Firmicus Maternus, Julius
Sizilianer senatorischen Ranges, † nicht vor 348. Verfaßte zwischen 335 und 337 sein kulturgeschichtlich wichtiges Werk Mathesis, eine neuplatonisch orientierte Darstellung der Astrologie in acht Büchern, gewidmet seinem Freund Lollius Mavortius. Es ist das umfangreichste Handbuch der Astrologie aus dem Altertum. Nach seinem Bekenntnis zum Christentum entstand um 346 die Schrift „De errore profanarum religionum“.
Ausgabe: Fasc. 1 von Wilhelm Kroll und Friedrich Skutsch. Fasc. 2 von Wilhelm Kroll, Friedrich Skutsch und Konrad Ziegler. Leipzig 1897–1913. (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana.)
Vgl. Sarton, George: Introduction to the history of science. Vol. 1. Baltimore 1950 S. 354 u. ö. (Carnegie Institution of Washington. Publication 376.) — Blasko, G.: Grundlinien der astrologischen Weltanschauung nach der Mathesis des Firmicus Maternus. Diss. Innsbruck 1956.
09980 Firmicus Maternus, Julius: Mathesis. Mit Beig. von Johannes Pompejus Cornianus, Nicolaus Amerinus, Johannes Testa Cyllenius und Christophorus Pierius Gigas. Hrsg. Antonius Laurus. Venedig: Simon Bevilaqua, 13.VI.1497. 
120 Bl. Aab⁸c–g⁶h⁸i⁶kl²m–o⁶pq–t⁶u. Gez. [5]II–CXV[1]. LagenKust. 2 Sp. 44–45 Z. Typ. 19**:107R. Init. a, c, d, f, k, u, ff, ü. Min. f. Init. Rubr. δ. 12 schem. Hlzs. DrM I. KolTit.
Tit., xylogr. IVlivs Firmicꝯ  de natiuitatibus.  Bl. 2aα m. Sign. Aii ⁌ Tabula Libri Iulii Firmici.  … Bl. 4aβ Z. 30 ⁌ Ioānis Pompeii Corniani Brixiani ad  Lectorem in Iulium Firmicum.  7 Dist. Quo magis humanis pollēt cæleſtia rebꝯ  … Enden Z. 45 Vtra ſit: at dubiū: gloria maior: erit.  Bl. 4b leer. Bl. 5a (in Leiste) CVM GRATIA ET  PRIVILEGIO.  ⁌ Iulii Firmici Materni Iunioris Siculi Viri Clariſſimi ad  Mauortiū Lollianum Faſcibus Cāpaniæ Romanæ prouinciæ procōſulem deſignatum: per Diuum Cæſarem Conſtātinum Maximū Patrociniū defenſionis Matheſeos incipit.  PROOEMIVM.  (O¹⁰)LIM tibi hos libellos Mauorti  decus noſtrum: editu me eſſe  promiſerā. … Bl. 13aα m. Sign. b u. Blz. IX ⁌ Iulii Firmici Materni Iunioris. V. Cla.  Matheſeos Inſtitutionis Liber Primus Fœliciter Incipit.  (M)Atheſeos ſcripturi li-bros: eos quidē qui eādem diſcere uolūt: Primū inſtituere debemꝯ  ut rectis initiis forma-ti: facilius ꝓnunciandi  ſcientiā conſequan  … Sign. c ⁌ Iulii Firmici Materni Iunioris Viri Cla … Endet Bl. 119aβ m. Blz. CXV Z. 20 … ut fata hominum ex omnium ſtellarum poteſtatibus collocantes:  quicquid decretum fuerit: ueris poſſimus  explicare ſententiis.  U. d. Sp. IVLII FIRMICI MATERNI IVNIORIS .V.C. MATHESEOS LIBER  SEPTIMVS ET VLTIMVS FELICITER EXPLICIT.  EPISTOLA  (A³)Ccipe ita Mauorti decus noſtrū: quod tibi cum ſumma aī trepidatione pro-miſimus: … Bl. 119bα ⁌ Nicolaus Amerinus.  6 Dist. Firmice tu cælos noſti. tu ſidera. & altas  … Enden Z. 13 Scribenti: ut domini iā finit ingenium.  Reg. in Sp. β ⁌ In Laudē Iulii firmici Io. teſta Cylleniꝯ  5 Dist. Aſtra ſuꝑ Cæloſ Vagos ſpeculatꝯ … Enden Z. 11 Inclita Maternus lulius aſtra facit.  ⁌ Romæ ex Archiuo Summi pōtificis diligenter excerpta per Me Antonium Lau  Patauinum Die Alti Solſtitii. 1494.  ⁌ Chriſtophorus Pierius Gigas Foro Sē-proniēſis ad Lectorem.  3 Dist. Qua iacet Enceladꝯ ſūmo diectꝯ olympo  … Enden Z. 22 Crede hominis mentē poſſe latere nihil.  Impreſſum Venetiis ꝑ Symonem  papienſem dictum biuilaqua  1497. die 13 Iunii.  DrMBl. 120 leer.
Anm. Der Text des 1. Buches erscheint in der Ausgabe Nr 9981 als 2. Buch.
Reproduktionen: Res.Publ. Unit 11. Res.Publ. Unit 44. Madrid BN (Digitalisat). München SB (Digitalisat). Sevilla BU (Digitalisat).
H 7121bis. Klebs 404.1. Sander 2783. Badalić 454. Ce³ F-190. CIH 1331. IBE 2447. IBP 2189. IBPort 713. IGI 3975. Pell 4814. CRF VI 812. CRF XII 250. VB 4405. BSB-Ink F-128. Pr 5402. BMC V 522.IB 23969. Bod-inc F-060. Günther 3145. Madsen 1599. Oates 2095. Rhodes: Cini F27. Rhodes: Oxford 776. Sallander: Uppsala 1722. Schlechter-Ries 661. 662. Sheehan: Vaticana F-60. Šimáková-Vrchotka 761. Walsh: Harvard 2526. 2527. ISTC if00190000.
Admont Benedikt. Agira BCom (def.). Ann Arbor UL. Baltimore ArtM. Basel UB. Belluno BLollin. Berlin *SB†
. Bethesda NLMed (2 Ex.). Bologna Gy. Boston (Mass.) CountwayLMed. Budapest BN, Szabo. Cambridge UL. Cambridge (Mass.) HoughtonL. Chicago NewberryL. Città del Vaticano BVat
(2 Ex.). Erfurt *StB
. Firenze BLaur, BN. Genova BU. Halle ULB. Heidelberg UB
(2 Ex.). Jena ULB. Kalocsa BMetr. København KglB. Kraków BU. Leipzig StB
, UB
. Lexington UL. Lisboa AcadCi
(Bl. 4 fehlt), Ajuda
. London BL
, SocAntiquar. Madrid BN, PalacR. Manchester RylandsL
. Mexico City BN. Milano BU. Modena BEst. München SB
(2 Ex.), UB
. Napoli BN. Oxford Bodl (3 Ex., 1. Ex. def., 3. Ex. def.), BrasenoseC. Padova BU (Bl. 1–4 fehlen). Palermo SocStor. Paris BN, BU, Mazarin. Pau BMun. Philadelphia CPhysicians. Praha NKn. Rájec ZamKn. Regensburg SB. Rennes BU1
. Rieti BCom. Roma BAngel, BCorsin
. Salzburg UB. Sankt Petersburg Akad, NB. San Marino (Calif.) HuntingtonL. Sant Cugat del Valles BBorja (def.). Sevilla BColomb, BU
. Stuttgart LB
. Torino BNU. Trondheim UB. Uppsala UB. Venezia BNMarc, FondazCini
. Wien NB
. Williamstown C. Zagreb Metropol.  — Zabálburu (Madrid).
Gesamtüberlieferung: 80 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
09981 Firmicus Maternus, Julius: Mathesis. Hrsg. Pescennius Franciscus Niger. Mit Privileg. Venedig: Aldus Manutius, Juni u. Oktober 1499. 
376 Bl. ✽⁶a–g¹⁰h¹²aa–hh¹⁰iikk⁸A–D¹⁰E¹²F⁶G–M¹⁰N⁶N–S¹⁰T⁸. BlKust. Text teilw. von Komm. umgeben. 37–40 Z., griech. 39–41 Z. Typ. 2:114R, 2**:115R (Lagen ✽, G-N, T), 7:114Gr. Meist Min. f. Init. 38 Hlzs., 22 schem Hlzs. KolTit.
Tit. Iulii Firmici Aſtronomicorum libri octo integri, & emendati, ex Scythicis oris ad nos nuper allati.  Marci Manilii aſtronomicorum libri quinque.  Arati Phænomena Germanico Cæſare interprete com-mentariis & imaginibus.  Arati eiuſdem phænomenon fragmentum Marco. T. C. interprete.  Arati eiuſdem Phænomena Ruffo Feſto Auieno paraphraſte.  Arati eiuſdem Phænomena græce  Theonis commentaria copioſiſſima in Arati Phæno-mena græce.  Procli Diadochi Sphæra græce  Procli eiuſdem Sphæra, Thoma Linacro Britanno interprete.  Bl. 1b Aldus Manutius Romanus Guido Pheretrio  Vrbini Duci S. P. D.  Operæ pretiū mihi u Guide Pheretri Dux ill. … Endet Z. 37 Venetiis decimoſexto Calendas nouem .M.ID.  Bl. 2a m. Sign. ✽ii Peſcennius Franciſcus niger, Venetus, doctor. Illuſtriſſimo  Principi, ampliſſimoque Pontifici Cardinali,  Hippolyto Eſtēſi, uirtutis utriuſ  officioſiſſimo Mecœna-ti fœlicitatem.  ✽  (m³)Iratur curioſa poſteritas Hippolyte Eſtēſis. … Endet Bl. 3b Z. 21 … Ex ferarriano municipio,  germanico Erigones occaſu. Cal-uas neronias quarto Calē.  A conciliata diuinitate uolumine.  M.cccc.xcvii.  Bl. 4a Iulii Firmici Materni Iunoris Siculi uiri conſularis, ad Mauortium Lollianum matheſeos librorum octo generalis elenchos.  … Bl. 6b Z. 25 Duodecim Signa Zodiaci.  … Bl. 7a m. Sign. a IVLII FIRMICI MATERNI IVNIORIS SICVLI  V. C. MATHESEOS LIBER PRIMVS AD MAVORTIVM LOLLIANVM. PRAEFATIO.  (o¹⁰)LIM TIBI HOS LIBELLOS, MA-uorti, decus noſtrū me editurum eſſe pro-miſeram, … Bl. 8b Z. 3 Mattheſeos aduerſa æmulorum argumenta. Cap. primum.  (p)Rimum itaque de moribus hominum coloribuſ con-ueniunt, dicentes. Si ſtellarum mixturis, mores homini-bus, coloreſque tribuuntur, … Sign. b colore ſordeſcunt? cur uero alibi puro candoris ſplendore præniteant?  … Endet Bl. 184a Z. 21 … quod nos peruigili cura, atque animi pariter & corporis labore, cum maxima etiam ſoli-citudine ac trepidatione perficimus.  IVLII Firmici, Materni Iunioris  ſiculi. V. conſularis, Ad Ma-uortium Lollianum,  Matheſeos libri  explicant,  ✽  Venetiis in ædibus Aldi Romani menſe Iunio. M. ID.  Ne quis impune integros hos. ac emendatos Materni libros, hinc ad an-nos decem formis iterum queat excudere, cautum eſt.  Reg. 2 Z. Bl. 184b leer. Bl. 185a m. Sign. A MARCI MANILII ASTRONOMICON  AD CAESAREM AVGVSTVM  LIBER PRIMVS.  (c) Armine diuinas artis. & con-ſcia fati  Sydera. diuerſos hominum  uariantia caſus,  … Bl. 369b Aldus Manutius Ro. Alberto Pio Carporum principi. S. P. D.  … Endet Z. 31 … Vene. pridie Idus Octob. M. ID.  Gulielmus Grocinus Britannus Aldo Manutio Romano. S. P. D.  … Endet Bl. 370a Z. 38 Ex Vrbe Londino. vi. Calen. Septēbr.  Bl. 370b Ad Illuſtriſſimum Arcturum Cornubiæ Valliæ Principem, Thomæ Linacri Britanni in Procli Diadochi Sphæram præfatio  … Endet Bl. 374b Z. 27 … In Alexandria uero  ꝓrſus non cernitur. Vtpote uix quarta ſigni portione, ſupra horizōtem  extante. FINIS.  Bl. 375a Reg. in 3 Sp. Endet Bl. 375b Sp. 3 Z. 24 uero (quod  Bl. 376a Venetiis cura, & diligentia Aldi Ro. Menſe octob.  M. ID. Cui conceſſum eſt ab Ill. S. V. ne hos  quo libros alii cuiquam impune for-mis excudere liceat.  Bl. 376b leer.
Inhalt: Bl. 4a: Firmicus Maternus, Julius: Mathesis. — 185a (Sign. A): Manilius, Marcus: Astronomia. — 243a (Sign. G): Aratus: Phaenomena. Lat. Übers. Germanicus Caesar. — 276b: Aratus: Fragmentum Phaenomenorum. Lat. Übers. Marcus Tullius Cicero. — 283a (Sign. L): Aratus: Phaenomena Rufio Festo Avienio paraphraste. — 309a (Sign. N): Aratus: Phaenomena, griech. (Φαινόμενα μετὰ σχολίων). — 313a (Sign. N4a): Theon: Commentaria in Aratum, griech. — 365b: Proclus Diadochus: Sphaera, griech. — 369a (Sign. T): Proclus Diadochus: Sphaera. Lat. Übers. Thomas Linacrus.
Anm. 1. Beigaben bei Botfield S. 234–242.
Anm. 2. Auch mit abweichendem Satz des Titelblattes: Iulii firmici Aſtronomicorum libri octo integri, & emendati, es Scythicis ad nos nuper allati.  Marci Manilii aſtronomicorum libri quinq:  Arati Phænomena Germanico Cæſare interprete cum cōmentariis & imaginibus.  Arati eiuſdē phænomenon fragmentū Marco. T. C. interprete.  Arati eiuſdem Phænomena Ruffo Feſto Auienio paraphraſte.  Arati eiuſdem Phænomena græce  Theonis commentaria copioſiſſima in Arati Phæno-mena græce.  Procli Diadochi Sphæra græce  Procli eiuſdem Sphæra Thoma Linacro britanno interte.  (z. B. Ex Wrocław BOssolinski).
Anm. 3. Der Text des 1. Buches ist in der vorhergehenden Nr das 2. Buch.
Anm. 5. Shapero Rare Books (London) 75 Incunables from the Bibliotheca Philosophica Hermetica (2012) Nr 72.
HC 14559. Klebs 405.1. Sander 2781. Renouard S. 20.3. Aldine-Press 34. CBB 3475 u.Suppl. Ce³ F-191 u.Suppl. CIH 1332. IBE 5169. IBP 2190. IBPort 712. IDL 1818. IGI 8846. Kaplan 213. Pell 10368. Rhodes: Greece F3. CRF I 614. CRF II 192. CRF III 355. CRF V 358. CRF VI 813. CRF VII F-2. CRF X 293. CRF XII 249. CRF XVI 122. CRF XIX 550. VB 4505. BSB-Ink F-129. Pr 5570. BMC V 560.IB 24486. Bod-inc F-061. Borm: IG 1032. Chantilly 170. Collijn: Stockholm 968. Collijn: Uppsala 1338. Günther 3465. Kind: Göttingen 156. 157. Madsen 3643. Mendes: Lisboa 525–528. Oates 2189. 2190. Ohly-Sack 1146. Raffel: Weimar 203. Rhodes: Oxford 777. Sack: Freiburg 1449. Scheidegger-Tammaro 581. Schüling 753. Voulliéme: Trier 2187. Walsh: Harvard 2678–2680. ISTC if00191000.
Admont Benedikt. Agrigento BLucchesi. Aix-en-Provence BMejanes. Alba Julia Batthyan. Amherst C (Fragm.). Amsterdam ehem. BPhilHermet, UB. Armagh Observat. Athēnai CultFound
(def.), Gennad
, LaskaridisFound
, OnassisL
. Auckland PL (Fragm. Bl. 185–242). Austin UL (4 Ex., 2. Ex. def., 3. Ex. def., 4. Ex. def.). Avignon BMun. Baltimore ArtM (Bl. 243–364). Barcelona BU. Basel UB (3 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def., 3. Ex. def.). Belluno BLollin (Bl. 1–184). Bergamo BCiv. Berlin KunstB, *SB
(def.). Bern UB. Besançon BMun
(2 Ex.). Birmingham PL (def.). Bologna BU (3 Ex., 2. Ex. def., 3. Ex. def.), Gy (def.). Bordeaux BU (def.). Boston (Mass.) CountwayLMed, PL. Boulder UL. Bregenz LB
(Bl. 282 fehlt). Bremen SUB. Brescia BQuerini, BU. Bristol PL. Brno UKn (2 Ex., 2. Ex. def.). Brussel BR
(Bl. 369–376 fehlen). Bryn Mawr GoodhartL. Budapest BN (def.), Szabo (Bl. 185–282). Cambridge ChristC (2 Ex., 2. Ex. def.), ClareC, FitzwilliamM (def.), JesusC, JohnC, KingC, TrinityC (3 Ex.), UL (2 Ex., 2. Ex. def.), WhippleL. Cambridge (Mass.) HoughtonL (3 Ex.). Canberra NL (Bl. 185–242). Chantilly MConde. Chatsworth L (2 Ex., 2. Ex. def.). Chicago NewberryL, UL (3 Ex., 2. Ex. def., 3. Ex. def.). Christchurch M
(Fragm. Bl. 308–368). Cieszyn Ksiaznica. Città del Vaticano BVat
(7 Ex.). Clermont-Ferrand BMunU. Cluj-Napoca Acad. Columbia (Mo.) UL
. Columbia (S.C.) UL. Darmstadt ULB. Dillingen StudB. Dublin Milltown (Bl. 365–376), TrinityC (2 Ex.). Edinburgh NL
(2 Ex., 2. Ex. def.), Observat, UL (2 Ex., 2. Ex. def.). Erfurt StB. Erlangen UB. Eton C. Evanston UL (Bl. 243–365). Fano BFederici (Bl. 185–376). Firenze BLaur (2 Ex.), BN (4 Ex.), BRiccard (Bl. 185–376). Frankfurt (Main) UB. Frauenfeld KantB. Freiburg UB
. Gdańsk Akad (Bl. 185–376). Genova BDurazzo, BU (2 Ex.). Giessen UB. Glasgow UL (3 Ex.). Göttingen SUB
(2 Ex., 2. Ex. Bl. 309-376). Göttweig Benedikt
. Gotha ForschB
. Grenoble BMun. Haag KglB
. Halle ULB. Hannover LB. Hanover DartmouthC (def.). Kalamazoo C. Innsbruck ULB (2 Ex.). Jena ULB. Kansas City (Mo.) HallL. Katowice BSlask (def.). København KglB. Kolkata AsiatSoc. Kraków BU (6 Ex.), Misjon (Bl. 4–184). Kiel UB
. Leeds UL. Leeuwarden ProvB
(def.). Leiden BU
(3 Ex.). Leipzig StB
, UB
(2 Ex., ehem. 1. Ex.). Le Mans BMun (def.). Leuven TheolF†. Lisboa BN (4 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def., 3. Ex. def., 4. Ex. def.). London BL
(4 Ex.), CPhysicians, RSoc, SocAntiquar, UC, UL (def.), VictoriaAlbertM (def.), WellcomeMedL (3 Ex., 3. Ex. def.). Los Angeles UCaliforniaL. Lund UB. Madrid BN, BU, PalacR. Mainz GutenbergM (def.). Manchester RylandsL
. Mantova BCom. Melbourne SL. Mexico City BN. Middletown UL. Milano BAmbros, BNBraid, BTrivulz. Minneapolis UL. Modena BEst. Montecassino Benedikt. Montpellier BU (def.). Montréal OslerL. Montserrat Benedikt. Moskva GosB. München SB
(5 Ex., 1. Ex. Fragm. Bl. 243–376), UB
. Münnerstadt Aug (def.). Münster ULB (Bl. 309–376). Nancy BMun. Napoli BN (2 Ex., 1. Ex. Bl. 185–376, 2. Ex. def.), BU (Bl. 185–376). Nelahozeves Lobkowitz. New Haven UL. New York AcadMed, MorganL (2 Ex., 2. Ex. def.), PL. Nice BMun. Northampton (Mass.) SmithC (def.). Nürnberg StB
(3 Ex., 3. Ex. Fragm.). Oldenburg LB (def.). Orléans BMun. Oviedo BU. Oxford BalliolC, Bodl (3 Ex.), BrasenoseC, CorpChristC (2 Ex.), ExeterC, MagdalenC, NewC, QueenC (2 Ex., 2. Ex. def.). Padova Sem (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def.). Palazzolo sull’Oglio BCiv (Bl. 342, 375 u. 376 fehlen). Palermo BCom, BRegion (2 Ex.). Paris Arsenal, BCousin, BN (5 Ex.), Genev, IFrance (2 Ex., 2. Ex. def.), Mazarin (2 Ex., 2. Ex. def.), Observat. Parma BPalat (5 Ex., 4. Ex. def., 5. Ex. def.). Pau BMun. Pavia BU (def.). Perugia BAugust (3 Ex., 3. Ex. 1). Philadelphia CPhysicians (Bl. 185–376). Piacenza BCom (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def.). Poznań BU (def.). Praha Kap, NKn (4 Ex.). Providence HayL (def.). Provo UL. Ravenna BClass (def.). Reggio Calabria BCom (Bl. 185–376). Reggio Emilia BMun (Bl. 185–376). Rennes BMun
. Rimini BCiv (Bl. 185–376). Rodez BMun. Roma BAlessandr (Bl. 185–376), BAngel (Bl. 185–376), BCasanat (def.), BCorsin
, BN
(def.). Saint Andrews UL. Salamanca BU (def.). Salerno Bisch. Salzburg UB. San Demetrio Corone C. San Fernando Observat
. San Francisco PL. Sankt Petersburg Akad (2 Ex.), NB. San Marino (Calif.) HuntingtonL (5 Ex., 3. Ex. def., 4. Ex. def., 5. Ex. def.). Schlierbach Zisterz
. Segorbe Sem. Sevilla AcadMed, BColomb (def.), BU
. Siena BCom (def.). Sighișoara BMun. Split GrKn, UKn. Stockholm KglB. Strasbourg BNU. Stuttgart LB
(2 Ex.). Sydney SL (Bl. 243–281). Tarragona BP (def.). Torino BNU (def.). Toruń KsMiejsk. Trier StB. Troyes BMun. Tübingen EvStift
, UB
. Uppsala UB. Urbana UL (2 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def.). Ushaw C. Utrecht BU
(Bl. 369-376 fehlen). Valletta NL. Venezia BNMarc (def.), BQuerini
(def.), MCorrer (def.). Verona BCap (2), BCiv (2 Ex.). Vicenza BBertol (3 Ex., 1. Ex. def., 2. Ex. def., 3. Ex. def.). Warszawa BN (Bl. 1–184). Washington (D.C.) DibnerL, LC. Weimar HerzoginAnnaAmaliaB
. Wien Albert, Domin
(def.), Erzbisch
, FachBAstronom (Fragm. Bl. 369–376), LiechtensteinB†, NB
(4 Ex., 3. Ex. Bl. 1–184 fehlen, 4. Ex. Fragm. Bl. 369–376), UB
. Windsor RL. Wolfenbüttel HerzogAugustB
. Wrocław BOssolinski, BU. Würzburg UB
(Bl. 309–376 fehlen). Zeitz Stift. Zittau StB. Zürich ZB
(Lagen G–I u. N–S fehlen).  — Brooker (New York). National Trust (England).
Gesamtüberlieferung: 355 Exemplare/Fragmente in öffentlichen Einrichtungen und mindestens 1 Exemplar in Privatbesitz nachgewiesen.
Gesamtkatalog der Wiegendrucke • © 1978 Anton Hiersemann, Stuttgart • https://gesamtkatalogderwiegendrucke.de/docs/FIRMJUL.htm • Letzte Änderung: 2013-12-03