yere of  our loꝛd M CCCC lxxxv/ and  enpꝛynted the xix day of decem‑bre the ſame yere/ and the fyrſt  yere of the regne of kyng Harry  the ſeuenth/  ⁌ Explicit ꝑ Caxton  Bl. 36 leer(?).
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
C 4605. 
Duff-Hellinga 337. 
Pollard-Redgrave² 19206. 
Needham: Printer Cx 82. 
Pr 9660. 
ISTC ip00113500. 
 London BL (Bl. 36 fehlt). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
40 Bl. 
a–e⁸. 2 Sp. 38–39 Z. Typ. 
11:99G. Init. 
c, 
d, 
f, 
l. Rubr. 
γ. 29 Hlzs., dar. 5 z.T. mehrmalige Wdh. DrM 
V. 
Tit. ⁌ Thyſtoꝛye of the right noble and woꝛthy knyght parys and of  the fayꝛe vyenne the dolphyns doughter of vyennoys.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. aij ⁌ Here begynneth thyſtoꝛie of the  noble ryght vaylliaūt ⁊ woꝛthy kni‑ght Parys/ ād of the fayꝛ Vyēne … Z. 9
				(I⁵)N the tyme of kynge  Charles of Fraūce the  yere of our loꝛd Iheſu  criſt … Sign. b and the thꝛe jewellys that ben in thē  … Endet Bl. 40bα Z. 8 … that in ſuche wiſe we may accompanye them in the perdurable gloꝛye  of heuen/ (A¹)men  β
				(T¹)hus eyndeth thyſtoꝛye of the no‑ble and vaylyaunt knyght parys. ād  the fayꝛ vyēne doughter of the doulphyn of vyennoys/ tranſlated out of  frenſſhe in to Englyſſhe by Wylliam  Caxton at weſtmeſtre/ ⁊ pꝛentyd by  me Gerard Leeu in the towne of an‑dewarpe In the yere of our loꝛd .M.CCCC. fowꝛe ſkoꝛe and twelve: ād  fynyſſhed the xxiij. day of Iuyne  DrM 
Vorlage: Dublin TrinityC (Mikrofilm).
C 4606. 
Conway 333. 
Kok: Houtsneden S. 284. 293. 
Duff-Hellinga 338. 
Pollard-Redgrave² 19207. 
CA 944a. 
Hellinga: PT I 71.II 421. 
ILC 1695. 
Abbott 197. 
ISTC ip00113600. 
 Dublin TrinityC. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Italienisch
88 Bl. 
a–l⁸. 25–26 Z. Typ. 
5:112R. Min. f. Init. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. aii COMINCIA LA ELEGANTE ET BELLA HISTORIA DE LI NOBILISSIMI AMANTI PARIS ET VIENA.  (n⁵)EL tempo che uiueua lo Re Carlo de  frāza era Dolfino de vienna uno chiamato per nome miſſier Gotofredo di  lāzuni ꝓximo parēte del dicto re Carlo: … Sign. b in fina chio non lo cognoſcero e perſona del mondo  … Endet Bl. 87b Z. 18 … Et andare a la ſua Celaſtial gloria A la  quale ne cōducha Idio che uiue e regna infinita ſecula ſeculorum.  .AMEN.  FINISSE LA HISTORIA DE LI NOBILI  AMANTI PARIS ET VIENA IMPRESSA  A TARVISO PER MAISTRO MICHIEL  MANZOLO DE PARMA. ANNO .MCCCCLXXXII. A DI XXVII. DE MARZO.  Bl. 88 leer.
Vorlage: Roma BCorsin (Mikrofilm).
R 1755. 
Rhodes: Treviso 62. 
IGI 7230. 
BMC XII 64.IA 28369. 
ISTC ip00115500. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
60 Bl. 
a–g⁸h. 33–35 Z. Typ. 
3:84R. Meist Min. f. Init. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. aii COMINCIA LA ELEGANTE ET BELLA HI‑STORIA DE LI NOBILISSIMI AMANTI PARIS  ET VIENA.  (n⁷)El tempo che uiueua Carlo re di franza  era Dolfino de uiena … Sign. b cto tanta prodeza per acꝗſtare la ſua gratia. Et per ho fra… Endet Bl. 59a Z. 11 … Et andare a la ſua Celeſtial gloria A la  quale ne conducha Idio che uiue e regna infinita ſecula  ſeculorum.   Amen.  FINISSE LA HISTORIA DE LI NOBILI AMANTI  PARIS ET VIENA IMPRESSA A VENETIA AN‑NO .MCCCCLXXXVI. A DI .IIII. DE SETEMBRIO  Bl. 59b u. 60 leer.
Vorlage: New York MorganL (Mikrofilm).
Anm. Formatangabe gegenüber dem gedruckten GW korrigiert:
                  “mixed format, mostly octavo on Royal sheets cut in half before printing,
                  with only a couple of sheets of Chancery at the end” (Mitteilung von Neil
                  Harris, 2.XI.2016).
New York *MorganL. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
46 Bl. 
a–e⁸f⁶. 38–39 Z. Typ. 
10:80R. Meist Min. f. Init. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. aii COMINCIA LA ELEGANTE ET BELLA HISTOIRA  DE GLI NOBILISSIMI AMANTI PARIS ET VIENA.  (n⁹)EL Tempo che uiueua Carlo re de Frāza era  Dolfino de Viena … Sign. b
							(t³)Orniamo a Viena laqual aſpectaua con grandiſſimo deſide… Endet Bl. 46b Z. 14 … Et andare a la ſua celeſtial gloria: A la quale ne conducha idio  che uiue e regna infinita ſecula ſeculo℞. Amen.  Finiſſe la Hyſtoria de gli nobili amāti Paris & Viena Impreſſa  in Venetia Del anno Del .Mcccclxxxx. A di .iii. de Aprillo. 
Vorlage: Bamberg SB (Kopie).
Bamberg *SB. Grenoble BMun. 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. Inamoꝛamento de Paris e Viena.  Bl. 2a m. Sign. aii COMINCIA LA ELEGANTE ET BELLA HISTORIA DEGLI NOBILISSIMI AMANTI PARIS ET VIENA.  (n⁹)EL Tēpo che uiueua Carlo Re de Franza era Dolfino de Viena … Sign. b Iſabella. Laſſiamo de Viēa & diremo de miſſer Iacomo padre de Paris. Si  … Endet Bl. 40a Z. 35 … Et andare a la ſua celeſtial gloria: A la quale ne conducha idio  che uiue e regna infinita ſecula ſeculorum. Amen.  Finiſſe la Hyſtoria de gli nobili amanti Paris & Viena Impreſſa in la ī‑clita cita di Venetia. Per Ioanne da Trino. Nel anno del noſtro Signore  M.cccclxxxxii. A di .xviii. de Agoſto.  Bl. 40b leer.
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
C 4609. 
BSB-Ink P-484. 
Pr 5419. 
BMC V 527.IA 24013. 
Borm: IG 2029. 
ISTC ip00116300. 
 London BL. 
München SB. 
Wolfenbüttel *HerzogAugustB. 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Katalanisch
28 Bl. 
a–c⁸d. 30 Z. Typ. 
1:99G, 
2:135G. Init. b, c. Min. f. Init. Rubr. 
α. 1 Hlzs. 
Tit. Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. .a.ij. Hiſtoꝛia de las amoꝛs: e vida del ca‑ualler paris: e de viana filla del dalfi  de frança  (E)Nlo temps del gran emperadoꝛ carles rey de frāça fill del rey pepi :qui  de la vna ꝑt deſpāya lança los mo‑ros e de alla trague e expelli lur in  fael e cruel ſenyoꝛia. Era dalfi de la ciutat de  viana … Sign. b partida paris dix a ſa mare. Senyoꝛa la clau… Endet Bl. 28a Z. 2 fills e filles molt fauoꝛits en caſar  ab caſes reals de arago y ď frança :y  en lo moꝛir los fō feta molta honra  ſegons la vida dells atot lo mon era eſtada accepta:  ⁌ Acaba la hyſtoꝛia e vida dels dos anamo‑rats ço es del caualler paris e de viana filla ďl  dalfi de frança. empꝛemtada en la inſigna ciutat de gerona a  .v. de iūy any Mil.cccc.lxxxxv  Bl. 28b leer.
Vorlage: København KglB (Mikrofilm).
Faks. hrsg. von Pedro M. Cátedra. Girona 1986.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 55. 
Kurz 293. 
Haebler 516. 
Vindel: Arte tip. I 174.102. 
Madsen 3044. 
ISTC ip00113700. 
 København KglB (Bl. 4 u. 5 fehlen). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. Paꝛis e viana.  DrM  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aj. Comença la hiſtoꝛia de las amoꝛs  e vida del caualler paris: e ď viana  filla del dalfi de frança.  (E⁹)N lo temps ďl gran emperadoꝛ carles Rey de  frança fill ďl rey pepi: … Sign. b pos: e lo dia apꝛes lo pare dix adoardo. yo veig… Endet Bl. 28b Z. 25 … fills e filles molt  fauorits en caſar ab caſes reals de Arago y de  frança: y en lo moꝛir los fon feta molta honra  ſegōs la vida ďlls atot lo mō era ſtada acepta.  Bl. 29 u. 30 unbekannt.
Vorlage: Barcelona BCatal (Mikrofilm).
Kurz 292. 
Haebler 515.5. 
Vindel: Arte tip. I 164.97. 
IBE 4294. 
ISTC ip00113750. 
 Barcelona BCatal (Bl. 29 u. 30 fehlen). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Niederdeutsch
36 Bl. 
A–F⁶. 2 Sp. 39–40 Z. Typ. 
4B:100G. Init. 
d, 
e, 
f, 
n, 
o. Rubr. 
γ. 29 Hlzs., dar. 4 z.T. mehrmalige Wdh. DrM 
V. 
Tit. De hiſtoꝛie van deme vꝛamen riddere  paris. vnde vā der ſchone vienna des  dolfÿns dochter.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα ⁌ Hier beghynnet ene hiſtoꝛie vā ene‑me vramē riddere gheheten paris v  vā der alderſchoenſten vrouwē ghehetē vienna. ene dochter des weldeghen  heren dolfynes/ … Z. 10
				(I¹⁰)N dien  tidē ko‑nīg kar‑les des  konigeſ  vā vrākriken in  den iarē  ons he‑ren .M.cc. vnde en vndeſeuētich. was in deme  lande vā doifynieu in ener ſtad ghehe‑ten vyenna … Sign. b menlike riddere werē de erē ſchonheit  … Endet Bl. 35bα Z. 27 … Laet vns no ghod den heeren  bidden dat he vns voꝛlene hir ſo tho leuē dat wij myt em ewichliken moeten  myt em vꝛolijck ſijn in ſijneme ewighē  rijke Amen  ⁌ Dyt boeck is voelmaket v gepꝛent  in de vormarde coopſtad vā Antwerpē bi my Gerrard leeu. Im iar vns heren .M.CCCC. vnde .lxxxviij.  Bl. 36a leer. Bl. 36b DrM 
Vorlage: Uppsala UB (Mikrofilm).
C 4604. 
Borchling-Claussen 130. 
Conway 332. 
Kok: Houtsneden S. 283. 
CA 943. 
Hellinga: PT I 70.II 420. 
ILC 1696. 
Ce³ P-114. 
Collijn: Uppsala 721. 
Walsh: Harvard 3938. 
ISTC ip00115200. 
 Cambridge (Mass.) HoughtonL. Uppsala UB. 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Niederländisch
36 Bl. 
a–f⁶. 2 Sp. 38 Z. Typ. 
4B:100G. Init. 
d, 
e, 
f, 
n, 
o. Rubr. 
γ. 29 Hlzs., dar. 4 z.T. mehrmalige Wdh. DrM 
V. 
Tit. Die hiſtoꝛie van dē vꝛomen ridder pa‑rijs ende vā die ſchone vienna des dolphijns dochtere.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. aij. ⁌ Hier begint die hiſtoꝛie van den ſeer  vꝛomen ridder parijs: e vā der ſcoon  der vienne des dolphyns dochtere. die  welcke om getꝛouwe liefdē wille vele  wederſpoets leden. al eer ſy haer min‑ne ghebꝛuyckē mochten  (T¹⁰)En tiden  vā coninc  kaerle vā  vꝛācrijc īt  iair ōs herē .M.cc.lxxi. was  … Sign. b ter liefden van conſtancie ſijnre ſuſter  … Endet Bl. 36aβ Z. 12 … Laet  ons daerō gode biddē onſen here dz hi  ons gracie lenē wille ons leuē al hier  ſo te beleiden dz wi mz hē in ſij eewich  rijck tſamē regnerē e leuen moetē in  der ewicheyt ’ Amen  Bl. 36b ⁌ Dit boeck is voleyndt ende gepꝛent in die vermaerde coopſtadt van Ant‑werpē bij my Geraerdt leeu. Int iaer ons heeren .M.CCCC. e lxxxvij. op  den xix. dach van meyde  DrM 
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
HC 12421. 
Conway 331. 
Kok: Houtsneden S. 282. 
CA 942. 
Hellinga: PT I 70.II 419. 
ILC 1692. 
Pell 8868. 
CIBN P-29. 
ISTC ip00113800. 
 Paris *BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
36 Bl. 
a–f⁶. 2 Sp. 38–39 Z. Typ. 
12:99G. Init. 
c, 
d, 
f. Rubr. 
γ. 28+1(?) Hlzs., dar. 4 z.T. mehrmalige Wdh. 
Tit.
				(D³)Ie hiſtoꝛie van den vꝛomen ridder  paris ende vā die ſcone viēna des  dolfyns dochter vā viēnoys.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. aij Hier beghint die hiſtoꝛie vā dē vꝛomen ridder paris. e van ď ſcoenre  viēne des dolfyns doehteꝛ … Z. 7
				(T⁵)En tijden vā coninck  kaerle vā vꝛāckerijcke  int iaer ons  heren M.cc.lxxi. was … Sign. b ter liefden vā conſtācie ſynre ſuſteꝛ  … Bricht ab Bl. 35bβ Z. 24 Hoe paris die ſchone vienne trouwede. ende van dier feeſtē dier ghe‑houden wart 
Vorlage: Dublin TrinityC (Mikrofilm).
C 4603. 
Kok: Houtsneden S. 283. 293. 
CA 942a. 
Hellinga: PT I 71.II 421. 
ILC 1693. 
Abbott 404. 
ISTC ip00114500. 
 Dublin TrinityC (Bl. 36 fehlt). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
56 Bl. 
a–h⁶ik. 30 Z. Typ. 
1:99G, 
2:180G. Min. f. Init. Rubr. 
α. 3mal ders. Hlzs. DrM 
II. 
Tit. Die hyſtoꝛie van den vꝛo‑mē ridder Paris ende uā  die ſchone vienne  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij ⁌ Hier beghint die hiſtoꝛie vā dē ſeer vꝛomē  ridder Paris. eū van ď ſchoēre Viēnē des dolphijns dochter. … Z. 6
							(t³)En tijden vā coninc Karel vā vꝛācrijc  Int iaer ōs herē M.CC.lxxi. … Sign. b Eerſt quā daer een ridder die in ſijn wapene  … Endet Bl. 56a Z. 7 ⁌ Laet ons daerom gode bidden dat hi ons  gracie verleenen wille ons leuen hir alſo te  beleyden dat wi met hem in ſijn eewighe rijcke te ſamen regneren ende leuen moeten in‑der eewicheyt. Amen.  ⁌ Ghepꝛent Tantwerpen buten die Camerpoert/ bi mi Gouaerdt back. Int Vogelhuys  Bl. 56b DrM 
Vorlage: GW-Manuskript.
C 4602. 
Conway 342. 
Kok: Houtsneden S. 634. 636. 
CA 944. 
Hellinga: PT I 96.II 391. 
ILC 1694. 
Ce³ P-115 u.Suppl. 
ISTC ip00115000. 
 Washington (D.C.) *LC. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Pierre de Provence et la belle Maguelonne
Anonyme Prosaerzählung, die sich wohl von einer
               Gründungslegende der Kathedrale von Maguelonne herleitet. Das Handlungsschema
               entspricht dem Typus der Eustachius-Placidas-Legende und ähnelt sehr der
               Verserzählung „Ottinello e Giulia“. Die frühen Lyoneser Drucke
               wie auch die wenigen Handschriften entsprechen der ersten Textversion, die
               späteren Drucke sind eine leicht gekürzte Fassung, die zeitweilig Bernard de Treviez  (Tréviers) zugeschrieben wurde. Diese Redaktion ist die Basis für
               die europäische Tradition.
Ausg. von A. Biedermann. Paris, Halle 1913. —
               Régine Colliot. Aix-en-Provence 1977.
Vgl. Verf.Lex.² V 1142–1148. —
               Ertzdorff S. 58–62. — Woledge 121 u. Suppl.
               S. 76–78. — Söderhjelm in Mémoires de la
               Société Néophilologiques de Helsingfors 7(1924)
               S. 7–49. — Coville, A.: La vie intellectuelle dans les domaines
               d’Anion-Provence. Paris 1941 S. 462–481. — Babbi in
               Medioevo romanzo e orientale. Testi e prospettive storiografiche. Colloquio
               Internazionale Verona 1990. Rubbettino 1992 S. 245–261. (Medioevo Romanzo
               e Orientale. Colloqui. 1.)
52 Bl. 
[a]a–f⁸. 2 Sp. 26–28 Z. Typ. 
1*:119G. Init. 
a. 
Bl. 1 leer. Bl. 2 unbekannt. Bl. 3aα Cy cōmēce la table de ce  ſēt liure  eſt dict liſtoyre de pieꝛꝛe et de la belle  maguelonne  … Tab. endet Bl. 4aβ Z. 26 Cy finiſt la table de ce ſent liurꝛe de maguelōne  Bl. 4b leer. Bl. 5aα m. Sign. ai
						(A)V nom de nrē  ſeigneur iheſu  criſt cy coēnce  lyſtoire du vaillant cheualier pierre filz  du conte de pꝛouence ⁊ de  la belle maguelonne fille  du roy de naples … Bl. 5bα Z. 12 Comment ūg iour leſ  nobles barōs ⁊ cheualiers  du pais par le commandement du conte firent vng  tournoyement  (V)Ng iour les  nobles barons  et cheualiers  du pais … Sign. b guelonne et ſe vous me  … Endet Bl. 52aβ Z. 12 … Aux  quelz plaiſe de nous reſionir en noz tribulaciōs en ceſtuy monde ⁊ en la fin noꝯ  face poſſider la gloiꝛe eteꝛnele du roiaume de ꝑadis  A M E N  Cy finiſt le liure et liſtoire de pieꝛꝛe filz du  conte de pꝛouuēce et de  la belle maguelonne  fille du roy de naples  Deo   Gꝛacias  Bl. 52b leer.
Vorlage: Lyon BMun (Mikrofilm).
C 3759. 3762. 
Claudin III 43. 
Bechtel P-164. 
Pell 9298. 
CRF XI 826. 
Pellechet: Lyon 482. 
ISTC ip00645130. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
42 Bl. 
a–d⁸e¹⁰. 2 Sp. 28–30 Z. Typ. 
5:109G. Init. 
b. 
Bl. 1aα m. Sign. ai
						(A³)V nom de noſtre  ſeigneur ihū criſt  cy conmence liſtoire du vaillant cheualier  pierres filz du conte de  prouence et de la belle  maguelonne fille du roi  de naples … Sign. b vous ne mecres poīt tāt  … Endet Bl. 41bβ Z. 8 … Aux quelz plaiſe de  nous reſiouyr en noz tribulacions ē ceſtuy mōde  Et a la fin nous face poſſider la gloire de paris  AMEN  Cy finiſt le liure ⁊ lyſtoyꝛe de pierre filz du cōte de pꝛouēce ⁊ de la belle maguelonne fille du  roy de naples  Deo gꝛacias  Bl. 42 leer.
Vorlage: New York MorganL (Mikrofilm).
C 3760. 
Bechtel P-165. 
Ce³Suppl M-56a. P-645a. 
ISTC ip00645150. 
 New York MorganL. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
38 Bl. 
a–d⁸e⁶. 32–34 Z. Typ. 
3:125G. 27 Hlzs., dar. 5 z.T. mehrfache Wdh. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. a2
						(A)V nom de noſtre ſeigneur iheſu criſt cy commēce liſtoyre du vaillant cheualier pierre filz du cōte de pꝛouēce et de la belle maguelonne fille du  roy de naples … Sign. b de moult bon cueur et de vne treſgrāt affection. Et elle luy  … Endet Bl. 37b Z. 11 … Auſ quelz plaiſe de nous reſiouyr en noꝯ tribulaciōs en  ceſtuy monde et en la fin dieu nous face poſſider la gloyꝛe de  paradis.   AMEN  Cy finiſt le liure et liſtoyꝛe de pierre filz du conte de pꝛouence et de la belle maguelonne fille du roy de naples  Impꝛime a lyon par maiſtre guillaume le roy.  Hlzs.  Bl. 38 leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
H 10491. 
C 3761. 
Bechtel P-170. 
Pr 8508. 
BMC VIII 237.IB 41524. 
ISTC ip00645200. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
36 Bl. 
a–c⁸de⁶. 36–37 Z. Typ. 
3:125G, 
5:108/109G. Min. f. Init. 28 Hlzs., dar. 5 z.T. mehrmalige Wdh. 
Tit. La belle maguelonne.  Bl. 1b Cy commence liſtoyre du vaillant cheualier pierꝛe filz du  conte de pꝛouence et de la belle maguelōne fille du roy de naples  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a2
						(a⁵)V nom de noſtre ſeigneur Iheſu chꝛiſt Cy cōmence liſtoyre du vaillant cheualier pierre filz du conte de pꝛouence et de la belle maguelonne fille du  roy de naples … Sign. b et puis luy dit. Matreſchere nourriſſe Ie feray ce que me con‑… Endet Bl. 35a Z. 8 … Auſquelz plaiſe de  nous reſiouyr en nous tribulacions en ceſtuy monde. Et en  la fin dieu nous face poſſeder la gloire de paradis. Amen.  Cy finiſt le liure et liſtoyre de pierꝛe filz du comte de pꝛo‑uence et de la belle maguelōne fille du roy de naples. Impꝛime  a lyon par maiſtre Guillaume le roy.  Hlzs.  Bl. 35b u. 36 leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
Claudin III 84–87. 
Bechtel P-166. 
Pell 9299. 
CIBN P-352. 
ISTC ip00645250. 
 Paris Arsenal, BN. 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
54 Bl. 
a–e⁸f⁶g⁸. 25–26 Z. Typ. 
1:109G. Init. 
a. 27 Hlzs., dar. 5 Wdh. 
Tit.
						(L¹)A belle maguelonne.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. .a.2.
						[³]V nom de noſtre ſeigneur Iheſu criſt. cy  commēce lyſtoire du vaillant cheualier  pierꝛe filz du conte de pꝛouence ⁊ de la  belle maguelonne fille du roy de naples … Sign. b quil la eſtoient ⁊ puis ſen retourna en ſon logis.  … Endet Bl. 53b Z. 11 … Auſquelz plai‑ſe de nous reſiouyꝛ en nous tribulaciōs en ceſtuy  monde ⁊ en la fin nous face poſſider la gloire de  paradis.    .Amen  Cy finiſt le liure ⁊ liſtoyꝛe de pierꝛe filz du cōte de pꝛouence ⁊ de la belle maguelonne fille du  roy de naples.  Bl. 54a Hlzs.  Bl. 54b leer.
Vorlage: Chantilly MConde (Mikrofilm). Paris BN (Einzelfotos).
H 10489. 
Claudin III 437–438. 
Bechtel P-167. 
Pell 9297. 
CIBN P-353. 
Chantilly 1154. 
ISTC ip00645350. 
 Chantilly MConde. Paris BN. 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
32 Bl. 
a–d⁸. 39–40 Z. Typ. 
2:160G, 
11:107G. Min. f. Init. 28 Hlzs., dar. 6 z.T. mehrmalige Wdh. 
Tit. La belle maguelonne. Bl. 1b Cy cōmēce liſtoire du vaillant  cheualier pierre filz du conte de pꝛouence et de la belle maguelonne fille du roy de naples.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aii
						(a)V nom de noſtre ſeigneur iheſu criſt cy commence  liſtoyre du vaillant cheualier pierre filz du conte de  pꝛouēce et de la belle maguelonne fille du roy de na‑ples … Sign. b voules aymer de ſy noble cueur et ſans villanie/ pourquoy ne vou… Endet Bl. 31a Z. 14 … Auſquelz  plaiſe de nous reſiouir en nous tribulacions en ceſtuy monde et  en la fin dieu nous face poſſider la gloire de paradis. Amen.  Bl. 31b Cy finiſt le liure et liſtoire de pierre filz du conte de pꝛouence/  Et de la belle maguelonne fille du roy de naples.   Impꝛime a  Lyon par maiſtre Mathieu huſz.  Hlzs.  Bl. 32 leer.
Vorlage: Toulouse BMun (Mikrofilm).
C 3763. 
Claudin III 303–305. 
Bechtel P-168. 
Pell 9301. 
CRF III 434. 
ISTC ip00645300. 
 Toulouse BMun. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
52 Bl. 
ab⁸c⁶de⁸f⁶g⁸. 25 Z. Typ. 
18:119G. Einmal Min. f. Init. 27 Hlzs., dar. 8 z.T. mehrmalige Wdh. 
Tit. Cy commence liſtoire du vaillant cheualier  pierre de pꝛouence et de la belle maguelonne  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a
						(o³)V nom de noſtre ſeigneur iheſu criſt cy  cōmence lyſtoire du vaillant cheualier  pierre filz du conte de pꝛouence et de la  belle maguelōne fille du roy de naples … Sign. b Comment pierre penſoit a la ſouneraine be‑… Endet Bl. 52a Z. 7 … Auſquelz plaiſe de nous  reſiouyr en toutes noz tribulations en ce monde  Et en la fin nous mener en la gloire de paradis  Amen.  Cy finiſt le liure et hyſtoire du noble pierre filz  du conte de pꝛouence et de la belle maguelonne  fille du roy de naples. Et fut acheue le ſamedy  xiiii. iour de mars Lan M.CCCC.lxxx. et  ix.   Deo gratias.  Bl. 52b leer.
Vorlage: Jena ULB (Original).
H 10492. 
Claudin III 480. 481. 
Bechtel P-169. 
Pell 9304. 
ISTC ip00645400. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
36 Bl. 
ab⁸cd⁶e⁸. 32–33 Z. Typ. 
2:93G. Leisten. 27 Hlzs., dar. 9 z.T. mehrmalige Wdh. 
Tit. Cy commence liſtoyꝛe du vaillant cheualier pierre de pꝛo‑uence et de la belle maguelonne fille du roy de naples.  Hlzs.  Leiste  Bl. 1b Hlzs.  Leiste  Bl. 2a m. Sign. aij
						[⁵]V nom de noſtre ſeigneur iheſu criſt cy cōmē‑ce liſtoire du vaillant cheualier pierre filz du  conte de pꝛouēce ⁊ de la belle maguelonne fille du roy de naples … Sign. b car ie vous ayme ſur tous les hommes du monde ⁊ pource ie  … Endet Bl. 35a Z. 4 … Auſquelz plaiſe de nous reſiouyr en toutes noz tribulaciōs en ce monde. Et en la fin nous mener en  la gloire de paradis.   Amen.  Cy finiſt le liure et hyſtoire du noble pierre filz du conte de  pꝛouence et de la belle maguelonne fille du roy de naples. Et  fut acheue le mardi .xi. iour de ianuier. Lan mil quatre cens  quatre vintz et dix.  Bl. 35b Hlzs.  Leiste  Bl. 36 leer.
Vorlage: Paris Arsenal (Mikrofilm).
HC 10493. 
Bechtel P-171. 
Claudin III 541–544. 
ISTC ip00645450. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
38 Bl. 
a–d⁸e⁶. 29–30 Z. Typ. 
1:96G, 
2:230G. Häufig Min. f. Init. Rubr. 
α, 
β. 15 Hlzs., dar. 7 z.T. mehrmalige Wdh. DrM 
I. 
Tit. ⁌ La belle maguelonne  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.ii.
						(o)V nom de noſtre ſeigneur iheſu criſt cy commence  liſtoire du vaillant cheualier pierre filz du conte  de pꝛouence et de la belle maguelōne fille du roy  de naples … Sign. b moy eſt cy venu et puis l eſt de grant parente ⁊ de noble lieu  … Endet Bl. 36b Z. 15 … Auſquelz playſe de  nous reſiouyr en noz tribulations en ceſtuy monde et en la  fin dieu nous face poſſeder la gloire de paradis.   Amen  Bl. 37a ⁌ Cy finiſt le liure et liſtoire de pierre filz du conte de pꝛouēce/ et de la belle maguelonne fille du roy de naples. Impꝛime a Paris par denis meſlier.   Impꝛimeur demourant en la  rue de la herpe a Lenſeigne du pilie vert.  Hlzs.  Bl. 37b Hlzs.  Bl. 38a DrM  Bl. 38b leer.
Vorlage: Kat. Bibl. Schäfer. Kraus Kat. 135(1973) (Abb). Bonna (ehem. Schäfer) (Einzelfotos).
Anm. Vgl. Diesbach, Vérène de: Six siècles de littérature française: XVe siècle (Bibliothèque Jean Bonna). Genève/Paris 2018 S. 160–161 Nr 35.
Bechtel P-172. 
Kat. Bibl. Schäfer 269. 
ISTC ip00645430. 
 Bonna (Genève).
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
38 Bl. 
A–D⁸E⁶. 29–31 Z. Typ. 
3:99G, 
11:120G. Vereinzelt Min. f. Init. 12 Hlzs., dar. 7 z.T. mehrmalige Wdh. DrM 
I. 
Tit. La belle maguelōne  DrM  Bl. 2a m. Sign. A.ii
						(o)V nom de noſtre ſeigneur iheruſ criſt cy commence  lyſtoire du vaillant cheualier pierre filz du conte  de pꝛouence et de la belle maguelonne fille du roy  de naples … Sign. b eſtre aultret/ car ie vueil ceſtuy ⁊ le deſire ⁊ ayme ⁊ iamais  … Endet Bl. 37a Z. 21 … Auſquelz playſe de  de nous reſiouyr en noz tribulacions en ceſtuy monde ⁊ en la  fin dieu nous face poſſeder la gloire de paradis.   Amen.  Bl. 37b Hlzs.  Cy finiſt le liure et lyſtoire de Pierre filz du conte de pꝛo‑uence/ et de la belle maguellonne fille du roy de Naples.  Impꝛime a paris par Iehan Triperel Libꝛaire et marchant demourant ſur le pont noſtredame a lymaige ſaīct  Laurens   Le xv. iour de May .MilCCCC.quatre  et douze  Bl. 38 leer.
Vorlage: Wien NB (Mikrofilm).
Wien *NB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
38 Bl. 
A–D⁸E⁶. 29–31 Z. Typ. 
3:99G, 
11:120G. Vereinzelt Min. f. Init. 13 Hlzs., dar. 8 z.T. mehrmalige Wdh. DrM 
I. 
Tit. La belle maguelonne  DrM  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. A.ii
						(o)V nom de noſtre ſeigneur iheſu criſt cy commēce  lyſtoire du vaillant cheualier pierre filz du conte  de pꝛouence ⁊ de la belle maguelonne fille du roy  de naples … Sign. b eſtre aultret/ car ie vueil ceſtuy ⁊ le deſire ⁊ ayme ⁊ iamais  … Endet Bl. 37a Z. 21 … Auſquelz playſe de  nous reſiouyr en nous tribulacions en ceſtuy monde ⁊ en la  fin dieu nous face poſſeder la gloire de paradis.   Amen  Bl. 37b Hlzs.  Cy finiſt le liure et lyſtoire de Pierre filz du conte de pꝛo‑uence/ et de la belle maguellonne fille du roy de Naples.  Impꝛime a paris par Iehan Triperel Libꝛaire et mar‑chant demourant ſur le pont noſtredame a lymaige ſaīct  Laurens   Le xv. iour de may .Mil.CCCC.quatre  et xiii  Bl. 38 leer.
Vorlage: Paris BN (Einzelfotos).
Anm. Meist zeilengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.
Bechtel P-173. 
Pell 9303. 
CIBN P-354. 
ISTC ip00645500. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
HC 10488. 
Baudrier XI 36. 
Bechtel P-176. 
Pell 9300. 
CIBN II S. 413. 
ISTC ip00645550. 
 Datierung wegen der Hlzs. u. der Initiale L (vgl. CIBN).
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
H 10490. 
Bechtel P-174. 
RBLF 14 S. 54.37. 
ISTC ip00645530. 
 Nach RBLF nach 1500.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Piramo e Tisbe
Zwischen 1334 und 1369 entstandene anonyme Versdichtung,
               der die Fabel des Ovid (Metamorphosen IV, 51–166) zugrunde liegt, auch 
                  Tommaso
                  Codibo zugeschrieben. Sie ist in vier Textredaktionen überliefert. Die
               Druckfassung geht auf die Redaktion B in 50 ottava rima zurück, die dann auf 69
               erweitert wurde (Nr 12715).
Ausg. von Francesco A. Ugolini. Roma 1934. (Studi romanzi.
               24.) — Poeti minori del Trecento. Hrsg. N. Sapegno. Milano usw. 1964
               S. 947–960.
Vgl. Lommatzsch I S. 15–16 u. 64–70. II
               S. 225–227. — Dictionnaire
               S. 1209–1210. — Dizionario S. 11411. —
               Ertzdorff S. 39. — Ugolini, Francesco A.: I cantari d’argomento
               classico. Genève usw. 1933 S. 97–134. (Biblioteca dell’
               „Archivum Romanicum“. Ser. I. Vol. 19.) — Schmitt von
               Mühlenfels, Franz: Pyramus und Thisbe. Rezeptionstypen eines Ovidischen Stoffes
               in Literatur, Kunst und Musik. Heidelberg 1974.
6+? Bl. 
[a]. 30 Z. Typ. 
1:100R. 
Anfang unbekannt. Bl.[1]a Z. 1 che tisbe ancora ſene achorſe della  e luno collaltro a parlare uiſtia  … Endet Bl. [6]a Z. 24 e certamente felice ſerae collui  che imparare potra aſpeſe daltrui  FINIS   DEO   GRACIAS  Bl. [6]b leer.
Vorlage: Velletri BCom (Kopie).
Anm. Der erhaltene Text beginnt mit dem 4. Vers der 9.
               Oktave.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 74. 
Velletri BCom (Fragm. 6 Bl.). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
8 Bl. 
[a⁸]. 32 Z. Typ. 
2:107G, 
3:85G. Eine Init. 1 Hlzs. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Piramo e Tiſbe  Hlzs.  Bl. 2a
						(S)Uperno padre dio no ſignoꝛe  al tue laude voglio comenſare  piccoli e grandi vi go ꝑ amo  … Z. 9 Nobiliſſima madonna achui valoꝛe  … Endet Bl. 8a Z. 15 e certamente felice ſerra quellui  che imparare potera alle ſpeſe daltrui  F I N I S  Bl. 8b leer.
Vorlage: Milano BTrivulz (Kopie).
Sander 5722. 
IGI 3048 u.Corr. 7750. 
ISTC ip00649700. 
 Milano *BTrivulz. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 40 Z. Typ. 83R. Eine Init. 
Bl. 1aα Iucomincia una bella iſtoria de li doi  nobili amāti Pirramo & Tiſbe  (N⁵)obiliſſīa dōa alcui ualo  ſugeto ſaro ſempre fin  che uiuo  acui rendero ſēpre laude et honore  et degna reuerētia doue ariuo  … Endet Bl. 4aβ Z. 39 certamente felice e colui  che imparar puo alle ſpeſe altrui  F I N I S  Bl. 4b leer.
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
Wolfenbüttel *HerzogAugustB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Ponthus et Sidoine
Der franz. Ritterroman, dessen Anfänge in das 14. Jh.
               zurückreichen, erlangte seit dem 15. Jh. großen Erfolg. Sein didaktischer
               Charakter spiegelt sich auch im Aufbau des Romans. Er wurde zweimal ins Deutsche
               übersetzt; gedruckt wurde nur die 1460 entstandene Übersetzung der Erzherzogin Eleonore von
                     Österreich (1433–1480).
Ausg. Französisch von Marie-Claude de Crécy.
               Paris 1988 — Deutsch von J. G. Büsching u. F. H. von der Hagen.
               Berlin 1809 S. 269–444. — Heinz Kindermann. Wien 1928
               S. 115–236. (Deutsche Literatur in Entwicklungsreihen. Reihe Volks- u.
               Schwankbücher. 1.) — Reinhard Hahn. Berlin 1997. (Texte des
               späten Mittelalters und der frühen Neuzeit. 38.)
Vgl. Verf.Lex.² II 470–473. —
               Dictionnaire S. 1202–1203. — Ertzdorff
               S. 72–74. — Woledge Nr 124. — Wüst, Paul: Die
               deutschen Prosaromane von Pontus und Sidonia. Phil. Diss. Marburg 1903. —
               Droz, Eugénie: Ponthus et la belle Sidoine. Paris 1926. — Boisard,
               P.: Le roman de Ponthus et Sidoine et la famille de la Tour Landry. Paris
               1958. — Hahn, Reinhard: „Von frantzosischer zungen in
               teütsch“. Das literarische Leben am Innsbrucker Hof des späteren 15.
               Jhs u. der Prosaroman „Pontus und Sidonia.“ Frankfurt (Main) 1990.
               (Mikrokosmos. Beiträge zur Literaturwissenschaft u. Bedeutungsforschung.
               27.)
Französisch
70 Bl. 
[ab⁸c⁶d–i⁸]. 30–31 Z. Typ. 
1:122G. 
Bl. 1 leer(?). Bl. 2a Cy cōmencent les rubꝛices de ce pꝛeſent liure intitule le rommant du noble roy ponthus filz du roy de galice et de la belle ſidoine fille du roy de bꝛetaigne.  … Bl. 3b
							[⁵]Ompter vous vueil vne noble hiſtoire ou on pourroit apꝛendꝛe beaucop de biens ⁊ de bons exemples/ car ieunes gens doibuent oyt et entendꝛe  les biens fais et dis des anciens … Z. 26 Cōment bꝛoadas filz du ſouldan pꝛiſt la couloigne et tua le roy  thibour.  [³]I aduint cōme foꝛtune vouloit  lūg des enfans du ſouldan ainſi que le vent tourna les nauires paſſa entre eſpaigne et galice … Lage b Oꝛ aduint le tems de trois ans que le roy tenoit feſte plainiere  … Endet Bl. 70a Z. 24 … Le roy ponthus et ſa femme veſquirent aſſez longuement et regnerēt au plaiſir de leur peuple puis finerent leur vie a grant reglet de leurs pais mais ainſi eſt il de la vie mondaine quil neſt ſi beau ne ſi riche  ne ſi bon a qui au foꝛt ne couuiengne laiſſer ceſt ſiecle et auoir fin.  Explicit ponthus.  Bl. 70b leer.
Vorlage: Nantes MDobree (Mikrofilm).
C 4820. 4821. 
Schr 5007. 
Bechtel P-209. 
Lökkös: Impr.Genève 14. 
Pell 9506. 
CRF V 779. 
ISTC ip00932500. 
 Nantes MDobree (Bl. 1 fehlt). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
88 Bl. 
a–l⁸. 31–32 Z. Typ. 
3:125G, 
4:200G. Häufig Min. f. Init. 61 Hlzs., dar. 21 z.T. mehrmalige Wdh. 
Tit. PONTHVS ET LA  BELLE SIDOINE.  Bl. 1b Cy mēce vne excellēte hiſtoire la lle fait mōlt a noter du treſuaillāt roy  ponthus filz du roy de galice ⁊ de la  belle ſidoine fille du roi de bretaigne  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a2
							[]Ompter vouſ vueil vne noble hiſtoire ou on pourroit  aprēdre beaucop de biens  et de bōs exemples car ieunes gens … Sign. b naſſoit ne tēſſoit car il laſſoit auāt aller ſon bō dꝛoit mais  … Endet Bl. 88a Z. 20 … mais  ainſy eſt il de la vie mondaine qui neſt ſi beau ne ſi riche ne  ſi bon a qui au foꝛt ne couuiēne laiſſer ceſt ſiecle et auoir fin  Cy finiſt le treſexcellent romant du noble et cheualeureux  roy ponthus et de la treſbelle ſidoine fille du roy de bꝛetaigne impꝛime par maiſtre guillaume le roy a lyon.  Bl. 88b leer.
Vorlage: Chantilly MConde. Liège BU (Mikrofilme).
Anm. Ab Lage f existieren einzelne Blätter auch im
                  Neusatz, z.B. Bl. 42a m. Sign. f2 Z. 1 quelle peut mais riens ne luy vault tant eſtoyt doulente  …[statt quelle peut. mays riens ne luy valut tant eſtoit doulente  …], Endet Bl. 88a Z. 21 … Ainſi eſt il de la vie mondaine car il neſt ſi beau ne ſi  riche ne ſi bon a qui au foꝛt ne conuienne laiſſer ce ſiecle  et auoir fin.  Cy finiſt le liure et lhiſtoire du noble roy pōthus filz  du roy de galice et de la belle ſidoine fille du roy de bꝛetaigne imprime a lyon par maiſtre Guillaume leroy.  (Pell 9507; z.B. Ex. Chantilly MConde).
C 4818. 
Bechtel P-210. 
CBB 3242 u.Suppl. 
Pell 9507. 9508. 
Chantilly 1379. 
ISTC ip00932600. 
ip00932650. 
 Chantilly MConde. 
Liège BU. 
Rennes BMun (def.
                        ). 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
72 Bl. 
a⁸b–d⁶e⁸f–h⁶i⁸kl⁶. 33–37 Z. Typ. 
1:114G. 61 Hlzs., dar. 22 z.T. mehrmalige Wdh. 
Tit. Ponthus et la belle  Sidoyne.  Bl. 1b Cy commence vne excellente hiſtoire la quelle fait moult a noter  du treſuaillant roy ponthus filz du roy de galice et de la belle ſidoyne  fille du roy de bꝛetaigne.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.ij.
							[]Onter vous vueil vne noble hyſtoire ou on pourroit ap‑pꝛendre beaucop de biens et de bons exemples car ieunes  gens … Sign. b en eſtoit toute eſmerueillee. Et elle dit. ha mamie elois vꝛaiment il  … Endet Bl.71b Z. 12 … mais ainſi et il de la vie mondaine qui neſt ſi beau ne ſi  riche ne ſi bon a qui au foꝛt ne conuiēne laiſſer ceſt ſiecle et auoir fin.  Cy finiſt le treſexcellent romant du noble et  cheualeureux roy Ponthus et de la treſbelle ſi‑doyne fille du roy de bꝛetaigne impꝛime par maiſtre caſpar oꝛtuin a lyon:  Bl. 72 leer.
Vorlage: Torino BNU (Mikrofilm). Aix-en-Provence BMejanes (Einzelfotos).
C 4819. 
Claudin III 391–394. 
Bechtel P-211. 
IGI 8019. 
Pr 8535. 
Bod-inc P-443. 
ISTC ip00935500. 
 Aix-en-Provence BMejanes. 
Oxford Bodl. 
Torino BNU. 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
56(?) Bl. 
a–g⁸(?). 40 Z. Typ. 
4:95G. Init. 
d. Rubr. 
γ.  Hlzs. 
Vorlage: CRF XVIII (m. Abb. XXXI).
Paris EcBeauxArts (Bl. 1, 31, 31, 49 u. 56 fehlen). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Deutsch
92 Bl. 
[ab¹⁰c¹²d–i¹⁰]. 31–34 Z. Typ. 
1:120G. Init. 
b, 
d, 
e, 
f, 
g, 
p. Rubr. 
α. 47 Hlzs., dar. 10 z.T. mehrmalige Wdh. 
Bl. 1 leer(?). Bl. 2a
							(H³)Ie hebt ſich an ein ſchne Hÿſtoꝛi. darau vnd  dauon man vil gůter ſchner lere vnderweiſung  vnd gleichnu mag nemē. vnd beſunder die jun‑gen … Z. 6 Welche hÿſtoꝛi die durchleüchtig vnd hochgepoꝛn fraw  fraw Heleonoꝛa gepoꝛne künigin au ſchottenland ertz‑hertzogin zů ſterꝛeich lblich von frantzoſiſcher zungen  in teütſch getranferiert v gemacht hat. dem durchleüchtigen hochgepoꝛnem fürſten vnd herꝛen/ herꝛen Sigmun‑den ertzhertzog zů ſterꝛeich  jrem eelichen gemahel czů  lieb vnd zů geuallen.  Hlzs. 
							(E⁷)S was voꝛ zeÿten gar ein frummer gttiger vnnd woltuender künig in Galicia  genannt Tyburt dem zů ſeinen zeiten vil  widerwertigkeit gro bekümmernu vnmůt vnd leÿdens zůſtůnd. … Lage b
							(N³)Vn kam die red gen hof vnd für die ſchnen Sÿ… Endet Bl. 92b Hlzs. 
							(V³)Nd darnach ſturben ſÿ mit groſſer klag von allen  jren vndertanen. aber es iſt alſo geſtalt von diſeꝛ  welt leben. das do keÿn ſo frummer ſo reicher ſo  hübſcher oď ſo mechtiger iſt er mů von diſer welt ſcheyden Amen.  ⁌ Gedꝛckt vnd volendet iſt diſes bchlein genānt Pon‑tus von Hanſen ſchnſperger in ď keiſerlichen Stat Augſpurg. Do man zalt nach criſti gepurt .M.cccc.lxxxiij. jar 
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
C 4822. 
Gotzkowsky B 11.1. 
Schr 5004. 
Pell 9509. 
CRF XIX 1072. 
Pr 1760. 
BMC II 365.IB 6275. 
ISTC ip00934900. 
 London *
BL (Bl. 1 fehlt). 
Montbéliard BMun (Bl. 1 fehlt). 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
92 Bl. 
[ab¹⁰c¹²d–i¹⁰]. 31–34 Z. Typ. 
1:120G. Init. 
b, 
d, 
e, 
f, 
g, 
p. Rubr. 
α. 47 Hlzs., dar. 10 z.T. mehrmalige Wdh. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a
							(H³)Ie hebt ſich an ein ſchne hiſtoꝛj. daraus vnd da‑uon man vil gůter ſchner leꝛe vnd vnteꝛweiſūge  vnd geleichnu mag nemen. vnd beſundeꝛ die jūgen … Lage b
							(N³)Vn kam dÿe red gen hof vnd für die ſchnen Sÿ… Endet Bl. 92b Z. 3 … das do kein menſch ſo frummer ſo reycher.  noch ſo hbſcher noch ſo mechtiger iſt. er mů von dÿſer  welt ſcheiden. Amen/  ⁌ Gedruckt vnd volendet iſt di pchlin genant Pontus  in der keiſerlichē ſtat Augſpurg. Am montage nach ſant  Bartholomeus tage des heÿligen zwelffpoten. Nach criſtj  vnſers lieben herꝛen gepurt .M.cccc. v jm .lxxxv. jaꝛe. 
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
Anm. Meist seitengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.
Coburg LB (Fragm. 1 Bl.). 
München *
SB. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
88 Bl. 
a–m⁶no⁸. 35 Z. Typ. 
1:120G, 
4:150G. Init. 
c, 
d, 
l. Rubr. 
α. 47 Hlzs., dar. 10 z.T. mehrmalige Wdh. 
Tit. Das buch vnd lobliche hiſtori vō  dem edelen künigs ſun auſz Galicia genant Pontus. Auch vō der  ſchenē Sydonia künigin auſz pꝛitania. weche hiſtoꝛi gaꝛ luſtig vnd  gar kurczweylig czu heren iſt.  Bl. 2a m. Sign. .a.ij. ⁌ Hie hebt ſich a ein ſchne hÿſtoꝛi. darau vnd dauon  man vil gůter ſchner lere vnd vnderweiſunge vnd gelei‑chnu mag nemen. vnd beſunder die jungen … Sign. b Darab nam jm der grafe von Eſtoꝛ vil vnd groſſe freüde  … Endet Bl. 87b Z. 3 … das do kein menſch ſo frūmer. ſo reÿcher. no/ch ſo hübſcher. noch ſo mchtiger. er mů von dÿſer welt  ſcheÿden. Amen.  ⁌ Gedꝛucket vnd volendet iſt diſes bchlin genannt Pontus durch Hannſen Schnſperger in der keÿſerlichen ſtat  Augſpurg. Am freÿtag nach dem auffertag. Nach criſti vnſers lieben herꝛen geburt .M.cccc. vnd in dem .lxxxxj. jare.  Bl. 88 leer.
Vorlage: New York MorganL (Mikrofilm).
Gotzkowsky B 11.3. 
Schr 5005a. 
Ce³ P-935. 
Pollard: MorganL 163. 365. 
ISTC ip00935000. 
 New York MorganL. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
70 Bl. 
a–i⁶kl⁸. 39 Z. Typ. 
4:150G, 
6:105G. Init. 
c, 
h. Rubr. 
γ. 48 Hlzs., dar. 11 Wdh. 
Tit. Das buch vnd lobliche hiſtoꝛi vō  dem edelen künigs ſun auſz Galicia genant Pontus. Auch vō der  ſchenē Sodonia künigin auſz pꝛitania. ꝛvelche hiſtoꝛi gar luſtig v  gar kurtzꝛveylig zü höꝛen iſt.  Bl. 2a m. Sign. aij ⁌ Hie hebt ſich an ein ſchne hyſtoꝛi. darau vnd dauō man vil gūtter ſchner lere vnd vnderweiſung vnd geleichnu mag nemen. vnd  beſunder die jungen … Sign. b Hlzs.  kinder hulffen jn ſelbs do. ſo lang. bi ſy au dem ſchiff kamen. vnd ſty… Endet Bl. 69a Z. 9 … das do  kein menſch ſo frūmer. ſo reicher. noch ſo hübſch. noch ſo mächtiger. er mů von diſer welt ſcheyden. Amen.  ⁌ Gedꝛuckt vnd volendet iſt diſes bchlin genannt Pon‑tus durch Hannſen Schnſperger in der keyſerlichē ſtat  Augſpurg. Anno di .M.cccc. vnd in dem .lxxxxviij. jare.  Bl. 69b u. 70 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
H 13289. 
Gotzkowsky B 11.4. 
Schr 5006. 
VB 239. 
BSB-Ink E-48. 
Pr 1798. 
BMC II 372.IB 6396. 
Hubay: Augsburg 1712. 
Hubay: Würzburg 1769. 
Kind: Göttingen 751. 
ISTC ip00935300. 
 Augsburg SStB (Bl. 7, 32 u. 35 fehlen). 
Berlin *
SB. 
Göttingen SUB. 
London BL. 
München *
SB. 
Würzburg UB. 
 Gesamtüberlieferung: 6 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Historia di due preti ed un chierico
Anonyme Versnovelle in 56 ottava rima, der ein
               weitverbreitetes, aus dem Orient stammendes Schwankmotiv zu Grunde liegt.
Vgl. Varnhagen: Erlangen S. 40–42.
4 Bl. 
[a]. 2 Sp. 32 Z. Typ. 
4:86R. Init. 
d. Rubr. 
γ. 2 Hlzs. 
Bl. 1a ⁌ La nouella di duo preti & un cherico inamorati duna donna  Hlzs.  α
						(C²)Hiaro rubīo ſopra laltre gēme  mad di xo ſua figluola eſpoſa  che partoriſti o madre ī belliēme  … Endet Bl. 4bβ Z. 15 menatele adormire nel uoſtro lecto  al uoſtro honore ſto cātare e decto  U. d. Sp. ⁌ Finita la nouella de dua preti & un cherico  Hlzs. 
Vorlage: Erlangen UB (Mikrofiche).
Sander 5867. 
Rhodes: Firenze 469. 
ISTC ip00958545. 
 Erlangen UB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. [a]. 2 Sp. 32 Z. Typ. ca.84R. 1 Lomb. 2 Hlzs. 
Bl. 1a La nouella di duo preti & un cherico innamorati duna donna  Hlzs.  α
						(C²)hiaro rubino ſopra lalt gēme  mad di xo ſua figluola eſpo dar. eingerückt |ſa  c pātoriſti o mad in bellieme  … Endet Bl. 4bβ Z. 15 mēatele adormir nel uoſtro lecto  al uoſtro hono ſto cāta e decto  U. d. Sp. Finita la nouella de dua preti & un cherico  Hlzs. 
Vorlage: Berlin Kupferstichkab (Original).
Zur Datierung: Die Hlzs. sind mit denen der vorhergehenden Nr identisch, jedoch in einem späteren Zustand.
Berlin *Kupferstichkab. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Reynaert die vos
Seit dem Frühmittelalter wurde die alte Tierfabel in
               vielen Volkssprachen in Vers und Prosa bearbeitet, wobei Flandern ein Zentrum
               bildete. Den Prosafassungen des ausgehenden Mittelalters wird ein
               „Morale“ in Versform beigefügt. In dieser Form wurde der Stoff zur
               Weltliteratur. Von den zahlreichen Bearbeitern der Fassungen des 15. Jhs ist Heinrich von Alkmar hervorzuheben; als Bearbeiter der niederdeutschen Fassung, die auf der
               niederländischen beruht und wahrscheinlich auf einen Franziskaner
               zurückgeht, wurde auch 
                  Hermen
                  Bote in Betracht gezogen.
Ausg. Niederl. u. Niederdeutsch von H. Goossens. Darmstadt
               1983. (Texte zur Forschung. 42.) — Niederl. u. Neuhochdeutsch von J. W.
               Kloos. Amiens 1992. (Wodan. Serie 1. Texte des Mittelalters. 3.) — Engl.
               von N. F. Blake. London 1970. (Early English Society. 263.)
Vgl. Verf.Lex.² III 666–677; VIII
               12–20. — Debaene S. 147–154. — Dictionnaire
               S. 1312–1315. — Dizionario S. 1523. — Tilander,
               Gunnar: Lexique du Roman de Renart. Göteborg 1924. (Reprint Genève
               1984.) — Foerste in Niederdeutsche Studien 6(1960)
               S. 105–146. — Flinn, J.: Le Roman de Renart dans la
               littérature française et dans les littératures
               étrangères au Moyen Âge. Paris, Toronto 1963. (University of
               Toronto. Roman Series. 4.) — Blake in Studies in Philology 62(1965)
               S. 63–77. — Goosens, Jan, u. T. Sodmann: Reynaert, Reynard,
               Reinke. Studien zu einem mittelalterlichen Tierepos. Köln, Wien
               1980. — Die Reynart-Ikonographie. Hrsg. v. Jan Goossens. Darmstadt 1983.
               (Texte zur Forschung. 47.) — Yearbook of the International Reynard
               Society. Graz 1988. — Menke, Hubertus: Bibliotheca Reinardiana. T. 1: Die
               europäischen Reineke-Fuchs-Drucke bis zum Jahre 1800. Stuttgart 1992. (zitiert:
               Menke). — Reynke de Vos – Lübeck 1498. Zur Geschichte und
               Rezeption eines deutsch-niederl. Bestsellers. Hrsg. Amand Berteloot. Münster
               1998. — 
Zumbült, Beatrix: Die europäischen Illustrationen des “Reineke Fuchs” bis zum 16. Jahrhundert. 2 Bde. Münster 2011 (Wissenschaftliche Schriften der WWU Münster. X 8.) [15.XI.2011].
Niederländisch
114 Bl. 
a–n⁸o¹⁰. Gez. [2]I–Cix[1] [m. Fehlern]. 27 Z. Typ. 
2B:108G. DrM 
I. 
Bl. 1a m. Sign. ai
						[²]It is die tafel van deſen boecke dat men  hiet die hyſtoꝛie vā reynaert die vos  … Bl. 2b Z. 19 Hier beghint die pꝛologhe van deſen teghen‑woerdigen boeck. gheheten reynaert die voſſ  Bl. 3a m. Sign. a3 u. Blz. I
						[²]Ier beghint die hyſtoꝛie ofte die parabolen van reynaert die vos In welcken  hiſtoꝛie bi parabolen beſcreuē ſijn veel ſchoen  leren e merckelike punten. … Bl. 3b
						[³]Et was omtrent pinxteren alſo dat  tet wout dan gaerne luſtelic geſtelt  plech te weſen. … Sign. b woꝛt ſi int graf gheleit E daer woꝛt eē pol‑… Endet Bl. 113a Z. 8 … Mer die alle dinck berech‑ten wil die en is gheen dinck te wille te ma‑ken E ſoe wie dit verſcrijft die wil dit doch  laten alſoe hijt vijnt  Hier eyndet die hyſtoꝛie van reynaert  die vos. ende is ghepꝛent ter goude in hollant  by mi gheraert leeu den ſeuentienden dach in  auguſto   Int iaer M.CCCC. e lxxix  Deo gracias  DrM  G L  Bl. 113b u. 114 leer.
Vorlage: Haag KglB (Mikrofilm).
Anm. 1. Blz. unterhalb d. Satzspiegels.
Anm. 2. Vgl. Pleij, Herman: Over betekenis en belang van de
                  leesinstructie in de gedrukte proza-Reynaert van 1479. In: Geschreven en gedrukt.
                  Boekproductie van handschrift naar druk in de overgang van Middeleeuwen naar
                  moderne tijd. Hrsg. Herman Pleij u.a. Gent 2004, S. 207–232. — ders.:
                  Komt een vrouwtje bij de drukker… Amsterdam 2008, S. 213–249.
HC 858. 
Menke V B2. 
Kok: Houtsneden S. 200. 294. 
CA 976. 
Hellinga: PT I 37.II 417. 
ILC 1859. 
IDL 3905. 
Pr 8916. 
BMC IX 32.IA 47319. 
ISTC ir00135800. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
113 Bl. 
a⁹b–o⁸. Gez. [3]I–lxxxij[28] [m. Fehlern]. 27 Z. Typ. 
1*:104G, 
2:150G. DrM 
II. 
Tit. Die hiſtoꝛie vā reynaert de vos  Bl. 2a m. Sign. ai
				[²]It is die tafel van deſen boeke dat men  hiet die hijſtoꝛie vā reijnaert die vos  … Bl. 3b Z. 19 Hier beghint die pꝛologhe van deſen teghen‑woerdighen boeck. ghehetē reynaert die voſſ  Bl. 4a m. Sign. aiij u. Blz. I
				[²]Ier beghint die hyſtoꝛie ofte die parabolen van reynaert die vos … Bl. 4b
				[³]Et was omtrent pinxteren alſoe dat  tet wout dan gaerne luſtelic gheſtelt  plech te weſen. … Sign. b woꝛt ſi int gꝛaf gheleit E daer woꝛt een pol‑… Endet Bl. 112a Z. 16 … E ſo wie dit ſcrijlt die  wil dit doch laten alſo hijt vynt  Hier eindet die hiſtoꝛie vā reynaert die vos  Int iaer ōs heren .M.CCCC. e lxxxxv op ten  vierden dach van Iunio   Deo. geacias:.  DrM  Bl. 112b u. 113 leer.
Vorlage: Sankt Petersburg NB (Mikrofilm).
Anm. 1. Blz. unterhalb d. Satzspiegels.
Anm. 2. Lage a–i seitengetr. Nachdr. d. vorhergehenden
                  Nr.
HC 859. 
Menke IV B3. 
Kok: Houtsneden S. 111. 294. 
CA 977. 
Hellinga: PT I 35.II 400. 
ILC 1860. 
Ce³ R-136. 
ISTC ir00136000. 
 Sankt Petersburg *NB. San Marino (Calif.) HuntingtonL. 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
7+? Bl. 
?+h+?. 30+? Z. Typ. 
4C:100G. Init. d. Min. f. Init. Rubr. 
γ. 4+? Hlzs., dar. Wdh. 
Anfang unbekannt. Bl. [1a] Z. [1] wert alhier den ghierighen houelinck gheleert dat  hij ſoe vele niet rapen en ſal/ dat hi[…]ids dien niet  … Bricht ab Bl. [7b] Z. 9 Ende deden den vos reynaert vaen  ⁌ Hoe die coninck te recht ſittet ende gheeft  die ſentencie dat men reynaert vanghen ſoude e byder kelen hanghē Dat .xxiiij. capittel. 
Vorlage: Cambridge UL (Mikrofilm).
Anm. 1. Das Fragm. umfasst wahrscheinlich Bl. h2, h3, h5,
                  i2 u. i4–6, vgl. Menke.
Faks. The Cambridge Reinaert Fragments (Culemann Fragments).
                  Hrsg. Karl Breul. Cambridge 1927.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 68. 
C 399. 
Menke IV B4. 
Kok: Houtsneden S. 294. 
CA 977a. 
Hellinga: PT I 70.II 420. 
ILC 1861. 
Oates 3903. 
ISTC ir00136300. 
 Cambridge UL (Fragm. 7 Bl.). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Englisch
84 Bl. 
a–i⁸kl⁶. Zwischen Lage h u. i ein Karton von 15 bzw. 14 Z. 29 Z. Typ. 
2*:135G. Min., einmal Maj. f. Init. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. a2 This is the table of the hiſtorye of reynart the foxe  … Bl. 3b Hyer begynneth thy ſtorye of reynaꝛd the foxe  In this hiſtoꝛye ben wreton the parables/ goode leꝛynge/  and dyuerſe poyntes to be meꝛkyd. … Z. 24 How the lyon kynge of alle beſtis ſent out his  mandementis that alle beeſtis ſholde come to his  feeſt and court capitulo   primo  Bl. 4a m. Sign. a4
						(i²)T was aboute the tyme of penthecoſte oꝛ whyt‑ſontyde/ that the wodes comynly be luſty and gla-dſom/ … Sign. b croked and longe wyth/ many weyes to goo out/ whiche  … Endet Bl. 83b Z. 2 … but the foxe/  foꝛ they be his wordes ⁊ not myne/ Prayeng alle them  that ſhal ſee this lytyl treatis/ to correcte and amende/  Where they ſhal fynde faute/ Foꝛ I haue not added ne  mynuſſhed but haue folowed as nyghe as I can my copye  whiche was in dutche/ and by me willm Caxton tranſ‑lated in to this rude ⁊ ſymple englyſſh in thabbey of weſt‑meſtre. fynyſſhed the vj daye of Iuyn the yere of ouꝛ  loꝛd .M.CCCC.Lxxxj. ⁊ the xxj yere of the regne of  kynge Edward the iiijth/  Here endeth the hiſtorye of Reynard the foxe ꝛc  Bl. 84 leer.Karton, doppels. bedr. a Z. 1 your chyldꝛen/ the heed ſhal Iſegrym the wulf haue/ and I  … Endet Z. 15 des/ that I her of you. yf ye wold al thyng ouerſee wel/ ye  b Z. 1 wold not ſaye as ye doo. I haue ſeen the day/ that ther  … Endet Z. 14 In the male/ therof I lete yow goo qnyte. ffoꝛ I 
Vorlage: Manchester RylandsL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 49. 
London BL (Digitalisate) (Ex. 1),
             (Ex. 2). 
 HC 861. 
Menke V B1. 
Duff-Hellinga 358. 
Pollard-Redgrave² 20919. 
Needham: Printer Cx 51. 
Ce³ R-137 u.Suppl. 
Pr 9639. 
BMC XI 126. 
ISTC ir00137000. 
 Eton C (def.). 
London BL (2 Ex.). 
Manchester RylandsL (def.). 
New York *
MorganL.  — Ehem. Kraus (New York).
 Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
72 Bl. 
[a²]a–h⁸i⁶. 31–32 Z. Typ. 
6:120G. Init. 
a, 
b. Rubr. 
β. DrM 
I. 
Bl. 1a DrM  ⁌ This is the table of the hiſtorye of Reynart the foxe/  Bl. 1b ⁌ In the fyrſt how the kynge of all beeſtes the lyon helde his court.   Capitulo   pꝛimo  … Bl. 2b Z. 8 ⁌ Hyer begynueth hyſtoꝛye of reynard the foxe.  ⁌ In this hyſtorye ben wreton the parables goode lernyng  and dyuerſe poyntes to be merkyd … Sign. b kyng ſayd how durſt this fals theef Reynart doo this/ I  … Bricht ab Bl. 70b Z. 31 hat haue I to wꝛyte of thyſe myſdedis I haue yuowh to doo  Bl. 71 u. 72 unbekannt.
Vorlage: Faks.
Faks. hrsg. von J. A. W. Bennett. London 1976.
C 398. 
Menke V B2. 
Duff-Hellinga 359. 
Pollard-Redgrave² 20920. 
Needham: Printer Cx 92. 
ISTC ir00137100. 
 Cambridge MagdaleneC (Bl. 71 u. 72 fehlen). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Bl. 1aα m. Sign. Ai. ⁌ Here begynneth the Hyſtoꝛye of reinard the Foxe.  []N this hyſtorye ben wry‑ton the parables. goode lernynge and diuerſe  poyntes to be marked.  … Sign. b on you and alle your enemyes ſhall  … Text bricht ab Bl. 37bβ Z. 37 I camme thanne hider and herd  Bl. [38]aα This is the table of the hiſtoꝛye of Raynart the fox  … Tab. endet Bl. [38]bβ Z. 8 How the foxe with his frendes departed nobly fro the kyng and went  to his caſtelle maleparduys ca xliii. 
Vorlage: Oxford Bodl (Mikrofilm).
H 860. 
Menke IV B3. 
Duff-Hellinga 360. 
Pollard-Redgrave² 20921. 
Pr 9817. 
Bod-inc R-048. 
ISTC ir00137200. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Anm. Erste illustrierte Ausg. von Wynkyn de Worde,
                  erschlossen auf Grund des Bildmaterials der frühen engl. Ausg., vgl.
                  Menke.
Menke V B4. 
Lateinisch
32 Bl. 
[a–d⁸]. 32 Z. Typ. 
1D:122G. Min. f. Init. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a Incipit reynardus vulpes feliciter  (f)Abula reynardi  ſicut reoꝛ agnita multis  Teutonice ſcripta  metrificata ſonet  Aſſit pꝛincipio nature ſūma poteſtas  Tocius muſe fons et origo boni  … Z. 26
						(i²)Am pentecoſtes aderat lux floꝛida. tēpe  Derident tellus gramine fronde nemus  … Lage b Triſti mente bonū det deus inde michi  … Endet Bl. 31a Z. 4 Inſula cōgaude cū pꝛeſit poſiture  Iſte tue ſimilē vix habitura patrē  Finit reynardus per quē ſignatur iniquus  Quiuis deceptoꝛ quē leo celſus odit  Quāuis pꝛoſcriptus ſit reynart vis tamē eiꝯ  Vꝛbibus et caſtris regnat et eccleſijs  Integumenta quoꝛundā nominū  Reynardus   vulpes  … Endet Z. 23 Tiſelinus   coꝛuus  Bl. 31b u. 32 leer.
Vorlage: Mainz Bisch (Mikrofilm).
Anm. Zu den beiden Ex. vgl. Hellinga, Lotte und Wytze: The Two Copies of Reynardus Vulpes. In: Gutenberg-Jahrbuch 1968 S. 100–105.
C 3025. 
Menke II B1. 
CA 978. 
Hellinga: PT I 11.II 446. 
ILC 1862. 
IDL 3906. 
ISTC ir00136700. 
 Deventer StB. 
Mainz *
Bisch. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Niederdeutsch
242 Bl. 
a–zA–Q⁶R⁸. Gez. [1]ii–Dat verde boek CCxlii. 22 Z. Typ. 
7:120G, 
8:220G. Init. 
d, 
h, 
k, 
o, 
r. Rubr. 
γ. 89 Hlzs., dar. 38 Wdh. DrM 
III. 
Tit. Hlzs. 
				(R¹)eynke de vos  Bl. 1b Hlzs.  O vulpis adulacio. nu in der werlde blycket  Sic hoīm ē racio. ghelik dē voſſe gheſchicket  Bl. 2a m. Blz. ii ¶ Eyne voꝛrede ouer dyt boek  van reynken deme voſſe  ¶ Hir bevoꝛen in den olden yaren eer der tyd  dat god voꝛlzede dat mynſchlyke geſlechte  … Bl. 3a m. Sign. aiii u. Blz. iii Z. 3 ¶ Wo dyt boek wert ghedelet in iiii  part. De ander voꝛrede  ¶ Vp dat eyn yſlyk leſer deſſes bokes van  reynken deme voſſe. wol moghe voꝛſtaen.  … Bl. 6a m. Blz. vi
				(H¹)yr beghynt dat erſte boek  van reynken deme voſſe v  van allen deren  Hlzs.  Dyt is dat bylde des lauwen … Bl. 6b ¶ Wo de lauwe. kōnynck aller deren. leeth  vth kreyeren v vaſten vrede vth ropē. v  leet beden allen deren to ſynem houe tho ko‑men   Dat erſte capittel  Hlzs.  Bl. 7a m. Sign. bi u. Blz. vii
				(I⁸)D gheſchach vp eynen  pynxſte dach  Dat men de wolde v  velde ſach  … Sign. c ¶ Ik ſegget by der truwe myn  … Endet Bl. 241b Z. 9 Alſus endyget ſyk reynkens yſtoꝛien  God helpe vns in ſyne ewygen gloꝛien  ¶ Merke hir ok. welk leſer deſſes bokes ghenchte heft to leſen. allene de ſpꝛoke v de fa‑belē. … Z. 18 ¶ Hir volghet eyne koꝛte tafele efte regiſter  deſſes bokes van reynken deme voſſe.  … Bl. 242a m. Blz. CCxlii Z. 8 Anno di MCCCCxcviii. lübeck  DrM  Bl. 242b leer.
Vorlage: Faks. Berlin SB (Original).
Faks. hrsg. von Timothy Sodmann. Hamburg 1976.
H 13887. 13888. 
Menke VI B1. 
Borchling-Claussen 299. 
Schr 5093. 
Schramm XII Abb. 226–305. 
VB 1478. 
Borm: IG 2322. 
ISTC ir00136400. 
 Berlin *
SB (Bl. 1–26, 31, 40, 75, 76, 99, 106, 107, 129–131, 173, 193, 195 u. 231–242 fehlen). 
Bremen *SUB (def.). 
Wolfenbüttel HerzogAugustB. 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Innamoramento di Rinaldo
Anonymes Versepos in ottava rima über Rinaldo dal
               Montalbano (Renaut de Montauban) und seine Brüder. Zur Karlsepik
               (Empörerepen) gehörend, auch unter dem Titel „Cantare di
               Orlando“ bekannt. Im 14. Jh. entstanden, gehört es u.a. zu den Vorlagen
               für 
Pulci, Luigi: Il morgante maggiore und steht auch den anderen Karlsepen, die im 15. Jh. unter verschiedenen
               Titeln im Druck erschienen, sehr nahe. Der spätere Druck ist eine erweiterte
               Fassung.
Ausg. von Elio Melli. Bologna 1973. (Collezione di opere
               inedite o rare. 133.) — Teilausg. in Poemi Cavallereschi del Trecento. A
               cura di G. G. Ferrero. Turin 1965.
Vgl. Beer S. 18–19 u.ö. — Rajna
               in Propugnatore 3(1870) S. 58–127. — Pasqualino in I cantari.
               Struttura e tradizione. Atti del Convegno Internazionale di Montreal, 19–20
               marzo 1981. A cura di M. Picone e M. Bendinelli. Firenze 1984 S. 177–198.
               (Biblioteca dell’ „Archivum Romanicum“. Ser. I. Vol.
               186.) — Sherberg in Quaderni d’Italianistica 7(1986)
               S. 166–181.
140 Bl. 
[a–e⁸f⁶g–r⁸s⁶]. 2 Sp. 40 Z. Typ. 
1:96R. Meist Min. f. Init. 
Bl. 1a leer. Bl. 1bα O excellente mio ſignior priato  che ſite de iuſticia uero maiſtro  et dal Re don ferdinando ſite amato  Bl. 2aα
						[]Enigno pe re del vniuerſo  ch’ ſi uera pace et ꝟa cōcordia  … Lage b In quel puncto niente ſaper potero  … Endet 139bβ Z. 4 et la ſua madre vergine Maria  gratia rendo aſti verſi ſparſi  che manno facta hauer gran corteſia  et mille gratie aciaſchun che ma inteſa  la bella ſtoria rimata ediſteſa  Reg in 4 Sp. Endet Sp. 4 Z. 23 Carlo fo  Bl. 140 leer(?).
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. BMC.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 63. 
Fava 50. 
Pr 6678. 
BMC VI 870.IB 29326. 
ISTC ir00198050. 
 London BL (Bl. 140 fehlt). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
146 Bl. 
a–r⁸s¹⁰. 2 Sp. 48 Z. Typ. 
13:67G, 
14:ca.140G. Init. c. Meist Min. f. Init. Rubr. 
θ. 1 Hlzs. 
Tit. El inamoramento di ri‑naldo da monte albano.  Hlzs.  Bl. 1bα
						(q³)Val hō cerca in picol vaſo poꝛre  lche grā fiume o o il mar tirēo  tale io c cercho ī bꝛeue di cōpoꝛe  … Bl. 3aα m. Sign. a ⁌ Incomincia el libꝛo de le bataglie  del potēte e gagliar do paladino Rinaldo de mōte albano de caſa chiaramōte  (P⁶)Adre noſtro che nel  cielo ſtai  ſāctificato ſia ſempꝛe  il tuo nome  aduegna el regno  oue tu ſtarai  Il tuo voler ſia fatto in terra come  … Bl. 6aβ Z. 41
						(b³)Enigno padre re de luniverſo  … Sign. b Creſcendo ſi li ſe pꝛender ſcientia  … Endet Bl. 146aβ Z. 15 onde dimoꝛa ſua virtu ſuperna  e tutti ne conducha in vita eterna  Finito le bataglie del inamoꝛamēto de  Rinaldo Impreſſo in veneſia per mi  Manfreo de monfera da ſtreuo de bonello nel anno 1494. a di xxij de agoſto  α Z. 17 Reg. 3 Z.  LAUS DEO 
Vorlage: Dublin TrinityC (Mikrofilm).
HR 13915. 
Sander 6493. 
Abbott 225. 
ISTC ir00198060. 
 Dublin TrinityC. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Robert le diable
Die im 13. Jh. entstandene Legende wird sehr bald durch
               einem Versroman und durch ein 2279 Verse umfassendes Theaterstück „Le
               miracle de Nostre Dame de Robert le Diable“ populär, das 1375 in Paris
               aufgeführt wurde. Die Prosafassung „Le Dit“ entstand Ende des 15.
               Jhs und wird zur Grundlage für den anhaltenden Bucherfolg. Der Stoff wurde in
               vielen Volkssprachen bearbeitet und ist noch in der Kolportageliteratur der neueren
               Zeit vertreten.
Ausg. von K. Breul in Mélanges. Abhandlungen Herrn
               Prof. Dr. Adolf Tobler zur Feier seiner 25jährigen Thätigkeit als ordentl.
               Professor an der Universität Berlin. Halle 1895 S. 464–509.
Vgl. Dictionnaire S. 1290–1291. —
               Berlioz in Symboles de la Renaissance. Arts et Langage. Bd 2. Paris 1982
               S. 89–102, 231–236. — Berlioz in Le Conte. Tradition
               orale et identité culturelle. Actes des rencontres de Lyon. 1986. Lyon 1988
               S. 149–165.
26 Bl. 
a⁸b–d⁶. 32 Z. Typ. 
4:95G. Init. 
g, 
q. Rubr. 
γ. 2mal ders. Hlzs. DrM 
Ia. 
Tit.
						(L¹)a vie du terrible  (R¹)obert le dyable.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij ⁌ Cy commence la terrible ⁊ merueillleuſe vie de robert  le dyable lequel apꝛes fut nōme lomme dieu.  (V⁵)V cōmēcement de chaſcune oeuure ſon doit  inuoquer laide de noſtre ſeigneur ainſi  dit  boece … Z. 23
						(T³)Out homme  a ſens raiſon ⁊ entendemēt ſil cōgnoiſt quil ſoit en peche moꝛtel ď celluy peche ſe  doit repentir … Sign. b bꝛebis font deuant les loupz. Les vngz ſenfermoiēt dedēs  … Endet Bl. 25b Z. 23 … auec les leurs voler la ſus en la gloire eternelle auec tous benoitz ſaintz et  ſaintes de paradis.  ⁌ Cy finiſt la vie de Robert le dyable. Impꝛimee a  lyon par Pierre Mareſchal ⁊ Bernabe chauſſard  Le vij. iour du moys de may. Lan mil quatrecens  quatrevingtz ⁊ ſeze.  Bl. 26a DrM  Bl. 26b leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
C 5132. 
Claudin IV 175. 
Baudrier XI 496. 
Bechtel R-206. 
Pell 11536. 
CIBN V-172. 
ISTC ir00202900. 
 Paris BN (Bl. 11 u. 12 fehlen). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
26 Bl. 
a⁸b–d⁶. 31–32 Z. Typ. 
6:97G. Init. 
d. Rubr. 
α. 2mal ders. Hlzs. DrM 
I. 
Tit., xylogr. La vie. gedr. Du terri‑ble robert  le dyable.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aii ⁌ Cy commēce la terrible ⁊ merueilleuſe vie de Robert  le diable lequel apꝛez fut appelle lhomme dieu.  (A²)V commēcemeut de chacune oeuure lon doit inuoquer laide de noſtre ſeigneur ainſi  dit boece  … Sign. b bꝛebis font deuāt les loupz Les vngz ſenfermoiēt dedens  … Endet Bl. 26a Z. 8 … auec les leurs voler la ſus en la gloire  eternelle auec tous benoitz ſaintz et ſainctes de paradis.  ⁌ Cy finiſt la vie de Robert le dyable Impꝛimee a  Paris par Maiſtre Nicole de la barre demourāt en la rue  de la harpe deuant Leſcu de France. Le vingtdeuxieſme  iour du moys de auril Lan mil quatre cens quatrevingtzdixſept.  Bl. 26b DrM  ⁌ Impꝛime a Paris par Maiſtre Nicole  de la barre demourant en la rue de la harpe  deuant Leſcu de France. 
Vorlage: Wien NB (Mikrofilm).
C 5133. 
Claudin II 288. 
Bechtel R-207. 
ISTC ir00202920. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
32 Bl. 
A⁸B–E⁶. 30 Z. Typ. 
3*:102G. Init. 
a, 
b. 
Anfang unbekannt. Bl. 4a m. Sign. Aiiii Z. 1 a la ducheſſe de ce quilz ne ce pouoiēt nulz enfans auoir  (O⁶)R aduit vngiour  ſe duc ⁊ la ducheſſe … Sign. b ſens ⁊ ſemblablement ſe simurtriers ſe ſlz eſtoient en  … Endet Bl. 31b Z. 24 … auec les leurs voler la ſus en la gloire eternelle auec tous be‑noiſtz ſaītz ⁊ ſaintes de paradis.  Cy finiſt la vie de Robert le dyable.   Impꝛime a  paris. Le darnier iour daouſt. Lan mil quatre cens quatrevingtz ⁊ dixſept:  Bl. 32 leer(?).
Vorlage: Ehem. Hayn (Augsburg) (Mikrofilm) ((Bl. 1–3, 5–8, 27 u. 32 fehlen).
Anm. Bei dem im Besitz von Richard Linenthal (London) befindlichen Ex. handelt es sich um das im GW beschriebene Ex. aus der Sammlung Conrad Hayn (Augsburg). Zum Zeitpunkt der Erwerbung bei Kiefer (Pforzheim) Auktion 116(10.–12.XII.2020) Nr 151 umfasste das Ex. nur noch Bl. 4 und 9–26 (freundliche Mitteilung von Richard Linenthal).
Linenthal (London)(Bl. 1–3, 5–8 u. 27–32 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
32 Bl. 
A⁸B–E⁶ mit Norm Robert. 30 Z. Typ. 
6:190G, 
12:100G. Init. a. Vereinzelt Min. f. Init. Rubr. 
α. 3mal ders. Hlzs. DrM 
I. 
Tit. La vie robert le diable  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. A.ii. ⁌ Cy commence la terrible merueilleuſe vie de Robert le dyable lequel apꝛes fut nomme lomme dieu.  (A⁶)V cōmencement de chaſcune oeuure  lō doit īuoquer laide de nrē ſeigneur  ainſi  dit boece … Sign. b ſens ⁊ ſemblablement les murtriers leſlz eſtoient en  … Endet Bl. 31b Z. 24 … auec les  leurs voler la ſus en la gloire eternelle auec tous be‑noitz ſaintz de paradis.  ⁌ Cy finiſt la vie de Robert le dyable.   Impꝛime a  paris. Le .vi. iour de Mars. Lan mil quatrecens quatrevingtz ⁊ dixhuit.  Bl. 32a Hlzs.  Bl. 32b DrM 
Vorlage: Jena ULB (Original).
Anm. 1. Shaw, David J.: Unrecorded French Incunables in the
               Thüringer Universitäts- und Landesbibliothek Jena. In: The Library
               6,19(1997) S. 197–220 Nr 5.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. aii Cy commence la terrible et merueilleuſe vie de ro‑bert le dyable lequel apꝛes fut nomme lomme dieu.  (A⁵)V commēcement de chaſcune oeuure  lon doit inuoquer layde de noſtre ſeigneur ainſi que dir boece … Sign. b ſon ſens et ſemblablemēt le murtriers leſlz eſtoiet  … Bricht ab Bl. 30b Z. 29 tu boutas le fer de la lance en ca cuiſſe par tricherie.  Bl. 31 u. 32 unbekannt.
Vorlage: Ehem. Hayn (Augsburg) (Mikrofilm).
Anm. 1. Meist seitengetr. Nachdr. von Nr 12738 oder 12739. Anm. 2. Type und Initialen machen Lyon als Druckort wahrscheinlich,
               wobei Jean Du Pré hier nur bis 1495 als Drucker nachgewiesen werden kann.
Anm. 3. Bei dem im Besitz von Richard Linenthal (London) befindlichen Ex. handelt es sich um das im GW beschriebene Ex. aus der Sammlung Conrad Hayn (Augsburg) (freundliche Mitteilung von Richard Linenthal).
Linenthal (London) (Bl. 1, 27, 28, 31 u. 32 fehlen).
Gesamtüberlieferung: 0 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
Zur Datierung vgl. Duff-Hellinga.
Cambridge UL (def.). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Roberto Malatesta
Anonyme Versdichtung in 64 ottava rima. Verherrlicht den
               Sieg, den Roberto Malatesta mit den päpstlichen und venetianischen Truppen
               über die Neapolitaner bei Campo Morto kurz vor seinem Tod am 10.IX.1482 errungen
               hat. Die beiden Drucke enthalten unterschiedliche Texte.
4 Bl. 
[a]. 2 Sp. 34 Z. Typ. 
1:72G. Rubr. 
α. 
Bl. 1aα ⁌ O padre eterno creatoꝛ verace  o viuo fonte de miſericoꝛdia  ſignoꝛ benigno metti amoꝛ e pace  … Endet Bl. 4bβ Z. 14 al immenſo idio iuſto ſignoꝛe  che gli dia requia nela eterna gloꝛia  al uoſtro onoꝛ rimata e queſta iſtoꝛia  Amen. 
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
C 3782. 
Guerre in ottava rima I 3. 
Pr 6539. 
BMC VII 1131.IA 18814. 
ISTC is00791300. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
2+? Bl. 2 Sp. 32 Z. Typ. 
4:88R. Rubr. 
α. 
Anfang unbekannt. Bl. [1]aα Tenendoſi ſicuri in cotal loco  ſā Piero in forma dela gente dito  … Bricht ab Bl. [2]bβ Z. 31 ꝑ modo tal che li parue moleſto  al duca de calabria ueder queſto 
Vorlage: Padova BU (Digitalisat).
Padova BU (Fragm. 2 Bl.). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Robin Hood
Versdichtung über den berühmten Helden der
               englischen Balladentradition und seine Abenteuer. Einzelne Episoden sind seit der 2.
               Hälfte des 13. Jhs verbreitet. „The gest of Robyn Hode“, um 1400,
               umfasst bereits 43 Gedichte. Zahlreiche weitere Episoden kamen im 15. Jh. dazu. Der
               Stoff wird zum Bucherfolg bis in die Neuzeit.
Ausg. von W. H. Clawson. Toronto 1909. — L.
               Dietrick u. J. Franz-Walsh. New York 1931.
Vgl. Harris, P.V.: The Truth about Robin Hood. 2. ed.
               Mansfield 1973. — Nelson. M. A.: The Robin Hood Tradition in the English
               Renaissance. Salzburg 1973. — Bellamy, J.G.: Robin Hood. An historical
               Inquiry. Bloomington 1985. — Holt, J. C.: Robin Hood. Düsseldorf
               1991.
4+? Bl. 
?+c+?. 31 Z. Typ. 
7:95G. 
Anfang unbekannt. Bl. [1a] m. Sign. cii Z. 1 And euill thyrfte on thy hede ſaide lytell Iohn  Right vnder thy hattes bonde.  … Bricht ab Bl. [1b] Z. 30 The ſhyref had his leue I take  And went hym on his way  Bl. [2a] Z. [2] Robyn lawe yonge men ſhote  Full fayre vpon a day  … Bricht ab Bl. [2b] Z. [25] […] ſaide our dere maiſter.  […] ode tree.  … Bl. [3a] Z. 1 And Robyn hode wente to greue wode  Vpon a certen day.  … Bricht ab Bl. [3b] Z. 30 yet found I neuer to my pay  A moche beiter boꝛowe  Bl. [4a] Z. 1 Vnder the greue wode tree.  I love no man all this woꝛlde.  … Bricht ab Bl. [4b] Z. 12 All they came to gode robyn.  To wete what he wolde ſay 
Vorlage: Cambridge UL. Oxford Bodl. Washington (D.C.) FolgerL (Kopien).
Anm. 2. Early Rhymes of Robyn Hood. An Edition of the Texts, ca.
               1425 to ca. 1600. Hrsg. Thomas H. Ohlgren und Lister M. Matheson. Tempe 2013.
               (Medieval and Renaissance Texts and Studies. 428.) S. 45–55.
Duff-Hellinga 362. 
Pollard-Redgrave² 13688. 
Ce³ R-209. 
Bod-inc R-080. 
Oates 4206. 
ISTC ir00209000. 
 Cambridge UL (Fragm. Bl. c2). 
Oxford Bodl (Fragm. 1 Bl.). 
Washington (D.C.) FolgerL (Fragm. 2 Bl.). 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
6+? Bl. 
a⁶+?. 34 Z. Typ. 
5:95G. 
Anfang unbekannt. Bl. 3a m. Sign. a.iii Of hym I haue herde myche good  I graunte he layd with you to wende.  … Bricht ab Bl. 4b Z. 33 As beſtes on a rowe.  They take no moꝛe hede of me. 
Vorlage: Oxford Bodl (Kopie).
Anm. 1. Drucker und Datierung laut ISTC: [York: Hugo Goes, um
               1506/09]. Bod-inc wie GW.
Anm. 2. Early Rhymes of Robyn Hood. An Edition of the Texts, ca.
               1425 to ca. 1600. Hrsg. Thomas H. Ohlgren und Lister M. Matheson. Tempe 2013.
               (Medieval and Renaissance Texts and Studies. 428.) S. 148–155 (m. Abb.).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 48. 
Duff-Hellinga 361. 
Pollard-Redgrave² 13689.3. 
Bod-inc R-081. 
ISTC ir00208950. 
 Oxford Bodl (Fragm. 2 Bl.). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
La dama Rovenza dal Martello
Anonyme Versdichtung in ottava rima, zur Karlsepik
               gehörend. Die geschilderten Ereignisse sind auch Teil des Versepos
               „Innamorato Rinaldo“ (Nr 12734. 12735).
Ausg. von G. A. Giuliani. Venezia 1620.
Vgl. Beer S. 334 u. ö. — Pasqualino in
               I cantari. Struttura e tradizione. Atti del Convegno Internazionale di Montreal,
               19–20. marzo 1981. A cura di M. Picone e M. Bendinelli. Firenze 1984
               S. 177–198. (Biblioteca dell’ „Archivum Romanicum“. Ser.
               I. Vol. 186.)
44 Bl. 
ab⁸c–efg⁸. 2 Sp. 40 Z. Typ. 
3:75G. 
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. aii
				[²]Vādo lomo naſe e de picol garzone  El padre alguna uolta el uuol caſti‑ dar. eingerückt gare  Per amonirlo de ſua ofēſione  … Sign. b Morto ſera diſteſo in ſullerbeta  … Endet Bl. 44bβ Z. 37 De re gata moglier la ſua finita  Edi quel francho ſignore iſcapigliato  Elucha uiniziano ſi la ſtampato  F I N I S. 
Vorlage: Città del Vaticano BVat (Mikrofilm).
Anm. Vgl. Harris, Neil: A Mysterious UFO in the Venetian
               “Dama Rovenza” [c. 1482]. In: Gutenberg-Jahrbuch 2003 S. 22–30 (m.
               Abb.). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Broder Rusche
Anonyme Versdichtung, der eine der zahlreichen Teufelssagen
               zugrunde liegt. Sie ist als eine Satire auf die Verderbnis des Mönchtums
               angelegt. Die späteren hochdeutschen Übertragungen basieren auf der
               niederdeutschen Fassung.
Ausg. von Felix Bobertag in Narrenbuch. Berlin 1884
               S. 363–381.
 Vgl. Verf.Lex.² I 1043–1045. —
               Röcke, Werner: Die Freude am Bösen. Studien zu einer Poetik des deutschen
               Schwankromans im Spätmittelalter. München 1987 S. 143–153.
8 Bl. 
a⁸. 31 Z. Typ. 
1:94G. Rubr. 
α. 1 Hlzs. DrM 
I. 
Tit., xylogr. Bꝛoder Ruſche  Hlzs.  Bl. 1b
				[²]Yn cloſter vor eyneme walde lach  Dar vele wunders inne ſchach  Dar weren monneke in eyn deyl  … Endet Bl. 8a Z. 14 Hyr hefft bꝛoder ruſck eyn ende  He was in aller ſchalckheit behende  Ick wyl ock allen monken leren  Dat ſe ſick myt bꝛoder ruſck nicht bewerren  ⁌ Et ſic eſt finis  DrM  Bl. 8b leer.
Vorlage: Faks.
Faks. hrsg. von Robert Priebsch. Zwickau 1919. (Zwickauer Facsimiledrucke. 28.).
Gotzkowsky G 1.1. 
Borchling-Claussen 138. 
ISTC ib01217350. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
C 1352. 
VD16 B 8452. 
Gotzkowsky G 1.5. 
Borchling-Claussen 636. 
Schr 3636a. 
ISTC ib01217355. 
 Nach Borchling-Claussen und VD 16 [Braunschweig: Hans Dorn, um 1519].
Berlin *
SB (z.Z. Kraków BU). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Druckerbestimmung u. Datierung nach Borchling-Claussen u. VD 16.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
La sala di Malagigi
Anonyme Versdichtung in 97 ottava rima, auch unter dem
               Titel „Istoria de Lucretia e la sala di Malagigi“, im 16. Jh. auch
               „Sala de Malagise e vanto dei Paladini“. Die zur Karlsepik gehörende
               Erzählung über den zauberkundigen Vetter der vier Haimonskinder entstand im
               letzten Drittel des 15. Jhs unabhängig von einer aus dem 14. Jh. bekannten Hs.
               Der Text wurde mehrfach bearbeitet.
Ausg. von Pio Rajna. Imola 1871 (39 Oktaven nach der
               Hs.)
Vgl. Lommatzsch I S. 17. — Dizionario
               S. 1564. — Beer S. 332–333 u.ö. — Eigen Nr
               90–93.
H 14129. PA IV 186.1062. Denis 5808. 
Nicht nachweisbar.
16 Bl. 
[ab⁸]. 24–28 Z. Typ. 
1:98R. 
Bl. 1a
						[²]Plendor ſuperno di ſomo fatore  Chel tuo regno ſta in trinitade  Inmenſo el padre el figlio di ualore  … Lage b Partiaſi la luna per tempo corouina  … Endet Bl. 16b Z. 22 A queſta ſtoria hormai tutto el tinore  Coſſi e conpiuta queſta liadra ſtoria  Da mal ui guardi lalto re di gloria.  FINIS 
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
H 14128. 
Bühler: Bologna 1.B.9. 
Pell 10086. 
CIBN S-12a. 
ISTC im00100170. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
16 Bl. 
[a¹⁶]. 24 Z. Typ. 
2:79G. 
Bl. 1a Splēdor ſuꝑno da ti ſummo fatore  Che in lo tuo Regno ſtai in ternitaď  In mezo el padre e figliolo di ualore  … Endet Bl. 16b Z. 21 La qual porto il noſtꝛo catore  E partorilo cum gran magīficentia  Tutti noi gemo lalto re de gloria  Al uoſtro honoꝛe finita e ſta hiſtoria. 
Vorlage: Venezia BNMarc (Digitalisat).
Anm. Neu, kein alter Ms.-Zettel vorhanden.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
8 Bl. 
[a⁸]. 27 Z. Typ. 
2:80G. 
Vorlage: Venezia BNMarc (Digitalisat).
Anm. 1. Bearbeitete und gekürzte Fassung mit 51 ottave rime.
Anm. 2. Neu, kein alter Ms.-Zettel vorhanden.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. 
[a⁶]. 2 Sp. 36 Z. Typ. 
4:74G. Init. 
a. 
Bl. 1aα
						(S²)Plēdoꝛ ſuꝑno di ſummo fatoꝛe  Chel tuo regno ſta in trinitade  Immenſo el padre el figlio di valoꝛe  … Endet Bl. 6aβ Z. 18 A queſta ſtoꝛia hoꝛmai tutto el tenoꝛe  Coſſi e compiuta ſta lizadra ſtoꝛia  Da mal vi guardi lalto Re di gloꝛia.  F I N I S  (L¹)o baron buouo ſi hebe du figlioli  Lun ſi chiamo guidone apꝛeſiato  … Endet Bl. 6bα Z. 31 De chiaramonte ſignoꝛi haui inteſo  Come luno da laltro fu diſceſo  Queſta ſi e la hiſtoꝛia de tutte paladine  De chiarmonti ſignoꝛi haui inteſo  Come luno da laltro fu diſceſo  F I N I S 
Vorlage: Paris Arsenal. Parma BPalat (Mikrofilme).
Paris Arsenal. Parma BPalat. 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. 
a¹². 32 Z. Typ. 
2:117R. 
Bl. 1a m. Sign. a.i. Splendor ſuꝑno & ſommo factore  che il tuo regno ſta in trinitade  īmenſo el padre el figliuolo di ualore  … Endet Bl. 12b Z. 30 di queſta ſtoria cantato e il tinore  che ſia compiuta queſta bella ſtoria  di mal ci guaidi lalto re di gloria  QVESTA ſi e la ſala di Malagigi 
Vorlage: Siena BCom (Mikrofilm).
Anm. Im Rechnungsbuch der Offizin sind zwei Rechnungen aus dem
               Jahre 1483 erhalten. Die erste vom 11.X.1483 bezieht sich nur auf einen Teil der
               Auflage, eine weitere Rechnung datiert vom 6.XI.1483, vgl. Rouse: Ripoli.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 89. 
H 14130. 
Rhodes: Firenze 421. 
Rouse: Ripoli 86. 
IGI 4070 u.Corr. 6042. 
ISTC im00100200. 
 Firenze BRidolfi. Siena BCom. 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Bl. 1aSala de malagiſe e uāto di palladin  α
						(S²)
					Plēdor ſuꝑno di ſūmo fatore  Chel tuo regno ſta in trinitade  Immēſo el padre el figlio di ualore  … Bl. 5bβ Z. 8 da mal ui guardi lalto re di gloria  FINIS  VANTO DE PALLADINI  (I⁵) son quel Carlo … Endet Bl. 6bβ Z. 6 alhor tirai per mille paia de boi  FINIS  DrM 
Vorlage: Tura (Abb.).
Anm. Vgl. Adolfo Tura in L’Archiginnasio 97(2002) S.
               151–158 Nr 3 u. Tav. 3.
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
6 Bl. 
a⁶. 2 Sp. 34 Z. Typ. 
7:87G, 
8:106G. Init. 
l. Rubr. 
ε. 1 Hlzs. 
Bl. 1a m. Sign. a ⁌ La ſala di Malagigi.  Hlzs.  α
						(S²)Plendoꝛ ſuꝑno ⁊ ſommo factoꝛe  che il tuo verbo ſia in trinitade  immenſo padre el figiuol di ualoꝛe  … Endet Bl. 6bβ Z. 22 di queſta ſtoꝛia contato e il tenoꝛe  dimal ciguardi lalto re di gloꝛia  al voſto rhonoꝛe finita a queſta ſtoꝛia  Finita la ſala di Malagigi. 
Vorlage: Roma BCasanat (Mikrofilm).
R 1370. 
Sander 4131. 
IGI 6044 u.Corr. 
ISTC im00100600. 
 Roma BCasanat. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Van Saladine
Anonyme Verserzählung, die wahrscheinlich auf Hein van Aken  „Huge van Tyberien“ zurückgeht.
Ausg. von C. P. Serruce. Gent 1848. — P. Keyser.
               Leiden 1950. (Textus Minores. 15.)
Vgl. Debaene S. 262–263. — Winkel, J.
               te: Geschiedenis der Nederlandsche Letterkunde van Middeleeuwen en Rederijkerstijd.
               Utrecht usw. 1973. Bd I S. 356. Bd II S. 300.
32 Bl. 
a–d⁸. 28 Z. Typ. 
1:97G. Init. 
a. DrM 
II. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a
				(O⁵) Edele hertē ghij blijde gheeſten  Ghij cōſteghe mīnaers vā yſtoꝛiē  Ledt vp de navolghe ſcone ieeſtē  Die ic ſal bringhen ter memoꝛiē  … Bl. 3a m. Sign. a3
				(E⁵)En copulaet ȳſtoꝛiael  Vollecht hier warachtich e ſcone  Vā dē hoofſchen ſaudaen loȳael  Saladine van babilone  … Sign. b Noch ſtoꝛuie mȳ lieuer hondert weruen  … Endet Bl. 32a Z. 23 Beual zijn ziele in gods handoen  Ende ſtarf met eenen ghedochte goet  Hȳer hendt dȳſtoꝛie van ſaladine  Int curte ghecopuleert van nijen  Luſte dede mȳ beſtaen de pine  Ende dedelheȳt van den paijen  Bl. 32b DrM  Taudenaerde gheprendt 
Vorlage: Haarlem StB (Mikrofilm).
C 3023. 
Conway 357. 
Kok: Houtsneden S. 370. 
CA 979. 
ILC 1199. 
Machiels: De Keysere 7. 
Ce³ H-286 u.Suppl. 
IDL 3984. 
Jaspers: Haarlem 174. 
ISTC ih00286000. 
 Haarlem StB (Bl. 1 u. 8 fehlen). 
Washington (D.C.) LC. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Salman und Morolf
Anonymes Spielmannsepos aus dem späten 12. Jh. Die
               knapp 800 Strophen erzählen eine Eroberungsgeschichte um König Salomon und
               seine untreue Frau (Brautwerbungsepos). Als Spross der mittelalterlichen Salomo-Sage
               findet das Epos literarischen Niederschlag in „Salomon et Marcolfus“.
Ausg. von Alfred Karnein. Tübingen 1979. (Altdeutsche
               Textbibliothek 85.)
Vgl. Verf.Lex.² VIII 515–523. —
               Schröder, Walter Johannes: Spielmannsepik. Stuttgart 1967.
76 Bl. 
a⁸b–l⁶m⁸. 31–32 Z. Typ. 
1:156G, 
2:94G, 
4:112G. Init. c. Min. f. Init. Rubr. 
β. 48 Hlzs. 
Tit.
				(D²)is buch ſeit von kunig ſalomon vnd ſiner huſz frouwen Salome wie ſy der künig fore nam vnd wie  ſy Morolff künig ſalomō brüder wider bꝛocht  Hlzs.  Bl. 1b ¶ Dis bůch ſagt vō Künig ſalomō v von Moꝛolff  künig ſalomons bꝛůder. Durch vſz mit allen fygurē.  Hlzs.  Bl. 2a
				(Z³)ů Iherüſalem wart ein kint geboren  Das ſich zů fougt wart erkoren  Vber aell criſteliche diet  … Sign. b Er fůrte in gon iheruſalem vff die burg ſyn  … Endet Bl. 75b Z. 7 Das helffe vns iheſus gottes kint  Von dem wir alle geſegent ſint  Hie mit hat dis bůch ein ende  Gott alles leit von vnſz wende  A M E N  ¶ Hie hat ein ende das bůch moꝛolff daz do  ſagt zům erſten von künig Salomon … Z. 22 … iſt getruckt zū  Straſzburg durch Mathis hüpffuff Im  jor noch Criſt geburt .Mcccc.xcix.  Bl. 76 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Anm. 1. Vgl. Flick, Ronja: Morolfs Verwandlungen. Überlegungen zur Rezeptionslenkung in den spätmittelalterlichen illustrierten Handschriften und Drucken von „Salman und Morolf“. In: Sprechen, Schreiben, Handeln. Interdisziplinäre Beiträge zur Performativität mittelalterlicher Texte. Hrsg. Annika Bostelmann u. a. Münster/New York 2017 S. 73–93.
Anm. 2. Das im gedruckten GW hier verzeichnete Ex. Boston (Mass.) PL (def., Sign. Q 405.170) gehört nicht hierher, sondern zu dem Nachdruck VD16 ZV 13701. Faks. Strassburg 1930. (Elsässische Frühdrucke. 2.).
C 5250. 
Gotzkowsky D 2.1. 
Schr 5193. 
Schramm XX Abb. 2107–2152. 
Chrisman: Strasbourg V 2.1.10. 
Duntze: Hupfuff 17. 
CRF XIII 2057. 
VB 2538. 
BSB-Ink S-53. 
ISTC is00103250. 
 Berlin *
SB. 
Gotha *
ForschB (Bl. 69 fehlt). 
München SB (Bl. 62 u. 76 fehlen). 
Regensburg HB (def.). 
Strasbourg BNU (Bl. 25 u. 26 fehlen). 
 Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Salomon et Marcolfus
Anonym überliefertes Streitgespräch (Dialog) mit
               wechselnden Themen zwischen dem weisen König Salomon und dem gewitzten Bauern
               Markolf in Spruchpaarweise, das in einem Erzählrahmen (Prolog) eingebettet ist.
               Der Wortstreit erweist sich als Schlagabtausch von Redensarten und
               Sprichwörtern. Die lateinischen Drucke unterscheiden sich lediglich durch die
               Titelfassungen „Dialogus …“ und
               „Collationes …“.
Der beliebte Lesestoff fand vor allem in der deutschen
               Übersetzung rasche Verbreitung.
Ausg. lat. von Walter Benary. Heidelberg 1914. (Sammlung
               mittellateinischer Texte. 8.) — Deutsch von Walter Hartmann. Halle/S. 1934.
Vgl. Verf.Lex.² II 80–86 u. VIII
               535–542. — Beecher, Donald: The Dialogue of Salomon and Marcolphus.
               Ottawa 1995. (Publications of the Barnabe Riche Society. 4.) — Griese,
               Sabine: Salomon und Markolf – ein literarischer Komplex im Mittelalter und in
               der frühen Neuzeit. Studien zu Überlieferung und Interpretation.
               Tübingen 1999. (Hermaea. N.F. 81.) 
Duff, E. Gordon: The dialogue of communing between the wise
               King Salomon and Marcolphus. With a bibliography. London 1892. [zitiert ISTC
               Duff(Dial)].
Lateinisch
12 Bl. 
[ab⁸]. 31 Z. Typ. 
1:95G. 
Bl. 1a Dyalogus Salomonis ⁊ Marcolfi.  [⁵]Vm ſtaret ſalomon ſuper ſolium dauid  pis ſui. plenꝯ ſapiencie ⁊ diuicijs. vidit quendā hominē Marcolfū nōie … Lage b redies ſoꝛte trāſibat a hoſpiciū Marcolfi folli ďi… Endet Bl. 11b Z. 4 … ⁊ nun vllam arborem illarū marcolfꝯ elegit  Et ſic euaſit manus Salo regis. poſt hoc domum  remeās quieuit in pace. Sit laus deo. AMEN  Bl. 12 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
C 5237. 
VK 369. 
IBE 2066. 
VB 1060. 
Pr 1260. 
BMC I 260.IA 4442. 
Collijn: Stockholm 954. 
Oates 728. 
ISTC is00094500. 
 Berlin *
SB. 
Cambridge UL. 
London BL. 
Madrid PalacR. 
Stockholm KglB. 
 Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
12 Bl. 
[ab⁶]. 34–35 Z. Typ. 
1:88G. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a Dyalogus Salomo‑nis et Marcolfi.  [⁵]Vm ſtaret Salomon ſuꝑ ſoliū dauid  pis ſui. plenꝯ ſapiēcie ⁊ diuicijs. vi‑dit quendā hōiem Marcolfū nōie … Lage b In craſtino de capite tuo non poteris fide’ Mar.  … Endet Bl. 12a Z. 34 ⁊ nū vllā arboꝛē illarū marcolfꝯ elet Et euaſit  māꝯ Salo. regis. ꝓꝯ  domū remeās euit in pace  Bl. 12b leer.
Vorlage: Tübingen UB (Mikrofilm).
Anm. Zum Druckort und Drucker vgl. Schanze in
                  Gutenberg-Jahrbuch 1994 S. 67–77 Nr 10.
HC 14248. 
Engel-Stalla: Hist 1658. 
Ce³ S-94. 
IBP 4863. 
IGI 3411. 
CRF XIII 2056. 
VB 2054. 
BSB-Ink D-115. 
Pr 2407. 
BMC II 485.IA 8699. 
Bod-inc S-040. 
Oates 1109. 
Sack: Freiburg 3137. 
Walsh: Harvard 868. 
ISTC is00094000. 
 Berlin *
SB†. 
Cambridge UL. 
Cambridge (Mass.) HoughtonL. 
Città del Vaticano BVat. 
Darmstadt ULB. 
Freiburg UB. 
Gdańsk Akad. 
Kassel *LB†. 
Kraków BU. 
London BL. 
Milano BAmbros. 
München SB. 
New York MorganL. 
Oxford Bodl. 
Rastatt Gy. 
Sankt Petersburg NB. 
San Marino (Calif.) HuntingtonL. 
Strasbourg BNU. 
Tübingen UB. 
Washington (D.C.) LC. 
Wiesbaden LB. 
 Gesamtüberlieferung: 21 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
H 14254. PA IV 30.221. Denis 1166. 
Nicht nachweisbar.
12 Bl. 
ab⁶. 33–34 Z. Typ. 
1:94G. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. ai
							[⁷]Vm ſtaret Salomon ſuꝑ ſoliū Dauid  patris ſui plenus ſapientie et diuitijs.  vidit quendam hominem. Marcolfum  noīe … Sign. b regem ollam tectam cum baſa vacce repꝛeſentans ayt.  … Endet Bl. 12b Z. 24 … et nunquā Mar.  aliquam arboꝛem elegit et ſic euaſit manus Salomoniſ  regis Poſt hoc domum remeans quieuit in pace. 
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofiche).
Kraków BU. 
London BL. 
Wolfenbüttel *
HerzogAugustB. 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Bl. 1 leer. Bl. 2a (in Leisten) Dyalogus Salomonis et marcolfi.  (S¹³)Alomon cū ſtaret ſuꝑ ſolium  dauid pis ſui  plenꝯ ſapiētie  ⁊ diuicijſ uidit  quendā hoīem  Marcolfū noīe  … Sign. b Sed iuro ꝑ deū et ꝑ virtutes eius niſi me dimiſe… Endet Bl. 13b Z. 25 … et nū vllā arboꝛē  illaꝝ marcolfus elegit Et ſic euaſit manus. Sa‑lo. regis pꝯ  domū remeās euit in pace  Explicit dyalogus Salomonis et marcolfi.  Bl. 14 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
HC 14246. 
Schr 5179. 
Schramm XIX Abb. 424. 
Schorbach 34. 
Ce³ S-95. 
Pell 10151. 
VB² 2226.5. 
BSB-Ink D-114. 
CIBN D-101. 
Pr 384. 
BMC I 91.IA 1129. 
Borm: IG 2387. 
Madsen 1371. 
Schlechter-Ries 930. 
Sack: Freiburg 3136. 
ISTC is00095000. 
 Berlin *
SB. 
Bonn ULB. 
Colmar BVille. 
Freiburg UB. 
Heidelberg UB (Fragm.). 
Karlsruhe LB. 
København KglB. 
London BL. 
Mainz Bisch. 
München SB. 
Nürnberg StB. 
Paris BN. 
San Marino (Calif.) HuntingtonL. 
Wiesbaden *
LB. 
Wolfenbüttel HerzogAugustB.  — Holkham Hall (Norfolk).
 Gesamtüberlieferung: 15 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
12 Bl. 
ab⁶. 33 Z. Typ. 
1:92G. Min. f. Init. 1 Hlzs. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Incipiūt collatiōes s dicūtur feciſſe mutuo rex ſalomō ſapiētiſſimus ⁊ marcolphꝯ facie defoꝛmis et  turpiſſimus tamē vt fertur eloquētiſſimus feliciter.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a2
				(c⁷)Vm ſtaret ſalomō ſuꝑ ſoliū Dauid  patris ſui plenus ſapiētie ⁊ diuitijs  vidit quendā hominē. Marcolphū  noīe … Sign. b regem ollā tectam cū baſa vacce repꝛeſentans ait.  … Endet Bl. 12b Z. 25 … ⁊ nūquā Marcol. aliqua arboꝛem elegit. Et ſic euaſit manus Salomonis regis. Poſt hoc domū remeans quieuit ī pace. 
Vorlage: Leipzig UB (Original).
Nachtr 312. 
Schr 5183. 
Schramm XII Abb. 346. 
Ce³ S-96. 
Günther 1728. 
UBL-Ink D-32. 
Walsh: Harvard 975. 
ISTC is00096000. 
 Cambridge (Mass.) HoughtonL. 
Dresden *SUB (z.Z. Moskva GosB). 
Leipzig *
UB. 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
14 Bl. 
a⁸b⁶. 29 Z. Typ. 
2:101G. 
Tit. Incipiūt collatiōes s dicūtur feciſſe mutuo rex  Salomō ſapiētiſſimꝯ ⁊ marcolphus facie defoꝛmis ei  turpiſſimꝯ. t vt fer eloquētiſſimus felici incipit.  Bl. 2a m. Sign. aij
							[⁵]Vm ſtaret ſalomon ſuꝑ ſoliu. Dauid  patris ſui plenus ſapiētia ⁊ diuitij vidit quendā hominem Marcolphū noīe  … Sign. b ſordida meretrix d dicere poſſes nil peccaui cui.  … Endet Bl. 13b Z. 22 … ⁊ nunquā marcol. aliquā arborē elegit Et ſic euaſit manꝯ ſalomonis regis Poſt hoc domū remeās quieuit in pace  Et ſic ē finis. ꝑ me Iacobū de bꝛeda.  Bl. 14 leer.
Vorlage: Oldenburg LB (Mikrofilm).
C 5233. 
CA 451. 
Hellinga: PT I 108.II 411. 
ILC 1917. 
CBB 1273u.Suppl. 
IDL 4012. 
Ohly-Sack 2515. 
ISTC is00095300. 
 Frankfurt (Main) UB. 
Haag KglB (Bl. 1 fehlt). 
Liège BU. 
Oldenburg *LB. 
 Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
16 Bl. 
ab⁸. 28 Z. Typ. 
2:101G. 
Tit. Incipiūt collatiōes s dicū feciſſe mutuo rex  ſalomō ſapiētiſſimꝯ ⁊ marcolphꝯ facie defoꝛmis  ei turpiſſimꝯ t vt fer eloquētiſſimꝯ feliciter.  Bl. 2a m. Sign. aij
							[]Vm ſtaret ſalomō ſuꝑ ſoliū Dauid  patris ſui plenꝯ ſapiētia ⁊ diuitiis vidit quēdā hominē. Marcolphū noīe  … Sign. b ꝓbabitur Iteꝝ ſalomone tacēte Mar. ſufflare  … Endet Bl. 15b Z. 21 … ⁊ nunquā Marcol. aliquā arboꝛem elegit. Et ſic euaſit manus ſalomonis regis Poſt  hoc domū remeans quieuit in pace  Et ſic eſt finis per me Iacobū de bꝛeda  Laus deo.  Bl. 16 leer.
Vorlage: Wolfenbüttel HerzogAugustB (Mikrofilm).
C 5232. 
CA 452. 
Hellinga: PT I 108.II 411. 
ILC 1918. 
IBPAddII † 2035. 
Borm: IG 2388. 
Collijn: Uppsala 484. 
ISTC is00095400. 
 Uppsala UB (Perg.). 
Warszawa ehem. BN. 
Wolfenbüttel HerzogAugustB. 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
14 Bl. 
[a⁶b⁸]. Gez. Foliū Primū–Foliū xiiii. 28–30 Z. Typ. 
2a:130G, 
4:103G. Init. 
a. Rubr. 
α. 
Bl. 1a m. Blz. Foliū Primū ❡ Dyalogus Salomonis ⁊ Marcolfi  (C⁶)Vm ſtaret ſalomon ſuꝑ ſoliuz  dauid prīs ſui: plenꝯ ſapiētie ⁊  diuicijs vidit quēda homine  Marcolfum noīe … Lage b Marc. nichil tutū eſſe credendū mulieri. Salo.  … Endet Bl. 13a m. Blz. xiii Z. 15 … ⁊ nun vllam arboꝛem illa‑rum marcolfus elegit: et ſic euaſit manus Salo‑monis regis: poſt hoc domum remeans quieuit  in pace.   F i n i s.  ❡ Dyalogus Salomonis  et Marcolfi feliciter explicit  Bl. 13b ❡ De venerabili Nummo  In terris ſummus rex eſt hoc tempoꝛe nummus  … Endet Z. 28 Nūmus in exilio eſt optimus comes peregrino  Bl. 14a m. Blz. xiiii ❡ De Arte Mulierum  Clerice miſceri noli nequā mulieri  … Endet Bl. 14b Z. 27 Feminam dimittere conſulat inſignis  Que nil ſcit  decipere vt conſtat fide dignis 
Vorlage: Uppsala UB (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 18. 
VB² 1994.20. 
Collijn: Uppsala 483. 
ISTC is00095410. 
 Berlin *
SB (Fragm. Bl. 9). 
Uppsala UB. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
HC 14255. PA I 9.33. Maittaire IV 781. CA 453. Hellinga: PT II 473. 
Nicht nachweisbar. Es handelt sich vermutlich um Nr
                  12752, vgl. Schalbruch 1061.
Tit. Salomonis et Marcolphi dyalogus  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a
				(C⁶)Vm ſtaret ſalomō ſuꝑ ſoliū Danid pꝛīs ſui  plenꝯ ſapiā ⁊ diuicijs/ vidit quēdā hominem  Marcolphū nōie … Sign. b uā tenens Cū iā bene oēs cenaſſēt Marcol. emiſit vnū de mu… Endet Bl. 10a Z. 11 … ⁊ nun Marcolphus aliquam arboꝛē elegit. Et ſic euaſit manus regis ſalomonis Poſt hoc domum remeās quieuit  in pace  Finitū eſt hoc opuſculū antwerpie  per me Gerardum leeu:  Bl. 10b DrM 
Vorlage: Brussel BR (Mikrofilm).
Anm. Vgl. The Dialogue of Solomon and Marcolf. A
                  Dual-Language Edition from Latin and Middle English Printed Editions. Hrsg. Nancy
                  Mason Bradbury u. Scott Bradbury. Kalamazoo 2012 (Text nach dieser Ausg.).
HC 14253. 
Conway 332. 
Kok: Houtsneden S. 283. 314. 
CA 455. 
Hellinga: PT I 70.II 420. 
ILC 1920. 
Inventaris Antwerpen 183. 
CBB 1275u.Suppl. 
Pell 10155. 
CRF V 836. 
CIBN D-102. 
Borm: IG 2389. 
Oates 3913. 
ISTC is00095430. 
 Brussel BR. Cambridge UL. Nantes MDobree. Paris BN. Wolfenbüttel *HerzogAugustB (Bl. 1 fehlt). 
Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. Collationes quas dicūtur feciſſe mutuo  rex Salomon ſapientiſſimꝯ et Marcolphꝯ  facie defoꝛmis et turpiſſimus tamē vt fer  eloquentiſſimus  Bl. 2a m. Sign. aii
							[⁵]Vm ſtaret Salomō ſuꝑ ſoliū Dauid  patris ſui plenꝯ ſapiētia ⁊ diuitijs vidit  quendā hoīem Marcolphū noīe … Sign. b Mar. Penſo tot lepoꝛis eſſe iuncturas in cauda quot  … Endet Bl. 12a Z. 6 … ⁊ nun Marcolphꝯ aliquam arboꝛem elegit  Et ſic euaſit manꝯ ſalomonis regis. Poſt hoc domum  remeans quieuit in pace.  Finit Dyalogus vt fertur inter Salomo‑nem regem et Marcolphum ruſticum  Impꝛeſſus. Anno di. M.cccc.lxxxviij.  Viceſima Nouembꝛis  Bl. 12b leer.
Vorlage: København KglB (Mikrofilm).
HC 14256. 
CA 454. 
Hellinga: PT I 108.II 406. 
ILC 1921. 
Ce³ S-95a. 
Madsen 1372. 
Oates 3467. 
ISTC is00095500. 
 Cambridge UL. København *KglB. New Haven UL. Sankt Florian Aug. Stockholm KglB. 
Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
8+? Bl. 
a⁸+?. 30 Z. Typ. 
3:95G. Init. 
a. 
Bl. 1 leer(?). Bl. 2a m. Sign. a3
							(C⁹)Vm ſtaret ſalomō ſuꝑ ſoliu  Dauid patris ſui plenꝯ ſapientia ⁊ diuitiis/ vidit quēdā hominē Marcolphū nōie … Bricht ab Bl. 7b Z. 29 … Mar. ſordida meretrix  ꝗd dic poſſes nil peccaui cui. Fudaſia ait. mľcū peccaſti 
Vorlage: Brussel BR (Mikrofilm).
C 5235. 
CA 456. 
Hellinga: PT I 68.II 389. 
ILC 1919. 
CBB 1274 u.Suppl. 
ISTC is00095420. 
 Brussel BR (Fragm. Bl. 2–7). Salzburg ehem. BenediktPeter. 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. Collationes (quas dicun feciſſe mutuo rex Salomon  ſapiētiſſimus et Marcolphꝯ facie defoꝛmis ⁊ turpiſſimus  tamen vt fertur eloquentiſſimus) ſequuntur  Bl. 2a m. Sign. aij
							[⁵]Vm ſtaret Salomon ſuꝑ ſolium Dauid pa‑tris ſui plenus ſapientia et diuitijs vidit quendam hominē Marcolphū noīe … Sign. b ſas tibias claudicāſ vtro pede vultu ⁊ oculis defoꝛmis  … Endet Bl. 10a Z. 33 … et nū marcolphus arboꝛē elegit. Et ſic euaſit  manꝯ Salomonis. Poſt  domū remeās euit in pace.  Finit dyalogus in Salomonē regē et Marcolphum.  Bl. 10b leer.
Vorlage: Göttingen SUB (Mikrofilm). Cambridge (Mass.) HoughtonL (Teilkopie). Praha Kap (Einzelfotos).
HC 14249. 
Kronenberg: CA S. 74. 
ILC B98. 
Ce³ S-101. 
IBP 4871. 
Pell 10158. 
VB 4886. 
BSB-Ink D-117. 
CIBN D-103. 
Pr 9063. 
BMC IX 122(?). 
Bod-inc S-041. 
Brit.Libr.Cat. 307 S. 283.IA 4868. 
Kind: Göttingen 752. 
Madsen 1373. 
Walsh: Harvard S-450A. 
ISTC is00101000. 
 Berlin *
SB†. 
Cambridge (Mass.) HoughtonL. 
Città del Vaticano BVat. 
Cleveland PL. 
Göttingen *SUB. 
København KglB. 
Lambach [Benedikt]. 
Linz KathTheolHochSch. 
London BL. 
Maria Laach Benedikt. 
München SB (Bl. 1 fehlt). 
Oxford Bodl. 
Paris BN. 
Praha Kap. 
Wien NB (2 Ex.). 
Wrocław BOssolinski.  — Ehem. *Herzberger (Amsterdam).
 Gesamtüberlieferung: 17 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
Tit. Iucipiuut collationes quas  dicuntur feciſſe mutuo rex ſalomō ſapientiſſimꝯ et marcolphus facie defoꝛmis et turpiſſimus tamē ut fertur  eloquentiſſimus feliciter.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij
							[⁶]Vm ſtaret ſalomon ſuꝑ ſolium Da‑uid pis ſui plenus ſapientie et diuicijs  vidit quendam hominē Marcolphu  nomīe … Sign. b regem ollam tectam cum baſa vacce repreſentans ait.  … Endet Bl. 12b Z. 23 … et nun Mar. aliquā arboꝛem elegit Et ſic euaſit manus Salomōis regis Poſt  hoc domum remeans quieuit in pace. 
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Anm. Die seiten- und zeilengetreu übereinstimmenden
                  Drucke Kachelofens wurden nach dem Abnutzungsgrad des Holzstocks geordnet.
C 5234. 
Schr 5181. 
Schramm XIII Abb. 107. 
IBP 4866. 
Pr 2898. 
BMC III 623.IA 11653. 
Hubay: Augsburg 1835. 
ISTC is00096200. 
 Augsburg *SStB (def.). 
Gniezno ArchErzbisch. 
London BL. 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. Incipiūt collatiōes quas dicūtur feciſſe mutuo rex ſalomon ſapiētiſſimꝯ et marcol‑phus facie defoꝛmis et turpiſſimus tamen vt fertur  eloquentiſſimus feliciter.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij
							[⁷]Vm ſtaret ſalomō ſuꝑ ſoliū Da‑uid pis ſui plenus ſapiētie ⁊ diui‑tijs vidit quēdā hoīe Marcolphū  noīe … Sign. b regem ollā tectā cū baſa vacce repꝛeſentans ait Rex ſa… Endet Bl. 12b Z. 22 … ⁊ nūquā Mar. aliquā arboꝛē elegit Et ſic  euaſit manus Salomonis regis Poſt hoc domum remeans quieuit in pace. 
Vorlage: Berlin SB (Original). Oldenburg LB (Mikrofilm). Wittenberg LutherHs,  Sem (Einzelfotos).
HC 14247. 
Schr 5186. 
Schramm XIII Abb. 107. 
Ce³ S-97. 
IBP 4868. 
VB 1253. 
BSB-Ink D-116. 
Günther 1342. 
Oates 1277. 
ISTC is00097000. 
 Berlin *
SB. 
Cambridge UL. 
Hartford TrinityC. 
Jena ULB. 
Leipzig UB. 
München SB. 
Oldenburg LB (2 Ex., 2. Ex. def.). 
Wien NB. 
Wittenberg LutherHs (Fragm. Bl. 1–5), Sem. 
Wrocław BU, Kap. 
Zeitz *
Stift.  — Erasmushaus (Basel) Kat. 924 (2007) Nr 350.
 Gesamtüberlieferung: 14 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
Tit. Incipiunt collationes quas  dicuntur feciſſe mutuo Rex ſalomon ſapēitiſſimus et  Marcolphus facie defoꝛmis et turpiſſimus tamen vt  fertur eloquentiſſimus feliciter.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij
							[⁵]Vm ſtaret Salomon ſuper ſoliū Dauid pis ſui plenus ſapientie ⁊ diuicijs  vidit quendā hoīem Marcolphu nomine … Sign. b regem ollam tectam cuz baſa vacce repꝛeſentans ait  … Endet Bl. 12b Z. 24 … et nun marcolphus aliqua  arboꝛem eligit Et ſic euaſit manus Salomōis regis:  Poſt hoc domum remeans quieuit in pace: 
Vorlage: Aberdeen UL. Stuttgart LB (Mikrofilme).
H 14252. 
C 5238. 
Schr 5185. 
Schramm XIII Abb. 107. 
Ce³ S-100. 
IBP 4865. 
ISTC is00100000. 
 Aberdeen UL (Bl. 3 u. 4 fehlen). 
Gniezno *ArchErzbisch (Bl. 1 fehlt). 
Olomouc SKn. 
San Marino (Calif.) HuntingtonL. 
Stuttgart *
LB. 
 Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. Incipiunt collatiōes quas  dicuntur feciſſe mutuo Rex ſalomon ſapientiſſimus et.  Marcolphus facie defoꝛmis et turpiſſimus tamen vt  fertur eloquentiſſimus feliciter.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij
							[⁵]Vm ſtaret Salomon ſuper ſolium Da‑uid patris ſui plenus ſapientie et diuitijs  vidit quendam hoīem Marcolphum no‑mine … Sign. b regem ollam tectam cum baſa vacce repꝛeſentans ait  … Endet Bl. 12b Z. 24 … et nunqua marcolphus aliquā ar‑boꝛem eligit Et ſic euaſit mauus Salomonis regis.  Poſt hoc domum remeans quieuit in pace 
Vorlage: Uppsala UB (Mikrofilm).
Anm. Erasmushaus (Basel). — Reiss & Sohn
                  (Königstein i. Taunus) Nr 1051.
C 5236. 
Schr 5184. 
Schramm XIII Abb. 107. 
IBP 4867. 
Pr 2899. 
BMC III 630.IA 11655. 
Collijn: Uppsala 485. 
ISTC is00097600. 
 Gniezno ArchErzbisch (def.). 
Leipzig UB. 
London BL. 
Uppsala UB. 
Włocławek Sem. 
 Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. Incipiūt collatiōes quas  dicuntur feciſſe mutuo Rex ſalomon ſapientiſſi‑mus et Marcolphus facie defoꝛmis et turpiſſimus tamen vt fertur eloquentiſſimus foeliciter  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. Aij
				[]Vm ſtaret Salomon ſuper ſolium Da‑uid patris ſui plenus ſapientie et diuicijs  vidit quendam hoīem Marcolphum no‑mine … Sign. b regem ollam tectam cum baſa vacce repꝛeſentans ait  … Endet Bl. 12b Z. 24 … et nunqua marcolphus aliqua ar‑boꝛem elegit Et ſic euaſit manus Salomonis regis.  Poſt hoc domum remeans quieuit in pace  M.R. 
Vorlage: Göttingen SUB (Mikrofilm).
Schramm XIII Abb. 107. 
IBP 4869. 
Kat. Bibl. Schäfer 296. 
Kind: Göttingen 753. 
ISTC is00097700. 
 Bremen *ehem. SUB (Bl. 1 fehlt). Gdańsk *Akad (def.). Göttingen SUB. Wrocław BOssolinski (def.).  — Schäfer (Schweinfurt).
Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
Tit. Salomonis et Marcolphi dialogus  DrM  Bl. 2a m. Sign. a.ii.
							[⁵]Vm ſtaret ſalomon ſuper ſoliu Dauid patris  ſui plenus ſapiētia ⁊ diuitiis/ vidit quēdā hoīe  Marcolphū noīe … Sign. b et nō inuenire: mar. ait aſtātibꝯ et regi Nonne verū dixi. nil… Endet Bl. 10a Z. 27 … ⁊ nun marcolphus aliquam arboꝛem  elegit. Et ſic euaſit manus regis ſalomonis. Poſt hoc domū  remeans quieuit in pace.  Finis  Bl. 10b leer.
Vorlage: Bern UB (Einzelfotos).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Tit.
							(S¹)alomonis et marclophi dialogus  DrM  Bl. 2a m. Sign. aii
							[⁶]Vm ſtaret ſalomō ſuꝑ ſolium Dauid patris ſui  plenus ſapientia ⁊ diuitiis/ vidit quēdam hoīe  Marcolphū noīe … Sign. b pedibꝯ lucernā tenēs. Cū iā b oēs cenaſſēt. Mar. emiſit vnū  … Endet Bl. 10a Z. 11 … et nun Marcolphus aliquam arboꝛem  elegit. Et ſic euaſit manus regis ſalomonis. Poſt hoc domu  remeans quieuit in pace.  Finis.  Bl. 10b leer.
Vorlage: Besançon BMun (Kopie).
Avallon /BMun/. 
Besançon BMun. 
Città del Vaticano BVat. 
Salzburg UB. 
 Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. ⁌ Collationes quas dicuntur feciſſe mutuo  rex Salomon ſapientiſſimus et Marcolphus  facie defoꝛmis et turpiſſimus tamen vt fertur  eloquentiſſimus  Bl. 2a
							[⁵]Vm ſtaret Salomon ſuꝑ ſoliū Dauid  patris ſui plenꝯ ſapientia ⁊ diuitijs vidit  quendā hoīem (M¹)arcolphū noīe … Sign. b colphꝯ. Penſo tot lepoꝛis eſſe iūcturas in cauda quot  … Endet Bl. 12a Z. 5 … ⁊  nun marcolphꝯ aliquā arboꝛem elegit. Et ſic euaſit manus ſalomonis regis. Poſt hoc domū remeans quieuit  in pace  ⁌ Finit Dyalogus vt fertur inter Salomonē regem et Marcolphū ruſticū  Impreſſus. Anno domini .M.cccc.xc.  Quinta Octobꝛis  Bl. 12b leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
C 5246. 
Kronenberg: CA 454a. 
Hellinga: PT I 108.II 407. 
ILC 1923. 
Pr 8989. 
BMC IX 52.IA 47633. 
ISTC is00097500. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
10 Bl. 
a⁶b. 36–37 Z. Typ. 
4B:80G, 
6A:102G. Einmal Min. f. Init. Rubr. 
ε. 
Tit. ⁌ Collationes quas dicūtur feciſſe mutuo rex Salomon ſapientiſſimus et Marcolphus facie defoꝛmis ⁊ turpiſſimus t vt fertur eloquētiſſimus Impꝛeſſum dauentrię  per Iacobum de bꝛeda.  Bl. 2a m. Sign. aij
							(c⁷)Vm ſtaret Salomon ſuꝑ ſoliu Dauid patris ſui plenus ſapientia ⁊ diuitijs vidit quēdam hominē Marcolphū nomine … Sign. b coꝛā te de ſoꝛoꝛe mea que meretrix ē facta. ⁊ pꝛegnās ſicut vi‑… Endet Bl. 10a Z. 35 … ⁊ nū  marcolphus aliquā arboꝛem elegit Et ſic euaſit manus ſa‑lomonis regis Poſt hoc domū remeās euit in pace.  Bl. 10b leer.
Vorlage: Oldenburg LB (Mikrofilm).
C 5242. 5243. 
CA 457. 458. 
Hellinga: PT I 108.II 413. 
ILC 1922. 
IDL 4013. 
Oates 3547. 
ISTC is00097450. 
 Cambridge UL. 
Haag KglB (2 Ex.). 
Oldenburg *LB. 
 Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
16 Bl. 
ab⁶c. 26–27 Z. Typ. 
1:105G. Init. 
a. Rubr. 
β. 1 Hlzs. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b Dÿalogus Salomonis et Marcolfi  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. a.ii.
							(S⁵)Alomon cum ſtaret ſuper ſoliū dauid patris ſui plenus  ſapiētie et diuitÿs vidit quēda hominē Marcolfum nomine … Sign. b ſalo  tardus venit ad menſam ſuſpenſꝯ.  … Endet Bl. 16b Z. 21 … et  nū vllā arboꝛē illaꝝ marcolfus elegit  et ſic euaſit manus Salo. regis poſt hoc  domū remeans quieuit in pace AMEN  Explicit Dÿalogns Salomonis et Marcolfi. 
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. Collatōes s dicun feciſſe mutuo rex Salomon ſapiētiſſimus ⁊ Marcolphus  facie defoꝛmis ⁊ turpiſſimus tamen vt fertur eloquentiſſi‑mus ſequuntur.  DrM  Bl. 2a
							[⁵]Vm ſtaret Salomon ſuꝑ ſoliū Dauid pꝛīs ſui plenꝯ ſapientia ⁊ diuitijs vidit  quēdam hoīem Marcolphū noīe … Sign. b ſas tibias claudicanſ vtro pede vultu ⁊ ocuľ defoꝛmis  … Endet Bl. 10a Z. 33 … ⁊ nū marcolphꝯ arboꝛē elegit Et ſic euaſit manꝯ Salomonis. Poſt  domū remeās euit in pace.  ⁌ Finit dyalogꝯ in Salomonē regē ⁊ Marcolphū  Bl. 10b leer.
Vorlage: Uppsala UB (Mikrofilm).
C 5240. 
Kok: Houtsneden S. 551. 
CA 459. 
Hellinga: PT I 108.II 414. 
ILC 1924. 
Ce³ S-98. 
IDL 4014. 
BMC IX 113.IA 47935. 
Collijn: Uppsala 1520. 
Oates 3548. 
ISTC is00098000. 
 Cambridge UL. 
Edinburgh NL. 
Haag KglB. 
Halberstadt *ehem. Gy. 
London BL. 
New York MorganL. 
Uppsala UB (Perg.). 
Wesel Gy†. 
 Gesamtüberlieferung: 8 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. Incipinnt collaciones quas dic  feciſſe mutuo Rex Salomon ſapientiſſimus et Maꝛcolphꝯ  facie defoꝛmis et tuꝛpiſſimus tamē vt feꝛtur eloquentiſſimꝯ  foeliciter   G S Z F :.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij
							[⁵]Vm ſtaꝛet Salomon ſupeꝛ ſolium Dauid  patꝛis ſui plenus ſapiencie et diuiciis vidit  quēdam homīe Maꝛcolphum nomine … Sign. b ꝓbandum hoc eſt ⁌ Poſt hoc Salomane tacent te et vigilante  … Endet Bl. 11b Z. 3 … et nunqua  marcolphus aliquam arboꝛem eligit Et ſic euaſit manus Sa‑lomonis regis. Poſt hoc domum remeans quieuit in pace.  Impꝛeſſus in Ingelſtat.  Bl. 12 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Schr 5182. 
Schramm XVI Abb. 908. 
Stalla: Ingolstadt IV.2. 
VB² 1214.8. 
ISTC is00099300. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. Collatiōes s dicun feciſſe mutuo rex Salomon ſapientiſſimꝯ et Marcolphꝯ  facie defoꝛmis ⁊ turpiſſimus t vt fer eloquētiſſimꝯ  Bl. 2a m. Sign. aij
							[]Vm ſtaret Salomon ſuper ſolium Dauid patris  ſui plenus ſapiētia ⁊ diuitijs. vidit quēdam hominē  Marcolphum nomīe … Sign. b Marcolphꝯ ait aſtantibꝯ ⁊ regi. Nonne verum dixi nil tute eſſe  … Endet Bl. 10a Z. 16 … ⁊ nun marcolpꝯ aliquam ardoꝛem ele‑git. Et ſic euaſit manꝯ ſalomonis regis. Poſt hoc domū reme‑ans quieuit in pace  ⁌ Finit Dialogus vt fertur inter Salo‑monem regem et Marcolphū ruſticum.  Impꝛeſſus Dauētrie Anno domini .M.CCCC.xcvj.  Bl. 10b leer.
Vorlage: Halle ULB (Original).
C 5247. 
CA 459a. 
Hellinga: PT I 108.II 409. 
ILC 1925. 
Pr 9014. 
BMC IX 58.IA 47693. 
Hartig: Paderborn 603. 
ISTC is00101300. 
 București M. 
Halle *ULB. 
Köln *
UStB. 
London *
BL. 
Paderborn AkadB. 
Zwickau RatsSchB. 
 Gesamtüberlieferung: 6 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. Collatōnes quas  dicun feciſſe mutuo rex Salomon ſapiētiſſimus et Marcolphus facie defoꝛmis et turpiſſimus tamen vt fertur elo‑quentiſſimus. ſequuntur.  Marcolphus  Bl. 2a m. Sign. aij
							[⁵]Vm ſtaret Salomon ſuꝑ ſoliu Dauid patris  ſui plenus ſapientia ⁊ diuitijs vidit quēdā ho‑minē Marcolphū noīe … Sign. b canſ vtro pede vultu ⁊ oculis defoꝛmis ſtaturā ſimilem  … Endet Bl. 10a Z. 33 … ⁊ nun Marcolphus arboꝛē elegit Et ſic eua‑ſit manus Salomonis. Poſt  domū rediēs euit in pace.  ❡ Finit dialogus inter Salomonē regē et Marcolphū.  Bl. 10b leer.
Vorlage: Stuttgart LB (Mikrofilm).
HC 14251. 
CBBSuppl 4319. 
IBP 4870. 
Pell 10156. 
BSB-Ink D-119. 
CIBN D-104. 
Bod-inc S-042. 
Kind: Göttingen 754. 
Sack: Freiburg 3139. 
ISTC is00101500. 
 Freiburg Erzbisch, UB. 
Göttingen SUB. 
Kórnik Akad. 
Louvain-la-Neuve BU. 
München SB. 
Oxford Bodl. 
Paris BN. 
Regensburg HB. 
Stuttgart *
LB. 
Sydney SL, UL. 
Wien NB. 
 Gesamtüberlieferung: 13 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. Salomonis et macolphi  Dyalogus.  DrM (in Leisten)  Felix quem faciunt aliena pe‑ricula cautum  Eſt foꝛtunatus felix diueſ  beatus.  Bl. 2a m. Sign. A2
							(c⁶)Vm ſtaret ſalomon ſuper ſoliū Dauid patris ſui  plenus ſapientia et diuitiis: vidit quemdā hoīem  Marcolphū noīe … Sign. b teroꝛum frontes capilloꝛum putant nā eſſe aliquod vas toꝛnati… Endet Bl. 9a Z. 30 … et nun Marcolphus aliquam arboꝛem elegit. Et ſic euaſit manus regis ſalo‑monis. Poſt hoc domum remeans quieuit in pace.  Finis.  Bl. 9b u. 10 leer.
Vorlage: Freiburg UB (Kopie).
Anm. E. K. Schreiber (New York) Spring 2013 List Nr 22.
C 5244. 
CBBSuppl 4318. 
Ce³ S-102. 
IDL 4015. 
Pell 10152. 10159. 
CRF VI 1789. 
CRF XII 522. 
CRF XIX 476. 
Pr 8272. 
Bod-inc S-043. 
Sack: Freiburg 3138. 
ISTC is00102000. 
 Besançon BMun. 
Freiburg UB. 
Haag KglB. 
Iowa City UL. 
Mons BU. 
Oxford Bodl. 
Paris BU, Mazarin. 
Washington (D.C.) LC. 
Wien NB. 
 Gesamtüberlieferung: 10 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
8 Bl. 
[a]b. 40–41 Z. Typ. 
8:80G. 3mal ders. Hlzs. 
Tit. Salomonis et Marcolphi dyalogus.  Hlzs.  Bl. 1b Salomonis et Marcolphi dyalogus.  Hlzs.  Bl. 2a
							[⁵]Vm ſtaret ſalomō ſuꝑ ſoliū dauid pis ſui plenus ſapi‑entia ⁊ diuicijs: vidit quēdā hominem Marcolphum  noīe … Sign. b Mar. ſic ītellexerā. Salo. melius fuiſſet ſi placenta lacte fuiſſet li‑… Endet Bl. 8a Z. 34 … ⁊ nūquā Marcolphus aliquam arboꝛem elegit. Et ſic  euaſit manus rēgis ſalomonis. Poſt hoc domum remeans quie‑uit in pace.  Finitum ē hoc opuſculum.  Bl. 8b Hlzs. 
Vorlage: Cambridge UL (Kopie). Parma BPalat (Mikrofilm).
C 5245. 
Schr 5180a. 
Sander 6691. 
Ce³ S-99. 
IGI 3413 u.Corr. 
Kat. Bibl. Schäfer 295. 
Oates 2135. 
ISTC is00099000. 
 Cambridge UL. 
Chicago NewberryL. 
Parma BPalat. 
Provo UL. 
Roma BAngel, 
BCorsin. 
San Marino (Calif.) HuntingtonL. 
Venezia BNMarc.  — Ehem. *L. Rosenthal (München).
 Gesamtüberlieferung: 8 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
12 Bl. 
[a⁸]b. 32 Z. Typ. 
1:120G, 
5:61G. Init. 
b, 
g, 
h. Rubr. 
α, 
β. DrM I des Pierre Regnault (Polain 10) als VM. 
Tit. ⁌ Dialogus Salomonis et  Marcolphi.  VM  Bl. 2a
							(C³)Vm ſtaret ſalomō ſuꝑ ſolium Dauid patris ſui  plenus ſapiētia ⁊ diuitiis/ vidit quēdam hoīem  Marcolphū noīe … Sign. b mar. Caluitiū eſt magis muſcarū ludibꝛium: non con‑… Endet Bl. 12a Z. 21 … ⁊ nun Mar‑colphus aliquam arboꝛem elegit. Et ſic euaſit manꝯ re‑gis ſalomonis. Poſt hoc domū remeans quieuit ī pace.  Finis.  Impꝛeſſum Rothomagi ſolerti cura Iohīs mauditier  īpenſis honeſti viri Petri regnault vniuerſitat cado mēſis libꝛarii.  Bl. 12b leer.
Vorlage: Rouen BMun (Mikrofilm).
Anm. Zur Datierung vgl. CRF XVII.
RBLF 1 S. 133.10. CRF XVII 540. CRF XIX 477. Delisle: Caen 145. RBLF hors serie 27. S. 12.37. 
Besançon BMun. 
Rouen BMun. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
C 5239. 
Sander 6692. 
IGI 3412. 
Pell 10154. 
Pr 7430. 
Bod-inc S-044. 
ISTC is00102400. 
 Wegen Ausstattung und Typen nach 1500, vgl. CIBN I S.
         644. — 
USTC 998436 (Tortis).
Oxford Bodl. 
Paris BN. 
Treviso BCom. 
Vicenza BBertol. 
 Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Nijhoff-Kronenberg 2692. 
ILC A93. 
CBB 1276 u.Suppl. 
ISTC is00102500. 
 Wegen d. Zustands d. DrM um 1505.
Liège BU. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Schr 5187. 
Es handelt sich um die Ausg. [Nürnberg: Johann
                  Weissenburg, um 1505]. VD 16 S 1485.
HC 14250. 
VD16 S 1487. 
Pell 10153. 
CRF VI 1790. 
BSB-Ink (D-120). 
Brit.Libr.Cat. 307 S. 283.IA 4868. 
Pr II 10438. 
Johnson-Scholderer: GermB S. 819. 
ISTC is00102600. 
 Wegen Typen und Ausstattung Druck von Heinrich Quentells
                  Erben, um 1510.
Berlin SB. 
London BL. 
München SB. 
Paris Mazarin. 
 Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Deutsch
8+? Bl. 
A⁸+?. 23 Z. Typ. 
1:87G. Init. 
c. 1(?) Hlzs. 
Tit., xylogr. Frag vnd […]  ortt Salo […]  vnd maꝛ […]  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. Aij
							(D)O knig Salomon ſtond auff  dem Sal knig Dauidtz ſeines  vaters vnd was vol weyheit  vnd reichtūs Do ſach er einen  mēſchen vor ym ſtan mit namen Marcolfus … Bricht ab Bl. 8b Z. 21 … Sa. Thu wol dem gerechten ſo gewinſtu widergeltung vnd ob  ſy nit kumbt vō dem gerechten ſo kumbt ſy 
Vorlage: München SB (Mikrofiche).
Anm. Zur Druckerzuweisung und Datierung vgl. Frieder Schanze
                  in: Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur 118 (1996) S.
                  323.
München *
SB (Fragm. Bl. 1–8). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
16 Bl. 
ab⁶c. 33 Z. Typ. 
1:87G. Einmal Min. f. Init 16 Hlzs., dar. 1 Wdh. 
Tit., xylogr. Frag vnd antwoꝛt  Salomōis v maꝛcolfj  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij (d⁵)O knig Salomon ſtund auff dem Sal knig 
 Dauidts ſeines vateꝛs vnd was vol weyheyt 
 vnd reichtums Do ſah er einen menſchē voꝛ im 
 ſtan mit namen Marcolfus: … Sign. b ten dauidts dein vateꝛs do du iung waſt do namē die eꝛrzt dei… Endet Bl. 15b Z. 6 … So veꝛſecht in vnd ſein haufꝛawē nach 
 deꝛ notuꝛfft ires leibs mit eſſen vnd mit dꝛincken vnd mit cleideꝛ
 vnd was ſy bedꝛffen:  
 Volendet in deꝛ weꝛden Stat Nꝛmbeꝛgk 
 Von Marco ayreꝛ Im lxxxvij Iaꝛe.  Bl. 16 leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
HC 14257. 
Gotzkowsky D 2.1. 
Schr 5188. 
Pell 10160. 
CIBN D-105. 
ISTC is00102860. 
 Paris BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
14 Bl. 
a⁸b⁶. 30–33 Z. Typ. 
3:89G. Rubr. 
β. 1(?) Hlzs. 
Bl. 1 Hlzs.(?).  Bl. 2a m. Sign. aij
							[]O kunig Salomō ſtundt auff dem Sal kunig  Dauidis ſeynes vaters v wa vol weyſheyt  v reichtums Do ſach er eynen menſchen voꝛ  ym ſtan mit namen Marcolfus … Sign. b beſſer. Aber ich ſage dir leſt du mich nit mit friede ich  … Endet Bl. 14a Z. 14 … So veꝛ‑ſecht yn vnd ſein haufrau nach der notturfft yres leybes mit eſſen vnnd mit trincken vnd mit cleidern vnnd  was ſy bedurffen.  Bl. 14b leer.
Vorlage: Leipzig UB (Mikrofilm).
Anm. Die Gestaltung der lateinischen Ausg. Nr
                  12764–12768 lässt vermuten, dass sich auf Bl. 1 der dort benutzte
                  Hlzs. befunden hat.
Gotzkowsky D 2.5. 
Schr 5190. 
Schramm XIII Abb. 107(?). 
Günther 1343. 
ISTC is00102890. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
24 Bl. 
a–c⁸. 26 Z. Typ. 
1:109G. Init. 
e. Rubr. 
α. 15 Hlzs. 
Tit., xylogr. Red vnd widerred  Salomōis v marcolfÿ  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij
							(D⁶)O künig ſalomon ſtund auff  dem ſal künig dauidts ſeines  vatters vnd was vol wey‑heit vnd reichtumbs/ da ſahe  er einen menſchen voꝛ jm ſteē  mit namen marcolfus … Sign. b marcolffo alſo. Mainſtu wolſt der drit ſeī  … Endet Bl. 24a Z. 10 … ſo ver‑ſecht in v ſeī haufrawen nach notturfft  jres leibes mit eſſen vnd trincken auch mit  klaiderē vnd was ſy bedürffen.  ⁌ Gedꝛuckt zů Augſpurg jm lxxxx. jar  von johanne ſchobſſer  Bl. 24b leer.
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
München *
SB (Bl. 21 u. 22 fehlen). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Setzt ein Bl. 3a m. Sign. Aiij […] von den xij. geſchlchten ruſticoꝛū.  Ruſticus gebar ruſtincū. ruſtincus gebar ru-ſtibaldum. … Bricht ab Bl. 6b Z. 26 … welich-er menſch einen geſunden finger zů pindet der  pindet ein geſunden finger wiď auff. Salomō  
Vorlage: Zürich ZB (1 Foto).
Zürich ZB (Fragm., Doppelbl. A3/6). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
16 Bl. 
ab⁸. 29 Z. Typ. 11:93G. Konrad Dinckmut Init. f, k. Rubr. 
δ. 17 Hlzs., dar. 1 Wdh. 
Tit. ⁌ Frag vnd antwurt künigs Salomon. vnd  Marcolfus.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij
							(D³)A künig Salomon ſtůnd auff dem ſal künig Dauids ſeins vatters. vnnd was vol  weyſzhait vnd reichtumbs. da ſach er ainen menſchen voꝛ ym ſteen mit namen marcolfus  … Sign. b warumb iſt der hafen mit der milch alſo verdecket  … Endet Bl. 16a Z. 14 … ſo verſecht jn v ſein hauſzfrawen  nach notturfft mit eſſen vnd trincken auch mit klaidern vnd was ſy bedꝛffen.  ⁌ Getruckt zů vlm vō Hanſzē Zainer jm .xcvj. jar  Bl. 16b leer.
Vorlage: Basel UB (Kopie).
CR 5248. 
Gotzkowsky D 2.6. 
Schr 5191. 
Schramm V Abb. 433–448. 
ISTC is00103190. 
 Basel UB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
14 Bl. 
a⁸b⁶. 33 Z. Typ. 
12:85G, 
14:160G. Min. f. Init. Rubr. 
δ. 17 Hlzs., dar. 1 Wdh. 
Tit. Frag vnd antwurt Künig  Salomons vnd Marcolffus.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij
							(d³)A künig Salomon ſtnd auff dem Sal künig  Dauids ſeins vaters vnd was vol weyſzhayt  v reichtumb. da ſach er ainen menſchen voꝛ  ym ſteen mit namen Marcolfus. … Sign. b colfus. Ich hab ain ſchweſter mit namen Fudaſan die  … Endet Bl. 13b Z. 15 … ſo verſecht in vnnd ſein hauſzfrawen nach not‑turfft mit eſſen vnd mit trincken auch mit klaidern vnd  was ſy bedürffen.  Bl. 14a Hlzs.  ⁌ Gedꝛuckt z Vlm von Hannſen  Zainer Im .xcviij. Iar.  Bl. 14b leer.
Vorlage: Bern UB (Kopie).
CR 5249. 
Gotzkowsky D 2.7. 
Schr 5192. 
Schramm V Abb. 433–448. 
ISTC is00103210. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
24 Bl. 
A–C⁸. 25–26 Z. Typ. 
1:88G, 
2:140G. Init. 
e, 
g. Rubr. 
α. TitHlzs. 15 Hlzs. 
Tit. Frag vnd antwoꝛt König  Salomonis vnnd  Marcolfi.  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. Aij
							(D²)O knig Salomon ſtund auff dem ſal  knig Dauids ſeines vatters/ vnd was  vol weyßheyt v reychtumbs/ do ſahe er einen  menſchen voꝛ jm ſteen/ mit namē Marcolfus  … Sign. B
							(D²)Arnach reyt der Knig eins mals von  … Endet Bl. 24a Z. 9 ſo verſecht jn vnd ſein haußfrawen nach not-turfft jres leybs/ mit eſſen vnnd mit trincken/  auch mit kleydern/ vnd was ſie bedrffen.  Bl. 24b leer.
Vorlage: Wien NB (Mikrofilm).
Anm. Zur Druckerzuweisung und Datierung vgl. Frieder Schanze
                  in Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur 118(1996) S.
                  323.
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Englisch
18 Bl. 
[a]bc⁶d. 28–30 Z. Typ. 
11:99G. Init. 
d, 
f. Rubr. 
γ. 2mal ders. Hlzs. 
Tit. This is the dyalogus oꝛ cōmunyng betwxt  the wyſe king Salomon and Marcolphus.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a ⁌ Here begynneth the dyalogus oꝛ comynicaci  on betwixt Salomon the King of jheruſalē. and  Marcolphus … Z. 7
				(v⁵)Pon a ſeaſon hertofoꝛe as king ſa‑lomō full of wiſdome and richeſſe:  ſate vpō the kinges ſete oꝛ ſtole that  was his fadꝛes davyd: ſawe co‑myng a mā out of theſte that was  named marcolphus. … Sign. b he is ſone wery that plowyth wyth a wolf. Sa… Endet Bl. 18b Z. 24 … ⁊ handes of king ſalomō/ and turnyd  ayen vnto hys howſe/ and levyd in peaſe ⁊ ioye  And ſo mote we alle do aboven wyth the fadꝛe  of heven Amen  ⁌ Empꝛentyd at andewerpe by  me M. Geraꝛd leeu 
Vorlage: Faks.
Anm. Vgl. The Dialogue of Solomon and Marcolf. A
                  Dual-Language Edition from Latin and Middle English Printed Editions. Hrsg. Nancy
                  Mason Bradbury u. Scott Bradbury. Kalamazoo 2012 (Text nach dieser Ausg.).
Faks. hrsg. von Edward Gordon Duff. London 1912
C 5253. 
Conway 334. 
Kok: Houtsneden S. 319. 
Duff-Hellinga 115. 
Pollard-Redgrave² 22905. 
CA 460. 
Hellinga: PT I 71.II 421. 
ILC 1926. 
Pr 9405. 
Bod-inc S-045. 
ISTC is00102800. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Französisch
C 5251. Brunet⁵ V 95. 
Ex. nicht nachweisbar. Vermutlich nach 1500.
C 5252. Brunet⁵ V 95. Bechtel D-266. 
Nicht nachweisbar. Nach Brunet handelt es sich
                  vermutlich um die Ausgabe Paris 1530. Brit.Libr.Cat. 307 S. 283.
Niederdeutsch
16 Bl. 
a⁶bc⁶. 31–32 Z. Typ. 
1:94G, 
4:160G. Min. f. Init. Rubr. 
α. 1 Hlzs. 
Tit. Hyr hefft ſick an de rede marcolphi vnde Salomonis  Hlzs.  Bl. 1b ⁌ Hyr heft ſick an eyne diſputatie vā den wyſen  koninck ſalomon vnde van marcolfum den vnge‑ſtalden mynſchen.  (d)At voꝛlep ſick dat de wyſe koninck ſa‑lomon ſtunt an eyneme ſale ſyner boꝛch  … Sign. b cht ſo vake gheuen alſe he wyp czagelt. Salomon  … Endet Bl. 16b Z. 27 … ſo gheuet em v ſyner frouwen noethtoꝛfft  eres lyues myt ethende v myth drynkende vnde  myth klederen v allent wat ſe bederuen.  ⁌ Gedrucket in der werdighen ſtaed Stendal  van Iochim weſtfael in deme. lxxxix. iare 
Vorlage: Berlin SB (Original).
Gotzkowsky D 2.2. 
Borchling-Claussen 148. 
Schr 5193a. 
VB 2083.5. 
ISTC is00102870. 
 Berlin *
SB (Bl. 1 u. 6 def.). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. Marcolphus:  Hlzs.  Bl. 1b Hyer heuet ſick an  een wedderſpꝛaeke Salomons tegē enē wanſchapē mynſchē ghehetē Marcolphus en buere doch was he klock in ſynē wordē.  (d⁵)At voꝛleep ſick dat de wyſe konnink  Salomon ſtūt an eyneme ſale ſiner  boꝛch … Sign. b hus gheboghet half ſitteſtu dat buten e. vnde dy… Endet Bl. 19b Z. 26 … vnd  Marcolfus koos nicht eynē boom vth dar ane hehanghē woulde. Aldus voꝛletē ene des konighes  denere. v he gingk wedď in ſyn hus. vnd ſtarff in  dem vꝛede Amen.  Bl. 20 leer(?).
Vorlage: Cambridge (Mass.) HoughtonL (Mikrofilm).
Gotzkowsky D 2.4. 
Borchling-Claussen 171. 
Ce³ S-103. 
Walsh: Harvard 386. 
ISTC is00103000. 
 Cambridge (Mass.) HoughtonL (Bl. 20 fehlt). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Historia Scanderbegi
C 3013. 
Fälschung des Giammaria Biemmi, vgl. Ohly in
               Gutenberg-Jahrbuch 1933 S. 53–61.
Seghelijn van Jerusalem
Versroman, in der Mitte des 14. Jhs entstanden. Häufig
                  
Loy
                  Latewaert zugeschrieben, der sich in einer der Handschriften nennt. Seghelijn ist der
               Sohn des heidnischen Königs Prides von Jerusalem, der zum Christentum
               übertritt und als Ritter zahlreiche Abenteuer erlebt. Die Anordnung der Episoden
               folgt einem festen Zahlenprinzip (7) und steht u.a. der Erzählsammlung
                  „
Historia septem sapientum Romae “ nahe.
Ausg. von J. Verdam. Leiden 1878.
Vgl. Debaene S. 265–267. — Winkel,
               Jan te: Geschiedenis der Nederlandsche Letterkunde van Middelleeuwen en
               Rederijkerstijd. Bd 1. Haarlem 1922. Reprint Utrecht 1973
               S. 321–323. — Janssens in Leuvense Bijdragen 67(1978)
               S. 23–46. — Van der Wijer in Quaerendo 14(1984)
               S. 273–304.
84 Bl. 
a–d⁸e⁶f–k⁸l⁶. 2 Sp. 36–37 Z. Typ. 
1*:104G, 
2:150G. 2 Hlzs. 
Tit. Die hiſtoꝛie vā ſeghelijn van iheruſalem:  2 Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. ai
				[] Maria maget  ſoete  Medicine gherechte  boete  Hem allen die ſijn in ſonden  Dat heeft die menighe onderuondē  … Sign. b Den iongheline te doen ſcande  … Bricht ab Bl. 82bβ Z. 36 Mer dit was algader niet  God die weet aldat gheſciet 
Vorlage: Gent BU (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 68. 
C 3024. 
Conway 326. 
Kok: Houtsneden S. 115. 
CA 980. 
Hellinga: PT I 35.II 400. 
ILC 1939. 
CBB 1972 u.Suppl. 
ISTC is00366400. 
 Gent BU (Bl. 83 u. 84 fehlen). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Serezana e Serezanello
Anonyme Versdichtung in 69 ottava rima. Auch unter dem
               Titel „La rotta …“, bzw. „La guerra di Sarzana e
               Sarzanello“. Im Mittelpunkt stehen die Auseinandersetzungen zwischen Florenz
               und Genua um die Burg von Sarzanello und die Stadt Sarzana im Jahre 1487.
Vgl. Ridolfi: Firenze S. 72–78.
4 Bl. 
[a]. 2 Sp. 35 Z. Typ. 
1:97R. Rubr. 
α. 
Bl. 1aα ⁌ Quello īfinito amō cl tucto uede  cōforto & pace di qualū il chiama  que la colonna che ferma poſſiede  … Endet Bl. 4bβ Z. 26 & pero el cielo na tolto la uectoria  ꝑ che lerror uitorni alla memoria  Finita la guerra di Serezzana 
Vorlage: Firenze BRidolfi (Mikrofilm).
Rhodes: Firenze 596. 
Ridolfi: Firenze S. 75–78. 
ISTC ir00339480. 
 Firenze BRidolfi. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. 
[a]. 2 Sp. 40 Z. Typ. 
4:86R. Init. 
d. Rubr. 
γ. 1 Hlzs. 
Bl. 1a ⁌ La rotta di Serezana & di Serezanello.  Hlzs. α
						(Q²)Vello īfinito amor cl tucto uede  cōforto & pace dilū che il chiama  quella colonna che ferma poſſiede  … Endet Bl. 4bβ Z. 31 & pero el cielo ua tolto la uectoria  ꝑ che lerror uitorni alla memoria  U. d. Sp. ⁌ Finita la guerra di Serezzana. 
Vorlage: Torino BR (Mikrofilm).
Sander 6963. 
IGI 8463. 
Ridolfi: Firenze S. 73–74. 
ISTC ir00339500. 
 Torino BR. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Regina Siconora
Anonyme Versdichtung in 67 ottava rima.
Vgl. Ridolfi: Firenze S. 102–107.
Bl. 1aα
						(I²)mmēſa et ſacra et ſcā īmortaľ dea  rauoui el cōcento cō la dolce cetra  et priega ſtrettamente eyt herea  … Endet Bl. 4bα Z. 31 ī grāde ſtaro et trionfo et uictoria  et uixon lungamēte cō grā gloria. 
Vorlage: Firenze BRidolfi (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 89. 
Rhodes: Firenze 727. 
Ridolfi: Firenze S. 102. S. 104. 
ISTC is00492800. 
 Firenze BRidolfi. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Sigenot
Das Gedicht Sigenot gehört zum Sagenkreis Dietrichs
               von Bern und handelt von den Kämpfen des jungen Dietrich und seines Meisters
               Hildebrand mit dem Riesen Sigenot. Den Inkunabeln liegt die um 1350 entstandene
               jüngere, 204 Strophen umfassende Bearbeitung zugrunde, deren dritter Teil
               wörtlich mit der älteren Fassung (um 1250) übereinstimmt.
Ausg. von August Clemens Schoener. Heidelberg 1928.
               (Germanische Bibliothek. 3,6.). — Sigenot. Hrsg. Elisabeth Lienert, Elisa Pontini u. Stephanie Baumgarten. Berlin/Boston 2020. (Texte und Studien zur mittelhochdeutschen Heldenepik. 12.).
Vgl. Verf.Lex.² VIII 1236–1239. —
               Flood in Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur 95(1966)
               S. 42–79. — Heinzle, Joachim: Mittelhochdeutsche Dietrichepik.
               Untersuchungen zur Tradierungsweise, Überlieferungskritik und Gattungsgeschichte
               später Heldendichtung. München 1978. (Münchener Texte und
               Untersuchungen. 62.)
82(?) Bl. 
A–I⁸K¹⁰(?). 19–23 Z. Typ. 
6*:96G. Init. 
y. 43(?) Hlzs. 
Tit. m. Sign. A (V¹)on dem aller kneſten weÿgat  
 Herꝛ diteereich von beren vnd von  
 Hiltprand ſeinem treẅen maÿſter  
 Wie sÿ wiď dē riē ſigenot habēt  
 Geſtriten vnd wie der berꝛner mit  
 Aÿm wilden mann ſtrit ee das er  
 An den riſen kam das als ſtat mit  
 Sein fügeirlin gar kurczweilig zů  
 Leſſen vnd zehꝛen auch zeſingen  … Textbeginn u. Sign. b unbekannt. Bricht ab Bl. 80(?)b Z. 5 Als man dēn fürſten billich ſol  
 Man ſach ſÿ auch gar geren  
 Hie reyt ď berꝛner v hiltpꝛā ham  Hlzs. 
Vorlage: Nürnberg GermanNM (Mikrofiche). Berlin SB (Original). München SB (Einzelfotos).
Anm. 1. Zur Rekonstruktion des Druckes vgl. Matthey in Anzeiger des
               Germanischen National-Museums 1954/1959 S. 68–90.
Anm. 2. Von dieser Ausgabe existieren einseitig bedr.
               Probebögen mit den Bl. 1a, 4b, 5a, 8b (Berlin SB. München SB. Wien NB), Bl. 2b, 3a, 6b, 7a (Berlin SB. Wien NB) und Bl.  34b, 35a, 38b, 39a (München SB). 
Gotzkowsky E 5.1. 
Schr 3821. 
Schramm III Abb. 762–764. 
VB 91. 
BSB-Ink S-382. 
Hellwig 845. 
ISTC is00497300. 
 Berlin *
SB (Probedr.). 
München SB (Probedr.). 
Nürnberg GermanNM (def.). 
Wien NB (Probedruck). 
 Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
22 Bl. 
a⁸b⁶c⁸. 2 Sp. 39 bzw. 44 Z. Typ. 
5:180G, 
8*:93G. Init. b. Min f. Init. Rubr. 
α. 43 Hlzs. 
Tit., xylogr. Her Diethrich  von Ber.  gedr. Auch find man in diſem buchlin  den roſenlꝛrantz vō vnſer lieben  frauwen.  Bl. 2aα m. Sign. aij ❡ Von dem aller küneſten weygād  Herꝛ Dieterich von Bern vnd von  Hiltepꝛand ſeynem treüen meyſter.  … Z. 10 ❡ Hie ſiczt der Berner bey hiltpꝛād  Hlzs. 
						(w⁵)Olt ir herꝛſchafft hye betagen. Groſz abenteüer  wil ich eüch ſagen. Von  ſtarcken ſtürmen hertte  Die der Berner v hiltpꝛād leyt. … Sign. b Nun iſt es yetz dein iungſter tag  … Endet Bl. 21aβ Z. 25 Wie ſy hedten geſtryten  Dar von ſagten ſy frů vnd ſpat  Hye mit wil ichs beſchlieen  Das lied eyn ennde hat.  Getruckt zů Heydelberg  von Heinrico knobloch‑tzern. Anno .M.CCCC.XC  Bl. 21bα
						(H⁸)Ie voꝛ eyner  tzeyt het eyn  mā die gewōheit/ dz er alle  tage vnſer liebē frawe ma‑cht ein krantz  von roſen oď  vō blůmē … Endet Bl. 22aβ Z. 42 … dz du myr armē  ellendē ſunď ſyeſt ein milte helfferin  v beſchirmerin in allē mynen ntē  Bl. 22b leer.
Vorlage: Faks. Berlin SB (Original).
Faks. hrsg. von Karl Schorbach. Leipzig 1894. (Seltene Drucke in
               Nachbildungen. 2.).
HC 6162. 
Gotzkowsky E 5.2. 
Schr 3822. 
Schramm XIX Abb. 426–468. 
VB 1200. 
ISTC is00497350. 
 Berlin *
SB. 
Darmstadt ULB (def.). 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
20 Bl. 
a⁸bc⁶. 2 Sp. 42–44 Z. Typ. 
8:94G. Einmal Maj. f. Init. 43(?) Hlzs. 
Tit., xylogr. Her Diethrich  von Ben.  Bl. 2aα Von dem aller küneſtē weygād  Herꝛ dietherich von bern vnd von  hiltepꝛant ſeynem treüwen meiſter  … Sign. b unbekannt. Endet Bl. 19bβ Z. 17 Wie ſie hetten geſtritten  Daruon ſagten ſie frü vnd ſpot  Hyemit wil ichs beſchlieſſen  Das lyedt eyn ende hat.  Getrückt zů Heydelberg vō  Heinrico kuoblochtzern Anno ⁊c .M.CCCCXCiij.  Bl. 20 leer(?).
Vorlage: Nürnberg GermanNM (Mikrofilm).
Gotzkowsky E 5.3. 
Schr 3823. 
Schramm XIX Abb. 426–468. 
Hellwig 846. 
ISTC is00497400. 
 Nürnberg *GermanNM (def.). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
12+? Bl. 21 Z. Typ. 
8:92G. Rubr. 
ε. 8+? Hlzs. 
Anfang unbekannt. Bl. [1a] Z. 1 ⁌ Fichſtu den durch frauwe schō  merck wz dir darūb werd zelon  … Bricht ab Bl. [6b] Z. 19 Bey dem ſig beliben  ⁌ Der ryſz herꝛ dieterichen […]  Bl. [7a] Z. 1 Du hteſt mich bezwungen  alſo ſpꝛach ď Ryſz ſo freyſſan  … Bricht ab Bl. [12b] Z. 20 Ein pfeller man auch darzů ht  der hieng do bey des Rysen bt 
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Anm. Erhalten sind zwei Bögen, die ursprünglich
               jeweils mit 8 Bl. bedruckt waren. Von beiden fehlen die Bl. 1 u. 4.
Gotzkowsky E 5.4. 
Schr 4233. 
Schramm IX Abb. 608–614. 
Pr 2745A. 
BMC II 582.IA 10849. 
ISTC is00497500. 
 London BL (Fragm. 12 Bl.). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
26 Bl. 
a–d⁶e⁶. 2 Sp. 28–30 Z. Typ. 
1:96G, 
2:168G. Init. 
c, 
e. Rubr. 
α. 1 Hlzs. 
Tit.
				(H²)er Dietrich vō bern  vnd vō ſeim meiſter  hiltebꝛant gar lieblich  zu hoꝛen vff ein neuen  ſitten.  Hlzs.  Bl. 2aα
				(V³)on dē aller knſtē wey‑gant herr Dietrich von  Berē. vnd vō Hiltbrāt  ſeinem getrewen meiſter. … Sign. b Do er den heren vmbtreibē ſach  … Endet Bl. 26aβ Z. 24 wie ſy hetten geſtritten  daruon ſagten ſy fr vnd ſpat  hie mit will ichs beſchlieſſen  das lied ein ende hat.  Gedꝛuckt tzu Erffoꝛt durch Iohaneſen ſpꝛer tzu dē weiſſen lilgen berge bey ſant pauls pfar jm  99. jare.  Bl. 26b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
C 5451. 
Gotzkowsky E 5.5. 
Schr 3824. 
Schramm XIII Abb. 311. 
Hase: Sporer 18. 
VB 1123. 
ISTC is00497550. 
 Berlin *
SB. 
Halberstadt GleimHs (Fragm. Bl. 3 u. 4). 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
4+? Bl. 13+? Z. Typ. 
6:76G. Rubr. 
β. 4+? Hlzs. 
Anfang unbekannt. Bl. [1a] Z. [2] ⁌ Herꝛ dieterich kam dar gerant  … Bricht ab Z. [13] s vogen ſich die eſte  Bl. [1b] Hlzs.  Bl. [2a] Z. [2] ⁌ wen er ym einen bawm ab gewan  … Bricht ab Z. [13] Nun das ich nichtz geſiche  Bl. [2b] Hlzs.  Bl. [3a] Z. [1] Das ym ſein rot vnd hytzig plut  … Bricht ab Z. [13] ⁌ Es mag mir wol zu ſchaden kummen  Bl. [3b] Hlzs.  Bl. [4a] Z. [1] Die ym nun der ſtarck Ri do thet  … Bricht ab Z. [13] doch wolt er ym nit verſchlaffen  Bl. [4b] Hlzs. 
Vorlage: Bamberg SB (Einzelfotos).
Anm. 1. Die Fragm. enthalten die Strophen 60, 75, 90 u. 100.
Anm. 2. Wegen der zahlreichen Satzfehler wohl Probedruck, vgl.
               Benzing in Gutenberg-Jahrbuch 1964 S. 132–134.
Anm. 3. Zur Druckerzuweisung vgl. Amelung: Frühdruck I
               S. 373 u. Schanze, Frieder: „Volksbuch“–Illustrationen in
               sekundärer Verwendung. Zur Erschließung verschollener Ausgaben des Pfaffen
               von Kalenberg, Herzog Ernst, Sigenot und des Eckenliedes. In: Archiv für
               Geschichte des Buchwesens 26(1986) S. 239–257, bes.
               S. 250–254.
Bamberg SB (4 Fragm. Probedr.). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
La Spagna
Eine der ältesten Versdichtungen um Roland und Karl
               den Großen. Sie umfasst 40 cantari in ottava rima und ist wohl im 15. Jh.
               entstanden. Ihr folgen die „Rotta di Roncisvalle“. Die Dichtung wird
               neben weiteren Werken (Entrée d’Espagne, Chanson de Roland) auch Sostegno di Zanobi (15. Jh.) zugeschrieben.
Ausg. von M. Catalano. Vol.1–3. Bologna
               1940. — Teilausg. von Giuseppe Guido Ferrero in Poemi Cavallereschi del
               Trecento. Turin 1965 S. 185–305.
Vgl. Dizionario S. 1656 u. 1657. — Beer
               S. 334 u.ö. — Dionisotti in Studi in onore di Angelo Monteverdi.
               Bd 1. Modena 1959 S. 207–241.
64 Bl. 
a–h⁸. LagenKust. 2 Sp. 56 Z. Typ. 
5:160G, 
6:78G, 
7:98G. Meist Min. f. Init. Rubr. 
α. 
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. a2 Queſto e il libro chiamato la ſpagna diuiſa  in trentaſette cantare  doue ſe contene le bataglie fece re Carlo in  la prouīcia di ſpagna.  Primo cantare.  [⁸]Ltiſſimo ſignoꝛe eter‑no lume  Miſericoꝛdia pace e  caritate  E di ſomma iuſticia largo fiume  Pꝛincipio e fin de lani  me ſaluate  O via de verita chel mondo allume  … Sign. b La poꝛta li fu aperta e dentro introſſe  … Endet Bl. 63aβ Z. 38 Coſi de inicij libera noi toſto  Al voſtro honoꝛ dal pꝛincipio a la cima  Io fin qui tutto lo meſſo in rima.  ⁌ Impꝛeſſo ne lalma ⁊ inclita cita de bologna per mi Vgo di rugerij ſotto al diuo  ⁊ illuſtro ſignoꝛe meſſer Çoanne ſecondo  bentiuoglio ſfoꝛcia di veſconti daragona.  Neli anni del noſtro ſignoꝛ miſer Iheſu  chꝛiſto .Mcccclxxxvij. a di. xvij. di luglio.  Laus deo omnipotenti.  Bl. 63b u. 64 leer.
Vorlage: London BL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. 
C 1461. 5557. 
Bühler: Bologna 6.A.23. 
Pr 6567. 
BMC VI 808.IB 28802. 
ISTC is00636300. 
 London BL. 
Philadelphia RosenbachM. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
104 Bl. 
a–n⁸. 2 Sp. 36 Z. Typ. 
3:80R. Meist Min. f. Init. 
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. aii Incomincia il libro uulgare decto  la spagna in quaranta cantare diuiſo  doue ſe tracta le bataglie fe carlo magno in la prouincia de ſpagna.  [⁵]Ltiſſimo ſignore eterno  lume  … Sign. b Vieni in ſul cāpo nō far dimoranza  … Endet Bl. 103bβ Z. 34 choſi da uitii noi liberi toſto  … Bl. 104aα Z. 8 al uoſtro onore chella ſtoria finita  AMEN.  β Finito il libro chiamato la ſpagnia  Impreſſo in Veneſia per Bartholomio de zani de portiſio dell āno de  la natiuita del noſtro ſignore Ieſu  Criſto .M.cccc.lxxxviii. adi .iii del  meſe de Septembrio. Deo gratias.  3 Z. Reg.  Bl. 104b leer.
Vorlage: Philadelphia RosenbachM (Kopie).
Philadelphia RosenbachM. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
144(?) Bl. 
[a–zA⁶(?)]. 2 Sp. 32 Z. Typ. 
5:93G. Init. d. Vereinzelt Maj. f. Init. 
Bl. 1–55(?) unbekannt. Bl. 56(?)aα Da neſſuno lato poteano fugire  tanto erano da ogni lato aſeragliati  … Bricht ab Bl. 142(?)bβ Z. 31 e quel conſiglio aloꝛa piu nō ſi tenne  ma ogniū o armato ī ſua la piaza nēne 
Vorlage: Napoli BN (Mikrofilm).
Anm. Das erhaltene Ex. beginnt mit der 9. Oktave des 10.
               Gesanges und endet mit der 26. Oktave des 40. Gesanges.
Napoli BN (Bl. 1–55, 58, 67, 90, 97, 98, 104, 109, 141, 143 u. 144(?)
                        fehlen). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
74 Bl. 
a–d⁸ef⁶g–mn⁶. 2 Sp. 48 Z. Typ. 
3:81G, 
5*:87R. Init. 
a, 
e. 
Bl. 1aα m. Sign. a
						(I¹)N COMINCIA E LIBRO DELLA  SPAGNA IN LINGVA  TOSCANA 
						[⁸]Ltiſſimo ſignoꝛe ecterno lume  … Sign. b A pena poteua Carlo quietare  … Endet Bl. 73aβ Z. 46 coſi dauitii noi liberi toſto  … Bl. 73bα Z. 8 al uoſtro honoꝛe che la ſtoꝛia finita  AMEN.  Finito il libꝛo chaimato la ſpagna  Impꝛeſſo nella excelſa et triōphante cipta di Firēze per ſer loꝛenzo di Mathio  et per Giouanni di Pieꝛo Thedeſco da  maganza A di io doctobre .M.CCCCLXXXX.  Bl. 74aα Reg. in 2 Sp. Endet Sp. 2 Z. 27 Allboꝛa ſi  Bl. 74b leer.
Vorlage: Sevilla BColomb (Mikrofilm).
Sevilla BColomb. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Sparpaglia e Betto
Anonyme Versdichtung (Dialog) in terza rima.
2 Bl. 
[a²]. 2 Sp. 35 Z. Typ. 
1:87G. Init. 
h. Leiste. 1 Hlzs. 
Bl. 1a Hlzs. (in Leisten)  Bl. 1bα Sparpalia diſſe.  (O²)ꝛue c pure mi ſono laſſato incoꝛꝛe  dal dio damoꝛe tanto ma luſingato  che dio lo ſa quando mi potro iſcioꝛꝛe  … Endet Bl. 2bβ Z. 16 ognuno di voi habia vn po di toꝛto  vien qua paliayo riſciaqua vn panierei  e dariui tutti piacere e confoꝛto.  Finis. 
Vorlage: Roma BCasanat (Mikrofilm).
Zur Datierung: Vgl. Veneziani in Gutenberg-Jahrbuch 2005 S. 95.
Reproduktionen: Roma BCasanat (IISTC). 
R 1076. 
Sander 7029. 
IBE 2921. 
IGI 9118. 
ISTC is00636500. 
 Roma BCasanat. Sevilla BColomb. 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
2 Bl. [a²]. 2 Sp. 35 Z. Typ. ca.85G. 1 Init. Leiste. 1 Hlzs. 
Bl. 1a Hlzs. (in Leiste)  Bl. 1bα Sparpalia diſſe.  (O²)me che pure mi ſono laſſato incoꝛꝛe  dal dio damoꝛe tanto ma luſingato  che dio lo ſa quando mi potro iſcioꝛꝛe  … Endet Bl. 2bβ Z. 16 ogniuno di voi babbia vn po di toꝛto  vien qua paliayo riſciaqua vn panierei  e daciui tutti piacere e confoꝛto  Finis 
Vorlage: Sevilla BColomb (Mikrofilm).
Anm. Zeilengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.
Sevilla BColomb. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Regina Stella e Mattabruna
Anonyme Verserzählung über die Königin
               Stella und ihre Kinder. Die Inkunabelausgaben umfassen 81, bzw. 79 ottava rima.
Johannes dictus Florentinus, der sich am Schluss einiger Ausgaben nennt, ist Korrektor bei dem Drucker
               Manfredus de Bonellis. Zu den ihm zugeschriebenen Werken vgl. Rhodes in La
               Bibliofilia 63(1961) S. 213–220.
Vgl. Dizionario S. 1676. — Lommatzsch I
               S. 14. — Varnhagen: Erlangen S. 48–51.
Bl. 1a La ſtoꝛia di Mattabꝛuna  α
						(G²)Loꝛificata vergine Maria  c ī ſto mōdo poꝛtaſti dolo  del tuo figliol quādo lagente ria  … Endet Bl. 4bβ Z. 30 c mattabꝛuna di tal erroꝛ ſcāpaua  la fen ſquartare che bē ſegli cōuiene  e chi fa mal nō ſperi dhauer bene  F I N I S  Ioannes dictus Florentinus 
Vorlage: Erlangen UB (Mikrofiche).
Anm. Zu Druckerzuweisung u. Datierung vgl. Rhodes in Further
               Studies in Italian and Spanish Bibliography. London 1991 S. 95–97.
Erlangen *UB. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. 
[a]. 2 Sp. 40–42 Z. Typ. 
37:83R. Min. f. Init. 
Bl. 1aα
						(g³)Lorificata uergine maria  che ī ſto mōdo portaſti dolore  del to figliol quādo la gente ria  … Endet Bl. 4bβ Z. 38 che mattabruna di tal error ſcāpaua  la fen ſquartare e ben ſi gli conuiene  e chi fa mal nō ſperi dauer bene  F I N I S.  Ioannes dictus Florentinus 
Vorlage: Milano BTrivulz (Kopie).
Milano *BTrivulz. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
R 1756. 
Sander 7075. 
IGI V S. 116. S. 116. 
ISTC is00788500. 
 Wegen Ausstattung und Typen nach 1500.
Milano BTrivulz (Tab. fehlt). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
R 1757. 
Sander 7076. 
IGI V S. 116. S. 116. 
ISTC is00788700. 
 Wegen Ausstattung und Typen nach 1500.
Kopie in Sammlung 16. Jh. vorhanden (S 104/70).
Milano BTrivulz (Tab. fehlt). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Stynchyn van der Krone
Zu einer Gruppe von Unterhaltungsbüchern im
               kölnischen Dialekt und mit Lokalkolorit gehörend, die Johann Koelhoff
               d.Ä. erstmals herausgab. Die anonym überlieferte strophische
               Schwankerzählung entstand um 1410/1420.
Ausg. von Johann J. A. A. Frantzen u. Abraham Hulshoff.
               Utrecht 1920.
Vgl. Juchhoff in Essays in honour of Victor Scholderer.
               Mainz 1970 S. 201–212. — Mattheier, Klaus J.: Das kölsche Styngyn
               und die Dialekte im Spätmittelalter. In: Wortes anst – Verbi gratia.
               Donatum natalicium Gilbert a. r. de Smet. Hrsg. H. L. Cox u.a. Leuven/Amersfoort 1986
               S. 309–318. — Verf.Lex.² IX 475–477.
Tit. Vā eyner ſuuerlicher  auenture.  Stynchyn vā  der krone.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij
				(h)Ver in dem mey ſpꝛach zu myꝛ  Tzo Coellen eyn ſo vꝛyſſche mayt  Lieue geſell ich myrcken an dyꝛ  Dyn hertz verboꝛgen lyden dꝛayt  … Sign. b Hlzs.  Sich do wijr waren zu diſſche geſeſſen  … Endet Bl. 14b Z. 13 Doch dœ it kont dat rade ich dyꝛ  Wij id dyꝛ gegangen ſij mit myꝛ  ⁌ Ich ſpꝛach/ ich doin/ ſo ſcheiden wir  Hued du dich. 
Vorlage: Berlin SB (Original).
Anm. 1. Zur Datierung u. zu den Hlzs. vgl. Juchhoff im Faks. der
                  nachfolgenden Nr. Borchling-Claussen 236. 
Schramm VIII Abb. 298. 
VB² 818.15. 
ISTC is00809900. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
14(?) Bl. 
[a⁸(?)b⁶]. 31 Z. Typ. 
15:175G, 
19:96G. Init. h(Leiste), i(Leiste). Min. f. Init. Rubr. 
α, 
δ. 2+? Hlzs. 
Lage a unbekannt. Lage b (in Leisten) Wyꝛ wullen vnſes leides gair vergeſſen  … Endet Bl. 14b(?) Z. 11 Doch doe it kont dat raede ich dyꝛ  Wie id dyꝛ gegangen ſij mit myꝛ  ⁌ Ich ſpꝛach. Ich doin. So ſcheiden wir 
Vorlage: Faks.
Anm. Zur Datierung u. zu den Hlzs. vgl. Faks.
Faks. hrsg. von Rudolf Juchhoff. Köln 1968.
Borchling-Claussen 173. 
Ce³ S-810. 
Walsh: Harvard 387. 
ISTC is00810000. 
 Cambridge (Mass.) *HoughtonL (def.). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Susanna e Daniello
Anonyme Versdichtung in 64 ottava rima. Geschichte aus dem
               alten Testament, die im 16. Jh. in vielen Volkssprachen dramatisiert wurde.
Vgl. Lommatzsch I S. 16.
Bl. 1a
						(Q¹)VI Comenza una bella e lizadra  hiſtoria di Suſana ⁊ de Daniello.  α
						(C⁶)HI SI DILECTA Noue coſe odire  Stia colamente al mio  parlar atento  Chio ſon uenuto qui  per proferire  Come trouo nel uechio teſtamento  … Endet Bl. 4bα Z. 21 coſi intreuene achiama lonore  he da dio e primiato a tucte ore  Finita la iſtoria di Suſanna  & Daniello  β DrM 
Vorlage: Milano BNBraid (Mikrofilm).
R 1539. 
Bühler: Bologna 25.B.3. 
IGI 9222. 
ISTC is00870800. 
 Milano BNBraid. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Historia de la doncella Teodor
Die anonyme Erzählung geht auf einen arabischen Stoff
               zurück, der in Spanien große Verbreitung und verschiedene Bearbeitungen
               erfuhr.
Ausg. von Walter Mettmann. Wiesbaden 1962. (Akademie der
               Wissenschaften und der Literatur. Abh. d. geistes– u. sozialwiss. Klasse. 1962.
               Nr 3.)
Menéndez y Pelayo in Homenaje Francisco Codera. Bd
               I. Zaragoza 1904 S. 219–254. (Edición Nacional. VI.) — Suchier,
               Walter: L’enfant sage. Dresden 1910. (Gesellschaft für romanische
               Literatur. 24.)
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2a m. Sign. aij cho ruego fija mia ſeoꝛa  vos me rays cōſejar ďlo   a vueſtro entendimiēto … Sign. b tener la encima de ſi/ ⁊ a vezes de baxo. ⁊ haga poꝛ tal… Bricht ab Bl. 15b Z. 31 alteza: poꝛ ſeoꝛ el ha gaſtado poꝛ mi quāto tenia/ ⁊  
Vorlage: Barcelona BCatal (Mikrofilm).
Haebler 236.8. 
Vindel: Arte tip. VI 140.44. 
Norton: Cat.Spain 1018. 
IBE 2184. 
IBEPostinc 96. 
ISTC it00059100. 
 Barcelona BCatal (Bl. 1 u. 16 fehlen). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
La Trabisonda
Versepos in ottava rima. Italienische Version der
               spanischen Dichtung über die Thronbesteigung des Rinaldo in Trebizond. Die
               späteren Ausgaben wurden Francesco 
                  Tromba zugeschrieben.
Vgl. Beer S. 176–177 u.ö. —
               Dizionario S. 1751. — Doutrepont S. 207. — Cutolo,
               Allessandro: I Romanzi cavalereschi in prosa e in rima del Fondo Castiglioni. Milano
               1944, Nr 147–150.
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. a2 Incomēza el libꝛo titulato la trabi‑ſonda oꝑa di ſūmo piacere: e molto a li  auditoꝛi grata: ſi ꝑ le grā coſe ī eſſa tenute ſi ēt ꝑ li excellētiſſimi hōi: lili hā‑no al mōdo aꝗſtata eterna gloꝛia e fama  (l⁶)A riſonante tuba del  poeta  In celo hoꝛ coꝛonato  e pꝛima in terra  Chel nome merito di  ver pꝛopheta  … Sign. b Soſten lo colpo che non par ſo facti  … Endet Bl. 117aβ Z. 23 Chi torno ī affrica e chi in ingliterra  Cum carlo mā nō feceno piu guerra  Finis Laus deo  Impꝛeſſo ne la inclita ⁊ alma citade de  bologna. per mi Ugo di rugerij: nel  tempo del felice ſtato de la libertade  de la detta bologna. Regēte ſotto al  dino Gioanne ſecondo bentiuoglio  citadino pꝛimario    .Ne li anni del  noſtro ſignoꝛe .i483. a di .30. de marzo ⁊.  Bl. 117b Reg. in 2 Sp. Endet Sp. 2 Z. 39 Coſi carlo  U. d. Sp. Finis laus deo.  Bl. 118 leer.
Vorlage: Firenze BRiccard (Mikrofilm).
R 1409. 
Bühler: Bologna 6.A.14. 
IGI 9696. 
ISTC it00410500. 
 Firenze BRiccard. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
156 Bl. 
a–t⁸u. 2 Sp. 36 Z. Typ. 
3:80R. Häufig Min. f. Init. 
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. aii Incōmēza el libro ītitulato la trabiſonda oꝑa di ſūmo piacere: e molto ali auditori grata: ſi ꝑ le grā coſe ī  eſſa cōtenute ſi etiā ꝑ li excellentiſſi‑mi hōi: lili hāno al mōdo aquiſta‑ta eterna gloria e fama.  (I)A riſonante tuba del poeta  In cielo hor coronato et  prima in terra  … Sign. b unbekannt. Endet Bl. 155bβ Z. 11 chi tomo ī africa e chi ī īghelterra  cū carlo man nō feceno piu guerra  AMEN.  Finito il libro chiamato tribiſonda  Impreſſo in Veneſia per bartolo‑mio de Zani de portiſio dell anno de la natiuita del noſtro ſignore ieſu criſto .Mcccclxxxyiii. a di .xxviii.  de Auguſto.  4 Z. Reg. Endet Z. 23 duerno. Deo gratias.  Bl. 156 leer.
Vorlage: Città del Vaticano BVat (Mikrofilm).
Città del Vaticano BVat (Bl. 3–6, 8–10 u. 15–22 fehlen). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
150 Bl. 
aa–ss⁸tt⁶. 2 Sp. 40 Z. Typ. 
2:102R, 
3:82R. Init. 
d, 
h, x(Leiste). 65 Hlzs., dar. 24 Wdh. 
Tit. TRABISONDA ISTORIATA NELA QVALE SICON‑TIENE NOBILISSIME BATTAGLIE CON‑LA VITA E MORTE DI RINALDO.  Bl. 2a m. Sign. aaii (in Leiste) Hlzs. 
						(L⁸)A riſonata tuba del poeta  in cielo hor coronato & prima in terra  … Sign. b Domando poi ſe rinaldo cera  … Endet Bl. 150aβ Z. 23 chi torno ī africa e chi ī īghelterra  cū carlo man nō feceno piu guerra  AMEN.  Finito il libro chiamato tribiſonda  Impreſſo in Veneſia ꝑ Chriſtofolo  penſa da mandel dell anno de la nati‑uita del noſtro ſignore ieſu chriſto.  Mcccclxxxxii. a di  . v. de Luio.  4 Z. Reg. Endet Z. 34 terno.   Deo gratias.  Bl. 150b leer.
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
HC 15585. 
Sander 7335. 
BSB-Ink T-402. 
Pr 5227. 
BMC V 468.IA 23462. 
ISTC it00410700. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tristan
Der franz. und der deutsche Prosaroman sind unterschiedlich
               strukturiert und in ihrer Überlieferung voneinander unabhängig. In
               Frankreich entstanden in der Mitte des 13. Jhs die ersten Bearbeitungen der alten
               keltischen Legende, die sich literarisch durch ihre differenziertere
               Personendarstellung wesentlich von „Merlin“ und „Lanzelot“
               abhebt. Vor dem „Tristan en prose“ gab es verschiedene Bearbeitungen. Die
               des Chréstien de Troyes ist nicht vollständig überliefert. Die Prosafassung entstand in der
               Mitte des 15. Jhs und geht auf die nichthöfische Bearbeitung des 
                  Béroul zurück. Als Kompilator wird 
                  Luce de Gast genannt.
Die deutsche Prosafassung eines unbekannten Bearbeiters
               folgt dem Versepos „Tristrant“ des 
                  Eilhard von Oberg, nicht dem höfischen Epos des 
                  Gottfried von Straßburg. Seine zwischen 1170 und 1180 entstandene Dichtung orientierte sich jedoch am
               französischen Vorbild.
Die englische Bearbeitung dieses Stoffes, „The book
               of Sir Tristam de Lyones“ erfolgte durch 
                  Thomas
                  Malory, erschien aber, wie auch die spanische Version, erst nach 1500 im Druck.
Die in der Tradition der italienischen Cantare
               überlieferte anonyme Versdichtung „Tristano e Lancillotto“ in 139
               ottava rima behandelt eine Episode aus der Begegnung zwischen Tristan und Lanzelot.
               Die epische Tristandichtung wurde erst im 16. Jh. gedruckt.
Ausg. Franz. von E. Löseth. Paris 1891 (Reprint New
               York 1970). — Renée L. Curtis. Bd 1–3. München 1963,
               Leiden 1976, Cambridge 1985. — Deutsch von Fridrich Pfaff. Tübingen
               1881. (Bibliothek des Literarischen Vereins in Stuttgart. 152.) — Alois
               Brandstetter. Tübingen 1966. (Altdeutsche Textbibliothek. Ergänzungsreihe.
               3.)
Vgl. Dictionnaire S. 1445–1450. —
               Woledge Nr 170. — Ertzdorff S. 81–88. — Beer
               S. 109 u.ö. — Golther, Wolfgang: Tristan und Isolde in der
               französischen und deutschen Dichtung des Mittelalters und der Neuzeit. Berlin
               1929. (Stoff- und Motivgeschichte der deutschen Literatur. 2.) —
               Küpper, Heinz: Bibliographie zur Tristansage. Jena 1941. (Deutsche Arbeiten der
               Universität Köln. 17.) — Curtis, Renée L.: Tristan
               Studies. München 1969. — Brandstetter, Alois: Prosaauflösung.
               Studien zur Rezeption der höfischen Epik im frühneuhochdeutschen
               Prosaroman. Frankfurt. a.M. 1971. — Baumgartner, E.: Le „Tristan en
               prose“, essai d’interprétation d’un roman
               médiéval. Genève 1975. — Shirt, D.J.: The old french
               Tristan poems: a bibliographical guide. London 1980. (Research bibliographies and
               checklists. 28.) — Delcorno Branca in Cultura neolatino 40(1980)
               S. 211–229. — bdquo;Prose Tristan“ in: The Arturian
               Encyclopedia. New York, London 1986 S. 438–440. — Tristan et
               Yseut: mythe européen et mondial. Colloque de l’Université de
               Picardie, Jan. 1986. Göppingen 1987. — Dufournet, J.: Nouvelles
               recherches sur le Tristan en prose. Paris 1990. — Delcorno Branca,
               Daniela: Tristano e Lancilotto in Italia. Studi di letteratura Arturiana. Ravenna
               1998. (Memoria del tempo. 11.) — Winn, Mary Beth: Vérard’s
               Editions of Tristan. In: Arthuriana 19(2009) S. 47–73. — Ader, Dorothee:
               Prosaversionen höfischer Epen in Text und Bild. Zur Rezeption des
               ‘Tristrant’ im 15. und 16. Jahrhundert. Heidelberg 2010. —
               Verf.Lex.² II 410–418; IX 1065–1068. 
Tristan et Yseut
2 Sp. 43–44 Z. Typ. 
1:109G. 2mal DrM I. 
1. 188 Bl. A²a–z⁸⁊². 
Bl. 1aα m. Sign. A
							[³]y cōmence la table des rubꝛiches du mier volume du liure ⁊ roumant … Tab. endet Bl. 2aβ Z. 6 … laſſem‑blee.   lxxxiiii.  Bl. 2b leer. Bl. 3aα m. Sign. a.i.
							[]Our exciter et eſmouuoir les cueurs des nobles a gloꝛieuſemēt et  vertueuſemēt viure … Z. 9 … Ie luce cheualier ſeigr du chaſteau de gaſt  voiſin ꝓchain de ſaleſbieres en āgleterre ay voulu rediger et mettre en volume  ou hiſtoꝛe autentique les vertueux no‑bles et gloꝛieux faiz du treſuaillāt et renōme cheualier Triſtā filz du piuſſāt  roy meliadus de leonoys/ … Z. 29 Cōme ioſeph oꝛdōna et pourueut aux  enfans de bꝛon ſon frere.    .i.  [⁶]Pꝛes la ſaīte paſſiō  de noſtre ſauueur ⁊  redēpteur ieſucriſt  ioſeph darimathie  … Sign. b coſ auſſi cōme au plus poure homme  … Endet Bl. 188bβ Z. 15 … de  Triſtan ainſi comme vous pourrez  veoir au ſecond volume enſuiuant.  DrM 
2. 148 Bl. aa–ss⁸tt. 
Bl. 1 leer. Bl. 2aα m. Sign. aa.ii. 
							[²]y cōmence la ſegonde partie du  liure de Triſtā le noble et vaillant cheualier en la lle ſera veu … Z. 13 … pꝛemier chapittre  [⁶]Pꝛez la fin et de parte  mēt du tournoymēt  frappe deuant le chaſteau aux pucelles:  le roy artus … Sign. b dez. Tout ainſi ſevont plaignāt les  … Endet Bl. 146aβ Z. 21 … et veſquirent enſemble tant  que dieu les voulut prendre a ſa paꝛt  ainſi face il de nous.  Cy fine la ſecōde et derraīne partie de  ce preſent liure fait et cōpile en lhon‑neur et memoire du treſuaillant no‑ble et excellent cheualier Triſtā filz  du noble roy meliadus de leonois: le  quel regna au tēps du roy ar et du  roy marc de coꝛnouaille ⁊ de la belle yſeult fille droy dirlāde ⁊ fēme du roy  marc le quel liure a eſte īpꝛime a rouē  en loſtel Iehā le bouꝛgoys Fait ⁊ acheue le dernier iour de ſeptembre. Lan  de grace Mil.cccc.iiii.xx. et .ix.  Bl. 146bα
							[³]En ſuit la table de la ſeconde ⁊ derrainne partie … Tab. endet Bl. 147aβ Z. 43 fin quil les fiſt mettre en terre xlvii.  Bl. 147b DrM  Bl. 148 leer.
Vorlage: Brussel BR (Mikrofilm). London BL (Einzelfotos).
Anm. 1. P. 2 Bl. 146aβ Z. 30 auch abweichend … yſeut fille du roy dirlāde …… impꝛime a  rouen en loſtel de Iehan le bouꝛgoys  pour āthoine verard libraire demou‑rant a paris ſur le pont noſtre dame  a lenſeigne de ſaint iehan leuangeli‑ſte ou au palaiz au premier pilier deuant la chapelle ou len chante la meſſe de meſſeigneurs les pꝛeſidēs. Fait  ⁊ acheue le dernier iour de ſeptembre  Lan de grace Mil.cccc.iiii.xx. et .ix.   Bl. 147b leer. (Macfarlane. BMC; z.B. Ex. London BL)
Anm. 2. Zahlreiche Einzelblätter, die möglicherweise aus dem heutigen Ex. Chapel Hill UL stammen, wurden als Fragment Nr 46 in das Leaf-book von Konrad Haebler: West-European Incunabula. 60 Original leaves from the Presses of the Netherlands, France, Iberia and Great Britain. München 1928 aufgenommen. Aus Haeblers Besitz stammt auch das Fragm. Mainz GutenbergM. Die Auflagenhöhe von Haeblers Publikation betrug 100 Exemplare. Die nachweislich aus dem Leaf-book stammenden, über zahlreiche Sammlungen verstreuten Einzelblätter sind nachfolgend nicht aufgeführt.
Anm. 3. Ausg. Tristan, chevalier de la Table Ronde. Roman imprimé en 1489 par Jehan Le Bourgois pour Antoine Vérard. Hrsg. Mary Beth Winn. Paris 2020. (Textes litteraires du Moyen Âge. 53/54.).
Faks. New York 1976.
HC 15612. 
Bechtel T-146. 
Girard: Rouen 140. 
Macfarlane 10. 
CBB 3806 u.Suppl. 
Ce³ T-430. 
Pell 11178. 11179. 
CRF V 897. 
CRF XVII 583. 
CIBN T-319. 
Pr 8770. 
BMC VIII 393.IB 43938. 
Bod-inc T-238. 
ISTC it00430000. 
 Brussel BR. 
Chapel Hill UL (def.). 
London BL. 
Mainz GutenbergM (Fragm. 1 Bl.). 
Mons BU (def.). 
Nantes MDobree. 
New York MorganL (2 Ex., 2. Ex. def.). 
Oxford Bodl. 
Paris BN. 
Rouen BMun (1). 
Wien NB. 
 Gesamtüberlieferung: 12 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tit., xylogr. Triſtan cl de la tableronde nouuellement.  gedr. Impꝛime a paris  Bl. 1bα Cy cōmence la table de ce pꝛemier  volume de triſtan cheualier de la  tableronde.  … Tab. Endet Bl. 4bβ Z. 7 le pour les faire mettre en terre   cxliii  Bl. 5a m. Sign. a.i. Hlzs. α []Our exciter et eſmouuoir le  ceurs des nobles a gloꝛieuſe‑ment ⁊ vertueuſement viure  … Sign. b les cheualiers de leonoys. Certes dit le  … Endet Bl. 184aα Z. 37 … de triſtā ainſi comme vous pourꝛez  veoir au ſegond volume enſuiuant.  Bl. 184b leer.
2. 152 Bl. A–T⁸. Gez. i–Cxliiii [m. Fehlern]. 43 Z. 
Bl. 1a m. Sign. Ai u. Blz. i Hlzs.  α []y commence la ſeconde par‑tie du liure de Triſtan le no‑ble et vaillant cheualier en la  quelle ſera veu … Sign. b le nepueu au roy artus. Bien ſoit il ve… Endet Bl. 152bβ Z. 23 … ⁊ veſquirēt enſēble tāt  que dieu les voullut pꝛendre a ſa part  ainſi face il de nous.  Cy finiſt le ſecond et derrenier volume fait ⁊ cōpile en lhōneur ⁊ memoire du treſuaillāt noble et ex‑cellent cheualier Triſtan filz du  noble roy meliadu de leonois Imprime a pari par anthoine veraꝛd  libꝛaire demourāt fus le pont noſtre dame a lēſeigne ſaīct iehan le‑uāgeliſte ou au palais au pꝛemier  pillier deuant a chappelle ou on  chāte la meſſe de meſſeigneur de  parlement 
Vorlage: Nantes MDobree (Mikrofilm). Paris BN (Einzelfotos).
Zur Datierung vgl. Winn: Vérard S. 154–155.
Anm. 1. Christie’s 20.VI.2002 Nr 22.
Anm. 2. Korrektur zum gedruckten GW: Das Ex. København KglB ist im gedruckten GW als Nr 12818 verzeichnet, gehört aber hierher. Reproduktionen: Châteauroux BMun (1, Digitalisate) (1), (2). 
Paris BN (Digitalisate) (Ex. 1),
             (Ex. 2). 
 C 5877. 
Macfarlane 130. 
Bechtel T-147. 
Ce³ T-431 u.Suppl. 
IGI 9709. 
Pell 11177. 
CRF V 898. 
CRF X 652. 
CIBN T-320. 
Madsen 3986. 
Thurston-Bühler 1539. 
ISTC it00431000. 
 Châteauroux BMun (1.2., Perg. 2 def.). 
København KglB (2. Perg. Bl. 1–4, 20, 21, 30, 74, 79, 81, 88–96, 100, 101 u. 145–152 fehlen). 
Modena BEst (def.). 
Nantes MDobree. 
New York *
MorganL (1). 
Paris BN (2 Ex., 1. Ex. 1. Perg., 2. Ex. 2). 
Torino BNU (1, Perg.). 
 Gesamtüberlieferung: 8 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
2 Sp. 43–45 Z. Typ. 
7:114G, 
12:104G. Init. 
a, k. Einmal Maj. f. Init. Rubr. 
α. 10 Hlzs., dar. 2 Wdh. KolTit. 
1. 184 Bl. aa–y⁸z. Gez. [5]ii–clxxix. 
Tit., xylogr. Triſtan cl de la tableronde nouuellement.  gedr. Impꝛime a paris.  Bl. 1bα Cy cōmence la table de ce pꝛemier  volume de Triſtan cheualier de la  tableronde.  … Tab. endet Bl. 4bβ Z. 7 le pour les faire metre en terre.   cxliii  2 Hlzs.  Bl. 5a m. Sign. a.i Hlzs. α
							[]Our exciter et eſmouuoir les  ceurs des nobles a gloꝛieuſe‑ment ⁊ vertueuſement viure  … Sign. b les cheualiers de leonoys. Certes dit  … Endet Bl. 184aα Z. 37 … de triſtan aīſi comme vous pourrez veoir au ſecōd  volume enſuiuant  Bl. 184b leer.
2. 152 Bl. A–T⁸. Gez. i–c.xliiii. 
Bl. 1a m. Sign. A.i u. Blz. i Hlzs. α
							[]y commence la ſeconde par‑tie du liure de Triſtan le noble ⁊ vaillant cheualier en la  quelle ſera veu … Sign. b le nepueu au roy artus Bien ſoit il ve… Endet Bl. 152bβ Z. 25 … et ve ſquirent enſemble tant que  dieu les voulut pꝛendꝛe a ſa part ainſi  face il de nous.  Cy finiſt le ſecond ⁊ le derrenier volume fait ⁊ cōpile en iʾhonneur ⁊ memoire du treſvaillāt noble et excellent cheualier Triſtan filz du noble  roy meliadus de leonoys. Impꝛime  a paris pour anthoine verard libꝛaire de mourant ſus le pont noſtre dame a lenſeigne ſainct iehan leuan‑geliſte ou au palais au pꝛemier pi‑lier deuant a chapelle ou on chante la meſſe de meſſeigneurs de parlement 
Vorlage: Paris Arsenal (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. GW 11527.
Anm. Seitengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.
Aberystwyth NL (def.). 
Edinburgh NL (Fragm. 3 Bl.). 
Paris Arsenal. 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Anm. Korrektur zum gedruckten GW: Die Nr ist zu streichen.
                  Das hier verzeichnete Ex. København KglB gehört zu Nr 12816. Moreau I 1506.172. 
Bechtel T-149. 
Macfarlane 193. 
Pell 11180. 
CRF III 769. 
CRF V 899. 
CRF VI 1987. 
CIBN II S. 678. 
Chantilly 1904. 
ISTC it00431300. 
 Wegen der Adresse wohl nach 1503.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 64. 
Paris Arsenal (Digitalisate) (1),
             (2). 
 Chantilly MConde. 
Le Mans BMun (def.). 
London BL. 
Paris Arsenal, 
BN (3 Ex.), Mazarin. 
Wien NB. 
 Gesamtüberlieferung: 9 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tristrant und Isalde
188 Bl. 
[a–z⁸A]. 22 Z. Typ. 
2:118G, 
3:140G. Init. 
e. Rubr. 
α, 
β. 60 Hlzs., dar. 1 Wdh. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b ⁌ Hienach volget die hiſtoꝛi von  herꝛen Triſtrant vnd der ſchnen  Iſalden von irlannde. weliche hi‑ſtoꝛi einer voꝛrede wol würdige  wre. vnd doch vnnutz. dann die  leſenden vnnd zůhꝛenden. in lan‑gen voꝛreden verdꝛieſſen neinend  Darumb ſag ich die hiſtoꝛi auff  das kürtzt. die alſo lawt  Bl. 2a ⁌ Wie künig Marchs ſein ſchweſter Blancefloꝛ vermhelet dē  künig Ribalin von iohnoys  Hlzs. 
						(E⁵)S was ein künig mit namen  künig Marchs vō kunewal.  … Lage b
						(I)N dem kamen ſein botē zů kü‑… Endet Bl. 187a Z. 1 got der herꝛ walt jr beÿder ſele. v helff  vns. das wir beÿdenthalben gerechtiklichen lieb habē vnd wol farn. ⁌ Von dÿſer hÿſtoꝛj hat vonn erſte geſchriben der  maiſter von Bꝛitanie. vnnd nach mals  ſein bůch gelühen einem mit namen Filhart vō oberet. ď hat es darnach in reÿm  geſchriben. Aber von der leüt wegen die  ſllicher gereÿmter bcher nicht genad  habē. auch etlich die die kunſt ď reÿmē  nit aigentlich verſteen kündent hab jch  Vngenannt diſe Hÿſtoꝛj in die foꝛm gebꝛacht. Wo aber jch geiꝛret hab bitt jch  zů beſſern. die dz leſen. oder abſchꝛeÿbēt.  ⁌ Hie endet ſich herꝛ Triſtrāt  Getrucket zů Augſpug von Anthonio Soꝛg im .M.CCCC. vnd  LXXXIIII. Iare.  Bl. 187b u. 188 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Faks. hrsg. v. E. Schulte-Strathaus. München 1909. (Druck
                  für die Hundert. 1.). – M. einem Nachwort v. H. Elsner. Hildesheim u.a.
                  1989 (Deutsche Volksbücher in Faksimiledrucken. A 16.).
Gotzkowsky E 7.1. 
Schr 5381. 
Schramm IV Abb. 2259–2318. 
VB 138. 
ISTC it00428500. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
58 Bl. 
a–f⁸g¹⁰. 2 Sp. 40 Z. Typ. 
4:150G, 
6:105G. Init. 
c. Rubr. 
γ. 70 Hlzs., dar. 9 Wdh. 
Tit. Hye hebt ſich an die hyſtory herꝛen Triſtrants vnd  der ſchenen yſalden. ꝛvelliche hiſtoꝛi gar kurtzꝛveilig  zuleſen iſt.  Bl. 2aα m. Sign. aij ꝛvie künig Marchs ſeī  ſchwſter Bancefloꝛ vermähelt künig Ribalin von johnoys.  Hlzs.  
						(E⁷)Ss was ein künig mit namen  künig Marchs  von kurnenal. … Sign. b waſſer. Do gebot herr Triſtant dē  … Endet Bl. 58aβ Z. 24 … Wo aber ich ge‑irret hab bit ich zů beſſern die das leſen oder abſchꝛeiben.  Hie endet ſich Herr Triſtrant. Ge‑truckt zů Augſpurg von Hannſen  Schnſperger. Nach der geburt  Criſti .M.cccc.xcviij. Iare.  Bl. 58b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
C 5878. 
Gotzkowsky E 7.2. 
Schr 5382. 
Ce³ T-429. 
VB 240. 
Pr 1799. 
BMC II 373.IB 6399. 
ISTC it00429000. 
 Berlin *
SB. 
Erlangen *UB?. 
London BL. 
New York MetropolMArt. 
Wien Benedikt (Bl. 8 fehlt). 
 Gesamtüberlieferung: 5 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Tristano e Lancillotto
Tit. Libro de bataglie de Triſtano e Lancelotto  e Ghalaſo e della Raina iſota.  Bl. 2aα m. Sign. a2
						(I²)Priegho quel ſuperno creatore  che creo ciele e ſtelle mōti e piano  ella ſua madre che ſenza dolore  … Z. 6 chi poſſa rachontare del bon triſtano  … Endet Bl. 8bβ Z. 31 coſi il padre el figliol dicendo uano  da loro al oro e triſtano commēdando  Laus.   Deo.   Finis.  Impreſſum Cremone: per Bernardinum de miſintis de Papia: & Ceſſarem  Parmenſem ſocios. āno. 149z. die .zz.  Iunii. 
Vorlage: Cremona BStat (Mikrofilm).
Cremona BStat. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Tundalus
Auch „De raptu animae Tundali et eius visione“,
               „Visio Tnugdali“, „Tondalus der Ritter“. Überliefert
               sind vier Fassungen der Legende über das abenteuerliche Leben des irischen
               Visionärs. Die Drucke folgen der Urfassung des Bruder
                  Marcus, bzw. der Kurzfassung des 
                  Vincentius
                  Bellovacensis. Den deutschen Ausg. Nr 12826, 12827, 12830, 12831(?) und 12835 ist auf dem
               letzten Bl. ein Exempel beigedruckt.
Ausg. Lat. von Oskar Schade. Halle 1869. —
               Deutsch von Nigel F. Palmer. München 1980. (Kleine deutsche Prosadenkmäler
               des Mittelalters. 13.) — Niederl. von R. Verdeyen u. Hubert J. E.
               Endepols. Vol. 1. 2. Gent 1914, ’s-Gravenhage und Gent 1921.
Vgl. Verf.Lex.² V 1231–1233, IX
               1142–1146. — Debaene S. 270–271. — Bellemans,
               A.T.W.: Tondalus’ Visioen. Antwerpen 1945. (Klassieke Galerij. 6.) —
               Palmer, Nigel F.: The German and Dutch Translations of the „Visio
               Tundali“ and their circulation in the Later Middle Age. München 1982.
               (Münchener Texte und Untersuchungen. 76.) — Garrigues in Studia
               monastica 29(1987) S. 19–62.
Lateinisch
Bl. 1a Incipit libellus de Raptu aīe Tūdali ⁊ eiꝯ  viſiōe Tractās de penis inferni ⁊ gaudijs  paradiſi;  []Nno dnī Milleſimo cēteſimo quadra‑geſimo nono  fuit ānꝯ ſcďus expedicōnis Iheroſolimoꝝ Cōradi … Lage b ſpacioſa eſt via qui ducit ad moꝛtem et multi in  … Endet Bl. 18b Z. 15 … uis btūs Bernhardꝯ ī quodā ſermoē de oībꝯ ſāctis cōtrariū īnuere videatur  Explicit libellus de raptu anime  Tūdali ⁊ eiꝯ viſioē. Tractās de  penis inferni ⁊ gaudijs paradiſi;  Bl. 19 u. 20 leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Anm. Liber Antiquus (Washington [D.C.]) Early Printed Books and Manuscripts (März 2013). — The Romantic Agony Book Auctions (Brüssel) Kat. 50 (15./16.III.2013) Nr 1015.
HC 15542. 
Schramm XVI Abb. 623–626. 628–643. 
VK 748. 
CBB 3853 u.Suppl. 
Ce³ T-496. 
IGI 10341. 
Pell 11225. 
CRF VI 2073. 
VB 755. 
BSB-Ink V-240. 
CIBN V-207. 
Pr 1011. 
BMC I 215.IA 3425. 
Bod-inc V-145. 
Günther 571. 
Oates 511. 
Ohly-Sack 2843. 
Voulliéme: Trier 427. 
ISTC it00496000. 
 Basel UB (Kaufv. 1.XII.1472). 
Berlin *
SB. 
Brussel BR. 
Cambridge UL. 
Città del Vaticano BVat. 
Darmstadt ULB. 
Dublin TrinityC. 
Erfurt StB. 
Frankfurt (Main) UB. 
Frauenfeld KantB. 
Gotha ForschB. 
Innsbruck ULB. 
Leipzig UB. 
Liège ehem. Sem. 
London BL. 
Mainz GutenbergM. 
Manchester RylandsL. 
München SB (2 Ex.). 
Münster ULB (def.). 
New Haven UL. 
New York MorganL. 
Oxford Bodl. 
Paris BN (2 Ex.), Mazarin. 
Passau SB. 
Roma BCasanat. 
Trier StB. 
 Gesamtüberlieferung: 29 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
30 Bl. 
[a–c⁸d⁶]. 24–32 Z. Typ. 
1:87G. Init. d. 21 Hlzs. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a Incipit libellus de raptu anime Tūda‑li et eius viſione Tractans de penis infeꝛni  et gaudijs paꝛadiſi.  Hlzs. 
				(A⁹)Nno domini Milleſi‑mo centeſimo quadꝛageſimo nono qui fuit  annus ſecundus expe‑ditionis hieꝛoſolimo‑rum Conꝛadi … Lage b cum. Nō tamē eodē mō patiun qui in mi… Endet Bl. 29a Z. 13 … uis beatus Bernhaꝛdus in quodā ſeꝛmone  de oibus ſanctis traꝛiū innuere videa  Explicit libellus de Raptu aīe. Tundali et eius viſione Tractāſ de penis  infeꝛni et gaudijs paradiſi.  Bl. 29b u. 30 leer.
Vorlage: Frankfurt (Main) UB (Mikrofilm).
Anm. Im 2. Ex. Washington (D.C.) LC einige Bl. in Lage b unbedruckt.
HC 15541. 
Schr 5367. 
Schramm XVI Abb. 623–643. 
Engel-Stalla: Hist 1653. 
Ce³ T-497u.Suppl. 
Pell 11227. 
CRF VI 2074. 
BSB-Ink V-241. 
Pr 2411. 
BMC II 502.IA 8715. 
Collijn: Stockholm 1061. 
Collijn: Uppsala 1459. 
Kat. Bibl. Schäfer 339. 
Kind: Göttingen 1049. 
Ohly-Sack 2844. 
Sack: Freiburg 3528. 
ISTC it00497000. 
 Basel UB. 
Bonn ULB. 
Frankfurt (Main) UB. 
Freiburg UB. 
Fribourg ehem. Kapuz (1975 gestohlen). 
Göttingen SUB. 
Karlsruhe LB (2 Ex., 1. Ex. def.). 
London BL. 
München SB, 
UB. 
Nürnberg *StB†. 
Paris Mazarin. 
Stockholm KglB. 
Uppsala UB (Besitzv. 1483). 
Urbana UL. 
Vorau ehem. Aug. 
Washington (D.C.) *
LC (2 Ex.).  — Schäfer (Schweinfurt).
 Gesamtüberlieferung: 19 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
30 Bl. 
[a–c⁸d⁶]. 26–32 Z. Typ. 
1:87G. Init. 
d. 21 Hlzs. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a Incipit libellus de Raptu anime Tun‑dali et eius viſione Tractans de penis inferni et gaudijs paradiſi.  Hlzs. 
							(A⁹)Nno domini Milleſi‑mo centeſimo quadra‑geſimo nono qui fuit  annus ſecundus expe‑dicionis Iheroſolimo‑rum Conꝛadi … Lage b cum. Non tamen eodem mō paciuntur qui  … Endet Bl. 29a Z. 16 uis beatus Beꝛnhaꝛdus in quodam ſermo‑ne de omnibus ſanctis contꝛarium innuere  videatuꝛ.  Explicit Libellus de Raptu ani‑me Tundali et eius viſione Tꝛa‑ctans de penis Infeꝛni et gaudi‑js Paꝛadiſi.  Bl. 29b u. 30 leer.
Vorlage: Würzburg UB (Mikrofilm).
Anm. Seitengetr. Nachdr. der vorhergehenden Nr.
HC 15540. 
Schr 5368. 
Schramm XVI Abb. 623–643. 
Engel-Stalla: Hist 1657. 
Ce³ T-498 u.Suppl. 
Pell 11226. 
CIBN V-208. 
Pr 2410. 
BMC II 502.IA 8712. 
Borm: IG 2679. 
Schlechter-Ries 931. 
ISTC it00498000. 
 Aarau ehem. KantB. 
Chatsworth L. 
Heidelberg UB. 
Köln UStB. 
London BL (2 Ex.). 
Metz BMun. 
New York *MorganL. 
Paris BN. 
Stuttgart LB. 
Williamstown ChapinL. 
Wolfenbüttel HerzogAugustB. 
Würzburg *
UB. 
 Gesamtüberlieferung: 13 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
16 Bl. 
a⁶bc⁶. 30 Z. Typ. 
3:95G, 
4:125G. Init. 
a. Rubr. 
α. 1 Hlzs. 
Tit. Libellus de Raptu anime Tundali  et eius viſione Tractans de penis inferni et gaudijs paradiſi.  Hlzs.  2 Verse  Bl. 1b ⁌ Incipit Tabula huius libelli.  … Bl. 2a ⁌ De Raptu anime Tundali et eius viſione   Ca .i.  (A⁹)Nno di Milleſimo centeſi‑mo quadrageſimo nono qui  fuit annus ſcďus expeditionis  Iheroſolimorū Conradi … Sign. b degentibus iuſte tolli ſed bona eis ſine fine manſura miſſe‑… Endet Bl. 15b Z. 14 … uis beatus Bernhardus in quodā ſermone de ōnibus ſanctis contrariū innuere videatur.  ⁌ Explicit libellus de Raptu anime Tundali et eius viſione Tractans de penis inferni et gaudiis paradiſi.  Bl. 16 leer.
Vorlage: Greifswald UB (Original).
Reproduktionen: Brussel BR (IISTC). 
C 5835. 
Kok: Houtsneden S. 586. 
CA 1691. 
Hellinga: PT I 68.II 389. 
ILC 2113. 
CBB 3854 u.Suppl. 
Ce³Suppl T-498a. 
IDL 4496. 
Pell 11229. 
Pr 9428. 
BMC IX 183.IA 49918. 
Kind: Göttingen 1050. 
Wilhelmi: Greifswald 608. 
ISTC it00498500. 
 Brussel BR. 
Göttingen SUB (def.). 
Greifswald *
UB. 
Haag KglB. 
London BL. 
Lübeck ehem. StB. 
Lüneburg RatsB. 
Remiremont BMun. 
Sankt Petersburg NB. 
 Gesamtüberlieferung: 9 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Deutsch
32 Bl. 
[a–d⁸]. 29–32 Z. Typ. 
1:87G. 23 Hlzs., dar. 3 Wdh. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a Dis buchlin ſaget von eineꝛ veꝛzuckten ſelen  eins ritters genāt Tūdalus vō denē dingē ſo ſie  geſehen hat. als vō pin deꝛ hellē vnd des fegfu‑res. von fꝛeude ewiger ſelikeit/ vnd vil andeꝛer  hubſcher ding die paſt nutz vnd ſeltzam ſind zu  wiſſen.  Hlzs. 
							[⁵]N dem iar criſti vnſeꝛſ heꝛrē als mā  zalt Tuſent hundert nein vnd vier‑zig. zu ziten keiſer Conrats/ … Lage b odeꝛ in welcheꝛ weiſz/ V als ich lag in gꝛoſſer  … Endet Bl. 30b Z. 24 V haſt es boꝛgē den weiſen v den edeln vnd  den richen dieſeꝛ falſchen welt die diſz nit glaubent des biſtu gebenediget v gelobt yemer v  yemer ewiglich on ende.  Hie endet ſich dz buch Tūdali vō der zuckten  ſel v ireꝛ geſicht himliſcher freidē v helliſch‑er pin Alles mit ſeinē figuren.  Bl. 31a Es iſt zu wiſſen dz die iagūg einē iglichē mēſchē  ſchedlich v ſūd iſt … Endet Z. 27 … Do dz der ritter ſach/ do beſſert er ſich  vnd buſſet alle ſin ſund ⁊.  Bl. 31b u. 32 leer.
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
Engel-Stalla: Hist 1656. 
Schramm XVI Abb. 623–626. 628–643. 
Ce³ T-499. 
BSB-Ink V-242. 
Bohatta: Liecht. 345. 
ISTC it00499000. 
 München *
SB. 
Washington (D.C.) LC (Rubr. 1485). 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
30 Bl. 
a–e⁶. 33–34 Z. Typ. 
5:180G, 
6:90G. Einmal Min. f. Init. 23 Hlzs., dar 2 Wdh. 
Bl. 1a Hlzs.  Bl. 1b leer. Bl. 2a m. Sign. aij Diſz buchlin ſaget vō ei‑ner verzuckten ſelen eynes Ritters genant Tundalus/ von denē dingen ſo ſie geſehen hat/ als vō  peyn der hellen v des fegfures/ von freude eivi‑ger ſelikeit v vil anderer hubſcher ding die faſt nutz v ſeltzam ſeint zu iviſſen  Hlzs. 
							[]N dem Iar criſti vnſers herꝛen als man zalt Tuſent hun‑dert neun v viertzig zu zeiten keiſeꝛs  Conratds/ … Sign. b lang v ein fu breyt/ vber den ſteg kund nye‑… Endet Bl. 28b Z. 12 … die dis nit gelau‑bent/ des biſtu gebenedeyet v gelobet yemer v  yemer eiviglich one ende  Hie endet ſich dz buchlin  Tundali von der verzuckten ſele v jrer geſicht  hymmeliſcher freuden/ v helliſcher pein  Bl. 29a  Es iſt zu iviſſen dz die ia‑gung einē iglichen menſchen … Endet Z. 29 … Do das ď ritter ſach do beſ‑ſert er ſich vnd buſſet alle ſein ſunde.  Bl. 29b u. 30 leer.
Vorlage: München UB (Kopie). London BL (Einzelfotos).
H 15544. 
Schr 5360. 
Schramm XVI Abb. 623–643. 
Engel-Stalla: Hist 1660. 
BSB-Ink V-243. 
BMC II 504.IA 8756. 
ISTC it00499200. 
 London BL. 
München SB (Bl. 1 u. 30 fehlen), 
UB (Bl. 22 fehlt). 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
38 Bl. 
a–d⁸e⁶. 26 Z. Typ. 
1:109G. Init. 
e. Rubr. 
α. 21+? Hlzs., dar. 4 Wdh. 
Bl. 1a leer. Bl. 1b ⁌ Tondalus ein ritter au Hibernia  des ſele verzuckt ward au ſeinē leib  Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij ⁌ Diſes bchlin ſagt von einer verczucktē  ſelen eines ritters genant Tondolus vō  denen dingen ſo ſy geſehen hat/ als von  pein der hellen vnnd des fegfeures/ von  freüd ewiger ſeligkeyt/ vnd vil anderer  hübſcher ding die vaſt nucz v ſeltzam  ſeind zů wiſſen.  (A⁶)Ls man zalt in dem jar nach  Criſti gepurt vnſers liebē herren Tauſent hūdert neün v  viertzig zů den czeiten keyſer  Conrats/ … Sign. b alle die wider die warheit lebent/ vnd jren  … Endet Bl. 37b Z. 14 … die daz nit  gelaubent/ des biſt du gebenedeyet vnd gelobt ymmer vnd ewigklich on ende  ⁌ Hie enndet ſich das bůchlin Tondali  von der verzuckten ſele vnnd jrer geſicht himeliſcher freüden/ vnnd auch  helliſcher pein. Gedꝛuckt von Hannſen ſchobſſer czů Augſpurg  Bl. 38 leer.
Vorlage: München SB (Mikrofilm).
München *
SB (Bl. 33, 34 u. 38 fehlen). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
2+? Bl. 26 Z. Typ. 
1:109G. Rubr. 
α. 1+? Hlzs. 
Anfang unbekannt. Bl. [1a] Z. 1  gotes. Do ſpꝛach ich zů dē engel. lieber herꝛ  iſt es dir geuellig ſo bitte ich dich laſſe vn   … Bl. [1b] Z. 24  ⁌ Hie merck da wir aber fürbas warē ge-gangen. do erſchine vn ein andere maure als du hꝛen wirſt.   Bl. [2a] Hlzs. Dar. Z. 1  ⁌ Vnd do wir nun alſo giengen da kamen  wir noch zů einer anderen maur geleich als   … Bricht ab Bl. [2b] Z. 23  ſpꝛach der engel zů mir das ſind die dye da  genannt ſeind die freünd gotes.  ⁌ Diſes iſt ein andere freüd von der eren   münich vnd der kloſterfrawen  
Vorlage: München SB (Digitalisat).
Anm. 1. Die beiden erhaltenen Bl. entsprechen Bl. 29 u. 30 von
                  Nr 12828, weichen jedoch von dieser Nr in vielen Einzelheiten des Satzes und in
                  textlichen Details ab. Zwischen GW 12828 und dem vorliegenden Fragm. dürfte
                  das Verhältnis von Vorlage und seiten- und meist zeilengetr. Nachdr.
                  bestehen. Anm. 2. Als die Lettern laufen lernten. Medienwandel im 15.
                  Jahrhundert. Inkunabeln aus der Bayerischen Staatsbibliothek München.
                  Ausstellungskatalog. Wiesbaden 2009. Nr 37 (m. Abb.).
München SB (Fragm. 2 Bl.). 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
32 Bl. 
a–d⁸. 27 Z. Typ. 
1:150G, 
2:103G. Init. 
a. Rubr. 
α. 23 Hlzs., dar. 4 Wdh. 
Tit. Von Tondalo dē ritter auſz  Hybernia eyn ꝛvūderlich geſchicht ſo man von im geſchꝛiben vindet ꝛvie er verzuck vū  durch ein engel groſz ꝛvūder  vnnd heymlicheyt gezeyget  ꝛvard vaſt nutzlich zu heren.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij. ⁌ Diſes bchlin ſaget von einer verzuckten ſelen  eynes ritters genant Tondalus von den ding‑en ſo ſy geſehen hat: als von peinen der hllen  vnnd des fegfeüres: von freüd ewiger ſellikeit  vnd vil andꝛer hübſcher ding die vaſt nütz vnd  ſeltzam ſeind zů wiſſen.  (A³)Ls man zalt in dem jare nach Criſti ge‑purt vnſers lieben herꝛen Tauſent hun‑dert neün vnd viertzig jar tzů den zeyten  Keyſer Cůnrats: … Sign. b ⁌ Di iſt ein ſunderliche pein von denē die den ar… Endet Bl. 31a Z. 8 … die das nit gelaubent des biſtu gebenedeyet v  gelobt ymmer vnd ewigklichen on ennde Amen.  ⁌ Hie enndet ſich. Tondalus. Gedruckt zů Aug‑ſpurg von. Lucas zeiſſenmair Anno .M.cccc.  vnd .jm lxxxxiiij. jar.  Bl. 31b u. 32 leer.
Vorlage: Dresden SUB (Original).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
28 Bl. 
a–d⁶e. 33 Z. Typ. 
1:180G, 
7:93G. 24 Hlzs., dar. 3 Wdh. 
Tit. Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij Diſz buchlin ſaget vō einer  verzuckten ſelen eynes Ritters genant Tundalus  von denen dingen ſo ſie geſehen hat/ als von pein ď  hellen vnd des fegfüres/ von freüde ewiger ſelikeyt  vnd vil anderer hübſcher ding die faſt nutz v ſeltzſam ſeint zů wiſſen  Hlzs. 
							[]N dem iar criſti vnſers  herꝛen als mā hat gezalt. Tuſent hundert  neün vnd viertzig/ zů den gezeyten keyſers  Conratds/ … Sign. b kund nymā kōmen da den got erwelt hat. Von dē  … Endet Bl. 27b Z. 15 die dyſz nit gelauben/ des biſtu gebenedeyet v ge‑lobet yemer v yemer ewyglich on ende.  Bl. 28a Hie endet ſich das büchleyn Tundali von der ver‑zuckten ſele v irer geſicht hymeliſcher freyden/ vnd  hellyſcher peyn.  Es iſt zu ꝛviſſen dz die iagūg  einē iglichē menſchē … Endet Z. 29 … Do das der ritter ſach do beſſert  er ſich vnd büſſet alle ſein ſunde.  Bl. 28b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Anm. 1. Zwischen dieser u. d. folgenden Nr besteht das Verhältnis von Vorlage u. seiten- u. zeilengetr. Nachdr. Anm. 2. Der Hlzs. auf Bl. 3a auch auf dem Kopf stehend (z.
                  B. Ex.Berlin SB).
Berlin *
SB. 
Solesmes Abt. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
28 Bl. 
a–d⁶e. 33 Z. Typ. 
1:180G, 
7:93G. 24 Hlzs., dar. 2 Wdh. 
Tit. Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aij Diſz buchlin ſaget vō einer  verzuckten ſelen eines Ritters genant Tundalus  von denen dingen ſo ſie geſehen hat/ als vō pein ď  hellen vnd des fegfures/ von freüde ewiger ſelikeyt  v vil anderer hübſcher ding die faſt nütz v ſeltzſam ſeint zů wiſſen  Hlzs. 
							[³]N dem iar criſti vnſers  herꝛen als man hat gezalt Tuſent hūdert  neün vnnd viertzig/ zů den gezeiten keiſers  Conratds/ … Sign. b kund nymā kōmen da den got erwelt hat Von dē  … Endet Bl. 27b Z. 15 die diſz nit gelaubent/ des biſtu gebenedeiet vnd gelobet ymer vnd ymer ewigklich on ende.  Bl. 28 unbekannt.
Vorlage: Erfurt Bisch (Mikrofilm).
Erfurt *Bisch (Bl. 28 fehlt). 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
32 Bl. 
A–D⁸. 29 Z. Typ. 
3:96G. Init. 
e. Rubr. 
β. 19 Hlzs., dar. 2mal dieselbe Wdh. 
Tit. Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. Aij ⁌ Diſes bchlin ſagt von einer verczuckten ſele  eines ritters genannt Tondalus von denē dingen ſo ſy geſehen hat/ als von peinen ď hellen  vnd des fegfeures/ von freüd ewiger ſelikeit  vnnd von vil anderer hübſcher ding die vaſt  nucz vnd ſelczam ſeind zů wiſſen  (A⁷)Ls man zalt in dem jare nach der  gepurt Criſti vnſers lieben herꝛen  tauſent hundert neün v vierczig  zů den zeyten keyſer Cnrats/ … Sign. b wie oder in welicher wei. vnd als jch lag ī gro… Endet Bl. 31a Z. 20 … die das nicht gelaubent  des biſt du gebenedeyet vnd gelobt ymmer vnnd  ewigklichen on ende Amen  ⁌ Hie enndet ſich daz büchlin Tondali von ď verzuckten ſele vnd jrer geſicht ſo ſy geſehen hat  hymeliſcher freüden. vnd auch helliſcher pein  Gedꝛuckt von hanſſen ſchobſſer in der keyſer‑lichen ſtatt Augſpurg .M.cccc. v jm lxxxxvj  Bl. 31b u. 32 leer.
Vorlage: Stockholm KglB (Mikrofilm). Praha NKn (Einzelfotos).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 47. 
Schr 5361. 
Collijn: Stockholm 1062. 
ISTC it00499400. 
 Praha NKn. Stockholm KglB (Bl. 8 fehlt). 
Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
24 Bl. 
a–c⁸. 35 Z. Typ. 
12:85G, 
14:160G. Einmal Min. f. Init. Rubr. 
ζ. 23 Hlzs., dar. 4 z.T. mehrmalige Wdh. 
Tit. Tondalus ain riter auſz hibernia. des ſele verzucket ward auſz ſeinem leyb.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. aii ⁌ Diſes büchlin ſaget von ainer verzuckten ſele ains  Ritters genant Tondalus. von denen dingen do ſy  geſehen hat. als von peinen der helle vnd des feg‑feürs von frde ewiger ſeligkayt. v von vil anderer  hüpſcher ding die vaſt nutz v ſeltzam ſind zewiſſen  (a)Ls man zalt in dem iare nach der geburt Criſti  vnſers lieben herꝛen Tauſent. hundert. neünvviertzig. Z den zeyten Kayſer Cnrads. … Sign. b wa dir gotes barmhertzigkayt nicht zů hilff komen wer.  … Endet Bl. 24a Z. 33 … die das nit glaubent. des biſt du benedeyet  vnd gelobt ymmer vnd ewigklich on end. Amen.  ⁌ Getruckt z vlm von Hannſen Zainer.  Bl. 24b leer.
Vorlage: Augsburg SStB (Mikrofilm).
Zur Datierung vgl. Amelung: Frühdruck I S. 147.
Schr 5362. 
Schramm V Abb. 476–495. 
BSB-Ink V-245. 
Hubay: Augsburg 2046. 
ISTC it00499500. 
 Augsburg *SStB. 
Città del Vaticano BVat. 
München SB. 
 Gesamtüberlieferung: 3 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
28 Bl. 
A–C⁶DE⁶. 32 Z. Typ. 
1:156G, 
2:94G. Init. 
c, 
i. Rubr. 
β. 23 Hlzs., dar. 2 Wdh. 
Tit.
							(D³)Iſz büchlin ſaget vō einer verzucktē ſelen eines Ritters genant Tundalus.  von denē dingen ſo ſie geſehen hat/ als vō pein der hellen vnd des fegfüres/ von freüde ewiger ſelikeyt  vil andere hübſche ding die nütz v ſeltzā ſeint zů wiſſē.  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a m. Sign. Aij
							(A⁸)Ls mā zalt yn dem   iare nath ď geburt  Criſti vnſers lieben herrē. taüſent. hundert. neün vnd viertzig. Zů den zytē Keyſer Cůnrads. … Sign. b Aber du ſolt noch vber einen geen der noch vil engſtli… Endet Bl. 28a Z. 12 … die das nit gelauben. des biſtu gebenedeyet vnd gelobt ymmer v  ewiglichen on ende. AMEN.  ✽ Hye endet ſych das büchlen  Tondali vō der verzücktē  ſel v irer geſicht ſo ſy  geſehē hat himeliſche freüden  ✽  vnd  ouch helliſche pyne. ✽ Getrücket Zů Straſz‑burg da mā zalt nach Criſti gebürt .M.CCCCC. iar ✽  Bl. 28b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Schr 5364. 
Schramm XX Abb. 2174. 2192–2210. 
Chrisman: Strasbourg V 2.1.4. 
Duntze: Hupfuff 30. 
VB 2542. 
ISTC it00499800. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
32 Bl. 
AB⁸C–F. 30 Z. Typ. 
2:140G, 
5:96G. Init. 
i. Rubr. 
δ. Leisten. 25 Hlzs. 
Tit. Diſz bůchlin ſaget von einer verzuckten ſelen eines Ritters genant Tundalus von  denen dingen ſo ſie geſehen hat/ als von pein der hellen vnd des fegfures/ von freüde ewiger ſelikeit v vil  andere hübſche ding die faſt nütz vnd ſeltzam ſeynt  zů wiſſent  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs. (in Leisten)  Bl. 2a m. Sign. Rij
				(I²)N dem iar chriſti vnſers herren als mā hat gezalt Tuſent hundert nün  vnd viertzig/ zů den gezeiten keyſers Conratds/ … Sign. b darumb woꝛent/ vnnd ob jch die peyn nit ſeyte. So  … Endet Bl. 30b Z. 5 … die diſz nit gelaubent des  biſtu gebenediet vnd gelobet ymer v ymer ewigklich  on ende.  Bl. 31a ❡ Hie endet ſich das bůchlein Tundali von der ver‑zuckten ſele vnd jrer geſicht himliſcher freüden/ vnd  helliſcher peyn.  Es iſt zů wiſſen das die iagung  einen yeglichen menſchen … Endet Bl. 31b Z. 4 … Do das der ritter ſach/ do beſſert er ſich/  vnd bſſet all ſeyn ſünde.  ❡ Ze ſtraſzbur hab dirs fur kein mer.  Vff Grüneck von Bartholome kyſteler.  Got wll vns geben ewengklich  Růg by jm jn himelrich.  Laus deo  Bl. 32a Hlzs. (in Leisten)  Bl. 32b leer.
Vorlage: Colmar BVille (Mikrofilm).
C 5838. 
Schr 5365. 
Chrisman: Strasbourg V 2.1.4. 
CIH S. 1009. 
ISTC it00499600. 
 Budapest BN. 
Colmar *
BVille. 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Niederländisch
34 Bl. 
a⁸b⁶c⁸de⁶. 24 Z. Typ. 
1:106G. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a m. Sign. a2 Hier beghint die tafel van tondalus  vyſioen.  … Bl. 3a m. Sign. a3 Hier beghint een boeck ende es Van tondalus vyſioen ende hoe ſijn ziele vten lichame ghenomen was  [⁶]Nt Iaer ons heren duſent  hondert ende .xlix. Welcke  iaer was dz vierde iaer vā  Eugenius des paeus ende  dat ander de vanden keyſer  Coenraets … Sign. b ende haren mont was ſeer wÿt ende open en… Endet Bl. 34a Z. 2 Waer want wi ſijn leuen niet navolghen enmoghen ſo hebben wi deſe dinghen neerſte  liken beſcreuen tot oerbaerlicheyt der gheenre dieſe leſen of hoꝛen leſen ſullen.:.  Hier eyndet e gaet wt een boeck  van Tondalus vyſioen ende hoe dat  ſijn ziele wt ſijn lichaem ghenomen  was Ende is ghepꝛent tantwerpen bi  mi Mathijs van der goes Anno .M..cccc.lxxij.  Bl. 34b leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 69. 
HC 15547. 
CA 1687. 
Hellinga: PT I 68.II 388. 
ILC 2114. 
Pell 11230. 
CIBN V-209. 
ISTC it00498600. 
 Paris BN. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
32 Bl. 
a–e. 24 Z. Typ. 
1:110G. 
Bl. 1a m. Sign. ai Hier beghint die tafel van tondalus  vyſioen  … Bl. 2a m. Sign. aij Hier beghynt een boeck ende es van  tondalus vyſioen. ende hoe ſijn ziele vten  lichame ghenomen was  []Nt Jaer ons heren duſent  hondert ende .xlix. Welcke  … Endet Bl. 32b Z. 19 leſen of horen leſen.  Hier eyndet dat boeck vā Tondalus  vyſioen. ende hoe dat ſijn ziele wt ſijn  lichaem ghenomen was. Gheprent  tots hartoghenboſch M.cccc.lxxxiiij. 
Vorlage: GW-Manuskript.
HC 15548. 
CA 1688. 
Hellinga: PT I 51.II 429. 
ILC 2115. 
ISTC it00498650. 
 Leuven UB†. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Tit. ⁌  ⁌ Daneben Hier beghint dat boeck  van tondalus viſioen  Hlzs.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2a
				(H¹)ier beghint die tafel van: Tondalus vyſioen  … Bl. 2b
				(H¹)ier beghint een boec ende is van. Tondalus  viſioen Ende hoe ſijn ſiele wten lichaem gheno‑men was  (I)Nt iaer ons heeren M.C: ende xlix.  Welc iaer was dat vierde iaer vā Engenius die paeus ende dat anderde  van den keyſer Eoenraets … Sign. b die mont ghehoert geween vā een grote menich  … Endet Bl. 24a Z. 13 … Mer wāt wi ſijn leuen niet navolgen en mogen ſo hebbē wi deſe dingen naer‑ſtelicken beſcreuen tot ſalicheyt der gheenre dieſe  leſen of hoꝛen leſen ſellen   (A¹) (M¹) (E¹) (N¹)  ⁌ Hier eyndt dat boeck van Tondalus vyſioen  E hoe ſijn ſiele wt ſinen lichame genomē was  e hoe hi weď om leuendich woꝛt. Ghepꝛendt te  Delf In Hollant Int Iaer ons heeren. Duſent  CCCC. Ende Xcv. opten xxvij dach vā nouem‑ber. Bi mij Kerſtiaen Snellaert  Bl. 24b Delf in hollant  DrM 
Vorlage: Brussel BR (Einzelfotos).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 69. Brussel BR (IISTC). 
HC 15549. 
C 5837. 
Conway 328. 
Kok: Houtsneden S. 125. 157. 
CA 1689. 
Hellinga: PT I 102.II 402. 
ILC 2116. 
CBB 3855 u.Suppl. 
ISTC it00498700. 
 Brussel BR. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
24 Bl. 
a⁶b⁸cd⁶. 28 Z. Typ. 
1:99G, 
2:180G. Häufig Min. f. Init. Rubr. 
α. 1 Hlzs. DrM 
III. 
Tit. Hier beghint dat bouck  van Tondalus viſioen  Hlzs.  Bl. 2a ⁌ Hier begint die tafel van tondalus vyſioen  … Bl. 2b ⁌ Hier beghint een bouc ende is van Tondalꝯ  viſioen Ende hoe ſijn ſiele vten lichame ghenomen was  (I²)Nt iaers ōs heerē .M.c. e .xlix. welc iaer  was dat vierde iaer van Engenius dye  paus eū dat ander van den keyſer Coenraets  … Sign. b die mont gehooꝛt geween vā een grote menich  … Endet Bl. 24a Z. 13 … Maer wāt wij ſijn leuen niet  nauolgen en mochtē ſo hebbē wi deſe dinghen  naerſtelijkē beſcreuē tot ſalicheyt der gheenre  dieſe leſen oft hooꝛen leſen ſullen. Amen  ⁌ Hier eyndt dat bouck van Tondalus viſioē  e hoe ſijn ſiele wt ſinen lichame genomē was  e hoe hij weder ō leuendich wart. Ghepꝛent  tantdwerpen by my Gouaert back  Bl. 24b DrM  
Vorlage: Cambridge UL (Mikrofilm).
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 68. 
C 5836. 
Kok: Houtsneden S. 153. 662. 
CA 1690. 
Hellinga: PT I 96.II 391. 
ILC 2117. 
Oates 3984. 
ISTC it00498750. 
 Cambridge UL. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Valentin et Orson
Der französische Ritterroman gehört zum
               karolingischen Sagenkreis und ist in Europa meist unter dem Titel „Valentin und
               Namelos“ verbreitet und vielfach bearbeitet worden. Die niederdeutsche
               Versdichtung geht auf den flämischen Versroman aus dem 14. Jh. zurück.
               Beliebt war der Stoff vor allem in England und Schweden.
Ausg. Valentin et Orson: An Edition and Translation of the
               Fifteenth-Century Romance Epic. Hrsg. u. Übers. Shira Schwam-Baird. Tempe 2011.
               (Medieval and Renaissance Texts and Studies. 372.).
Doutrepont S. 220 u.ö. — Woledge
               188. — Nisard, Ch.: Histoire des livres populaires. 2. éd. T. II.
               Paris 1864 S. 472–475. — Dickson, Arthur: Valentine and Orson.
               A study in late medieval romance. New York 1929. — Colliot in
               Mélanges J. Larmat. Nice 1983 S. 69–78. —
               Régnier-Bohler in Genre humain 16(1988) S. 173–187. —
               Schwam-Baird, Shira: La longue vie de ‘Valentin et Orson’. In: Pour un
               nouveau répertoire des mises en prose. Roman, chanson de geste, autres genres.
               Hrsg. v. Maria Colombo Timelli, Barbara Ferrari u. Anne Schoysman. Paris 2014.
               (Textes littéraires du Moyen Âge. 28.) S. 297–306. — Verf.Lex.²
               X 156–161.
136 Bl. 
a–r⁸. 2 Sp. 38 Z. Typ. 
1:114G. Meist Min. f. Init. 40 Hlzs., dar. 8 z. T. mehrmalige Wdh. 
Tit. Valentin et Oꝛſon  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. aii
					(v³)Ous pꝛinces et aultres ſei‑gneurs qui nes plaiſir a  lire tous liures. ie voꝯ veul  racōpter la vie des nobles ſeigneurs  valentin et oꝛſon … Bl. 5aα Cōment le roy pepin e ſpouſa berte dame de grant renōmee.   i. cha  Hlzs. 
					(v³)Eritablement nous trou‑uons aux croniques anciē‑nes que noble et vaillāt roy  peepin … Sign. b villainement de chaſſee Aloꝛs elle cō… Endet Bl. 136aα Z. 30 …  la quelle gloire nous dōne le pere le filz et le ſainct  eſperit Amen.  Cy finiſt lyſtoire des deux vail‑lans cheualiers Valentin et Oꝛſon  filz de lempereur de grece Impꝛime  a lyon le penultime iour du mois de  may par Iaques maillet Lan milquatrecens quatrevingtz et neuf.  Bl. 136b leer.
Vorlage: Paris BN (Mikrofilm).
C 3015. 5919. 
Claudin III 97–98. 
Baudrier XII 446. 
Bechtel V-2. 
Ce³ V-11. 
Pell 11341. 
CIBN V-6. 
Pr 8617. 
BMC VIII 303.IB 41942. 
ISTC iv00011000. 
 Aberystwyth NL (Fragm. 1 Bl.). 
London BL (Bl. 1, 2, 58 u. 136 fehlen). 
New York MorganL. 
Paris BN. 
 Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
96 Bl. 
a–q⁶. 2 Sp. 44 Z. Typ. 
2:112G, 
3:93G. Init. 
a, 
b, c(Leiste). Rubr. 
α. Leisten. 40 Hlzs., dar 9 Wdh. DrM 
I. 
Tit. (in Leisten)
					(L²)Iſtoi‑re des  deux nobles ⁊ vaillans cheualiers valētin ⁊ oꝛſon  filz de lempereur de grece ⁊ nepueux du treſuaillant et redoubte roy pepin: iadis roy de france.  Bl. 1b Hlzs.  Bl. 2aα m. Sign. a.ij.
					(V⁵)Ous pꝛinces et aultres ſei‑gneurs  pꝛenez plaiſir a lire  tous liures: … Bl. 3bα Z. 10 ⁌ Cōment le roy pepin eſpouſa berthe dame de grāt renōmee. mier  .c.  Hlzs. m. Leiste 
					(A⁵)Eeritablemēt noꝯ trouōs es  cronis anciēnes  le noble  et vaillāt roy pepin … Sign. b Hlzs. m. Leiste  car il eſtoit monte a lauantage: ⁊ tant che‑… Endet Bl. 96aβ Z. 19 … la lle  noꝯ doit le pere ⁊ le filz ⁊ le ſaīt eſꝑit. Amē.  ⁌ Cy finiſt liſtoire des deux vaillās  cheualiers valentin ⁊ oꝛſon filz de lē‑pereur de grece. Impꝛime a lyon ſur  le roſne par iaques arnollet. Le .xxiij  iour dauril. Lan mil.cccc.iiii.xx.⁊.xv  DrM  Bl. 96b leer.
Vorlage: Chantilly MConde (Mikrofilm).
C 3016. 5920. 
Claudin III 148–149. 
Baudrier XI 13. 
Bechtel V-3. 
Pell 11342. 
Chantilly 1916. 
ISTC iv00011050. 
 Chantilly MConde. 
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Von Virgilio dem Zauberer
Erzählendes Reimpaargedicht des 15. Jh. in 642
               Versen.
Ausg.: Spargo, John Webster: Virgil the Necromancer.
               Studies in Virgilian Legends. Cambridge (Mass.) 1934. (Harvard Studies in Comparative
               Literature. 10.), S. 453–471.
Vgl. Schanze, Frieder: ‘Von Virgilio dem
               Zauberer’. Ein unbekannter Druck Peter Wagners und seine Quellen –
               Enikels ‘Weltchronik’ und ein Lied in Klingsors Schwarzem Ton. In:
               Gutenberg-Jahrbuch 1988, S. 88–94. — Verf.Lex.² X 384–385.
Bl. 1a m. Sign. A i ⁌ Von virgilio dem zauberer  [³]S was zu rom ein zauberer  virgilius ſo hieß er   … Endet Bl.10a Z. 29 Vnd do die fraw den aydt geſchwur  das pildt zu tauſent ſtcken fur  Es paiß frpaß kainen mit ſynnen  der kunſt begundt ym zu rinnen  Bl. 10b leer.
Vorlage: München UB (Kopie).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
Wigalois
Auch Wiegoleis vom Rade, zur Artusepik gehörend.
               Prosafassung nach dem mittelhochdeutschen Versepos des Wirnt von Grafenberg, wird vom anonymen Bearbeiter 1483 datiert.
Ausg. von J. M. N. Kapteyn. Bonn 1926. (Rheinische
               Beiträge und Hülfsbücher zur germanischen Philologie und Volkskunde.
               9.) — Brandstetter S. 190–235.
Vgl. Verf.Lex.² X 1067–1070. —
               Ertzdorff S. 77–78, 265. — Brandstetter, Alois:
               Prosaauflösung. Studien zur Rezeption der höfischen Epik im
               frühneuhochdeutschen Prosaroman. Frankfurt a.M. 1971. — Flood in
               Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Philologie 105(1976)
               S. 151–165. — Flood in Scrinium Berolinense. Bd 2. Wiesbaden
               2000 S. 768–778.
28 Bl. 
a⁸bc⁶d⁸. 2 Sp. 42 Z. Typ. 
2:96G, 
4:150G. Init. 
l, 
o. Rubr. 
β. 32 Hlzs., dar. 2 Wdh. 
Bl. 1 unbekannt. Bl. 2aα Vliguleys vom Rade.  Hlzs. 
						(A)Ls man zalt von der gepurd Criſti .M.cccclxxij  bin ich vngenant. durch  etlich edel v auch ander  […] on ma vnnd frawen ge[…]ꝛden jnen zů lieb die hiſto‑ …β Z. 38 ⁌ Hie vahe […]  th der voꝛred […]  hochberūmti[…]  … Bl. 2bα
						(M⁸)An ſagt in manichen hiſtoꝛiē  von dē hochge‑pꝛeiſten milten  künige Artus  von Bꝛitania.  … Sign. b mūtigklich zů herꝛ Wigoleys. wz  … Endet Bl. 28bβ Z. 20 … beſunď durch  gebete zeſchꝛeÿben bezwungen vnd  geendet Nach ď geburd Criſti tau‑ſent vierhundert vnnd in dem dꝛeÿ  vnd achtzigiſten jare an dem nchſten tag nach der eylftauſent junckfrawen tage.  ⁌ Gedꝛuckt vnd ſeligklichen vol‑lendet in der keyſerlichen ſtat Aug‑ſpurg vō hanſen ſchonſperger Als  man zalt vō ď gepurt Criſti Tau‑ſent vierhundert vnd  .lxxxxiij. jare.  am freytag nach ſent Felicen tag. 
Vorlage: Cologny BBodmer. München SB (Mikrofilme).
Zur Datierung: Vgl. die Anm. zu 
GW 5793.
 H 16161. 
Gotzkowsky E 8.1. 
Schr 5468. 
Ce³ W-18. 
BSB-Ink W-90. 
Büchler-Mattmann: Bodmeriana 253. 
ISTC iw00067300. 
 Cologny BBodmer (Bl. 1 fehlt). 
München *
SB (Bl. 1, 2 u. 8 fehlen). 
 Gesamtüberlieferung: 2 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Wilhelm von Österreich
Als Vorlage für den Liebes- und Abenteuerroman diente
               die um 1314 vollendete höfische Versdichtung des Johann von Würzburg. Die gekürzte und im Stil sachlichere Prosabearbeitung erschien mit
               anderen Werken im Druck: Die Erstausgabe mit dem Reisebericht des 
                  Marco
                  Polo, der auch selbständig erschienen ist. Die zweite Ausg. mit der
               Reimpaardichtung „Wilhelm von Orléans“ (auch „Wilhalm von
               Orlens“, „Wilhalm und Amalia“). Sie ist eine stark verkürzte
               Nachdichtung des Minneromans 
                  Rudolfs von Ems (1335/40) eines anonymen schwäbischen Autors.
Ausg. Wilhelm von Österreich von Heinz Kindermann in:
               Volksbücher von Weltweite und Abenteuerlust. Bearb. von Franz Podleiszek.
               Leipzig 1936 S. 191–284 u. 293–303. (Deutsche Literatur. Sammlung
               literarischer Kunst- und Kulturdenkmäler in Entwicklungsreihen. Reihe Volks- und
               Schwankbücher. Bd 2.) — Wilhelm von Orléan von R. Leiderer. Berlin
               1969. (Texte des späten Mittelalters. 21.)
Vgl. Verf.Lex.² X 1084–1086 u. 1114–1116.
               — Ertzdorff S. 12 u. 78–81. — Lüdicke, Victor:
               Vorgeschichte und Nachleben des Willehalm von Orleans von Rudolf von Ems. Halle 1910.
               (Hermaea. 8.) — Koppitz in Gutenberg-Jahrbuch 1963 S. 53–59.
               — Sharma, Krishna Murari: Vom Versepos zum Prosaroman. Studien zum Prosaroman
               „Wilhelm von Österreich“. München 1969. —
               Brandstetter, Alois: Prosaauflösung. Studien zur Rezeption der höfischen
               Epik im frühneuhochdeutschen Prosaroman. Frankfurt a.M. 1971. —
               Straub, Veronika: Entstehung und Entwicklung des frühneuhochdeutschen
               Prosaromans. Studien zu Prosaauflösung „Wilhelm von
               Österreich“. Amsterdam 1974. (Amsterdamer Publikationen zur Sprache und
               Literatur. 16.) — Classen, Albrecht: The German Volksbuch. Lewiston 1995.
               (Studies in German language and literature. 15.) — Ridder, Klaus:
               Mittelhochdeutsche Minne- und Aventiureromane. Berlin, New York 1998. (Quellen und
               Forschungen zur Literatur- und Kunstgeschichte. 12.)
136 Bl. 
[a–f¹⁰gh⁸i–o¹⁰]. 35–36 Z. Typ. 
2:118G. Init. 
a, e. Vereinzelt Min. f. Init. Rubr. 
α. 54 Hlzs. 
Bl. 1 leer. Bl. 2a ⁌ Hie hebt ſich an ein ſchne v kurczweilige hÿſtori  zeleſen von herczog Leuppold vnd ſeinem ſun Wil‑halm von ſterreich wie die jr leben vollenndet ha‑ben. vnd wieuil herczog Wilhalm erlitten hat.  ⁌ Die voꝛrede  (W⁹)Ol dem menſchen wer der iſt ď  ſein hercz ſin vnd gemt darnach richt was man gůts vor jm  ſagt. … Bl. 2b ⁌ Wie herczog Leuppold vnd ſein ſun Wilhalm vonn  ſterreich jr leben vollendet. vnd wieuil herczog  Wilhalm erlitten hat.  (E)S wz eȳ herczog in ſterreich geſeſſen nemlich herczog Leuppold. … Lage b man nun zů einer ſeÿten zů dem ſchlo kōmen mocht  … Endet Bl. 76a Z. 22 … ward eꝛ den ſeinen auſſermaſſen lieb dann ſy wol  ſahent daz er ein redlicher herꝛ weꝛden wolt. Got helf  vnſz zů einem end das wir darnach ewigklich beÿ jm  reichnen werden. Amen  ⁌ Ein end hat das leſen von herczog wilhalm  von ſterꝛeich ein hübſche hyſtoꝛi  Bl. 76b Hlzs. m. gedr. Umschrift ⁌ Das iſt der edel ritter Marcho polo von Venedig.  … Bl. 77a ⁌ Hie hept ſich an das bůch des edlē ritters v landt‑farers Marcho polo. in dem er ſchreibt die groſſen  wunderlichen ding diſer welt. ſunderlich vō den  groſſen künigen vnd keiſern/ die da herꝛſchen in den  ſelbigen landen vnd von jrem volck vnnd ſeiner gewonheÿt daſelbs.  (A⁹)Llen edlen vnd hochgeboꝛnen  fürſten freyen grafen rittern v  knechten zů lob … Z. 34 ⁌ Wie des ritters Marcho polo vatter genannt was  Nicholo polo vnd mit ſeinem pꝛůder genat Maffeo au fůren zů venedig frembde land zeſchawen.  Bl. 77b Z. 1 vnd von erſten gen Conſtantinopel kōmen.  (B)Eÿ den zeiten des hochgeboꝛnen herꝛen vnd  keiſers genannt Baldonino … Endet Bl. 135a Z. 18 … der nm für ſich den groſſen lerer vnd künig von egipten. der nicht allein geſchriben hat vō der  welt. ſunder auch von dem himel mit ſeinem geſtieren  v von dem ganczē firmament. got ſeÿ gelobt Amen.  ⁌ Hie enndet ſich herczog Wilhalm von ſterreich v  das bůch des edeln ritters v landtfarers Marcho  polo/ das da ſagt von mengerleÿ wunder der land  vnd leüt. vnd wie er die ſelbigē geſehen v durchfaren hat von dem auffgang bi zů dem nÿdergang  ď ſunnen Seligklich. Di hat gedꝛuckt Anthonius  Soꝛg zů Augſpurg Nach xi gepurt tauſent vierhundert vnd jm lxxxj. jare.  Bl. 135b u. 136 leer.
Vorlage: Res.Publ. Unit 6. Berlin SB (Original).
H 10041. 
Klebs 602.1. 
Gotzkowsky E 10.1. 
Schr 4492. 5003. 
Schramm IV Abb. 701–755. 
Ce³ L-184. 
VB 120. 
BSB-Ink H-307. 
Bohatta: Liecht. 303. 
Kind: Göttingen 742. 
ISTC il00184000. 
 Berlin *
SB. 
Bloomington LillyL. 
Frankfurt (Main) UB†. 
Göttingen SUB (def.). 
München *
SB, StB (def.). 
Reutlingen StB. 
Sankt Petersburg NB (Bl. 77–135). 
Washington (D.C.) LC (Bl. 69–75 fehlen). 
 Gesamtüberlieferung: 9 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
1. 64 Bl. a–h⁸. 
Tit. ⁌ Hie hebet ſich an ein ſchne vnd kurtz‑weylige hyſtoꝛi zeleſen von herczog Wil‑halm von ſterꝛeich.  ⁌ Hernach volget ein andere hyſtoꝛi von  herczog Wilhalm von Oꝛlencz.  Bl. 2aα m. Sign. aij ⁌ Hie hebet ſich an ein  ſchne kurczweilige hiſtoꝛi zeleſen vō herczog  Leuppold v ſeinē ſun  Wilhalm vō ſterꝛeich  wie die ir lebē volendet  haben. vnd wieuil herczog Wilhalm erlitē hat.  ⁌ Die voꝛrede.  (W¹⁰)O dē  men‑ſchen  wr  … β Z. 26 ⁌ Wie herczog Lenp‑pold vnd ſein ſun Wilhalm vō  ſterꝛeich jr lebē vollendet. vnd  wieuil herczog Wilhalm erli‑ten hat.  (E⁵)S wz ein herczog  in ſterꝛeich geſeſen nēlich herczog  Leuppold. … Sign. b dem von dē baume zů jm in das  … Endet Bl. 64aβ Z. 3 … das er ein redlicher herꝛe  werden wolt. Got helff vns zů  einē end das wir darnach ewigklich beÿ jm reichnen werden.  Amen.  ⁌ Ein ende hatt das le‑ſen vō herczog wilhalm  von ſterꝛeieh ein hbſche hyſtoꝛi.  Bl. 64b leer.
2. 16 Bl. AB⁸. 
Tit. ⁌ Herczog wilhalm von Oꝛlencz.  Bl. 2aα m. Sign. Aij ⁌ Hie hebt ſich an das  bůch genannt herczog  β Wilhalm von Oꝛlencz.  U. d. Sp. Hlzs.  α
							(E⁵)S iſt ÿe vnd ÿe geweſen.  Das man hat von  fürſten geleſen.  … Z. 14 So will ich eüch leſen.  Von einem fürſten wol bekant  Sein lob gieng durch alle land  Herꝛ wilhalm vō oꝛlencz was  er geheÿſſen.  … Sign. b Als man die pꝛaut auch zůlegē  … Endet Bl. 16bα Z. 28 Da gab jm der ſchweher ein  Land vnnd leüt zů den handen  ſein.  Vnnd beſa ſeines ſchwehers  reich.  … β Z. 5 Hilff vns zů den genaden dein.  Vnnd behte vns voꝛ der helle  pein.  ⁌ Gedꝛuckt vnd volendet von Anthoni ſoꝛgē  czů Augſpurg .M.cccc.  vnd in dem .xci. iar. 
Vorlage: Berlin SB (Original).
Anm. 1. Trotz des gemeinsamen Titelbl. ist der angedruckte Text
               nochmals mit separatem Titelbl. ausgestattet. Dies lässt darauf schließen,
               dass der Druck als eine Ausgabe konzipiert worden ist, die Stücke aber auch zum
               Einzelverkauf vorgesehen waren.
C 3550,1. 
Gotzkowsky E 10.2. E 9.1. 
Schr 5469. 
Schramm IV Abb. 3023–3037. 
VB 155. 
Hubay: Augsburg 1307. 
ISTC il00184500. 
 Augsburg SStB (def.). 
Berlin *
SB. 
Nelahozeves Lobkowitz. 
Olomouc *SKn. 
 Gesamtüberlieferung: 4 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen.
Wie der Würfel auf ist kommen
Anonyme Verserzählung des 15. Jh. über die
               verwerflichen Auswirkungen des Würfelspiels. Der Text handelt nicht von den
               Spielregeln.
Ausg. von W. Tauber. Frankfurt am Main, Bern, New York 1987
               S. 109–113.
Vgl. Verf.Lex.² X 1437. — Tauber, Walter:
               Das Würfelspiel im Mittelalter. Frankfurt am Main, Bern, New York 1987.
               (Europäische Hochschulschriften. Reihe I. Bd 959.)
Tit. wie der wurffel auff  iſt kommen  Hlzs.  Bl. 2a Dy iſt eyn hiſtoꝛia von eynem ſenatoꝛ zcu rom  wie der teuffel durch den ſelbigen menſchen denn  wurffel oď doppelſtein yn dieſe werlt au bꝛacht  hat … Z. 12 ⁌ Eyn alter ſenatoꝛ zcu rom grauſlich geſtalt  von natur auſeczig darvmb er got manigfalt  … Endet Bl. 4a Z. 11 V vn an dem iungſten tag nit doꝛffen ſchemē  Das werd waer yn gottes namen   Amen  Hye endet ſich des teuffels ſpil  dz manchen pꝛinget vmb leib vnd ſel  ⁌ O wee was groſſer peyn die muſſen leyden  … Endet Z. 25 … Sunder ymmer ewi‑gklichenn vnauſpꝛechliche groe peyn vnnd quael  zcu leyden c  Conradus kachelouen  Bl. 4b leer.
Vorlage: Hilversum LibernaColl (Kopie).
Anm. Von der Schönheit der Präzision. Faszination
               Buchkunst und Grafik mit der Liberna Collection. Ausstellungskatalog Mettingen,
               Draiflessen Collection, 13.X.2012–6.I.2013. Mettingen 2012 Nr 67 (m. Abb.).
Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.
4 Bl. 
[a]. 28 Z. Typ. 
2:97G. Init. 
c. Rubr. 
β. 1 Hlzs. 
Tit. ⁌ wie der wrffel auff iſt kumen  Hlzs.  Bl. 2a
						(D²)Iſz iſt ein hiſtoꝛia von einem ſenatoꝛ zu  rome wie der teuffel durch den ſelbigē  menſchē den wrffel oder dopelſtein in diſze  welt auſz bꝛacht hat … Z. 13 ⁌ Ein alteꝛ ſenatoꝛ zu rom gꝛauſzlich geſtalt  von natur auſſetzig darvmb er got māigfalt  … Endet Bl. 4a Z. 11 V vnſz an dem iungſtē tag nit dꝛffē ſchāen  dz werd war in gottes namen   AMEN  Hie endet ſich des teffels ſpel  das manchen pꝛinget vmb leib vnd ſell  ⁌ O wee was groſſer peyn die mſſen leidē  … Endet Z. 26 … Sunder ymer  ewigklichē vnauſſpꝛechliche groſz peyn v  quall zu leyden. ⁊.   j 4 89  Maꝛx ayꝛer  Bl. 4b leer.
Vorlage: Berlin SB (Original).
Schr 5490. 
Schramm XVIII Abb. 598. 
VB 1900. 
ISTC iw00071550. 
 Gesamtüberlieferung: 1 Exemplar/Fragment in öffentlichen Einrichtungen.